Για πάνω από έναν μήνα η Θεσσαλονίκη γέμισε με διαφημιστικές αφίσες που καλούσαν το κοινό να επισκεφτεί την Αποθήκη Γ' στο Λιμάνι (24 Μαρτίου έως τις 23 Απριλίου) για ένα «εικαστικό γεγονός», με θέμα «την Ιστορία και το Μέλλον της Ελληνικής Μεταλλουργίας». Παρότι ο τίτλος αυτός ήταν πολλά υποσχόμενος και σε πρώτη ανάγνωση έφερνε στο νου τους αγώνες των εργαζομένων στη ΛΑΡΚΟ και τη συζήτηση για το πλούσιο υπέδαφος της Ελλάδας, εν τέλει το διαφημιζόμενο γεγονός ήταν η έκθεση φωτογραφίας του Τάσου Βρεττού «Προσεγγίζοντας τη METLEN: Οι δρόμοι ενός νέου Βιομηχανικού Κοσμοπολιτισμού».

Η έκθεση και τα έργα της (τεχνικά και αισθητικά άρτια στην εκτέλεση και παρουσίαση) συνοδεύονταν από κείμενα που τόνιζαν εναγωνίως ότι «δεν επιδιώκουν τη φαντασμαγορική απόδοση των χαρακτηριστικών» της «ΜΕΤLΕΝ», του ομίλου Μυτιληναίου δηλαδή, «αλλά προτείνουν μια οδό τεκμηριωμένης γνώσης και εξοικείωσης των θεατών με την πολύπλοκη ζωή ενός ανθεκτικού και ακμάζοντος οργανισμού», ο οποίος διαμορφώνεται «από τη δίκαιη εργασία χιλιάδων ανθρώπων, από τον σεβασμό της γης και την προσεκτική αξιοποίηση των πόρων της, από την αίσθηση κοινωνικής ευθύνης και την ισότιμη σύνδεση με τον κόσμο». Με λίγα λόγια, ο όμιλος Μυτιληναίου χρηματοδότησε μια εικαστική αφήγηση με μέσα τελευταίας τεχνολογίας σε έναν από τους μεγαλύτερους (ενοικιαζόμενους) εκθεσιακούς χώρους της πόλης, μέσα στο λιμάνι, για να προωθήσει την εταιρική του εικόνα.

Δεν μπορούμε να μη σχολιάσουμε τα περί δίκαιης εργασίας, όταν αυτές τις μέρες οι μεταλλωρύχοι στα μεταλλεία βωξίτη του ομίλου «Μυτιληναίου» στη Φωκίδα, που το 2024 δεν είχαν καμία αύξηση στα μεροκάματά τους, διεκδικούν αυξήσεις στο ύψος του 15%. Την ίδια στιγμή ο όμιλος Μυτιληναίου καταγράφει τεράστια αύξηση κερδών από την εκμετάλλευση της Ενέργειας και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, ενώ ετοιμάζεται για επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων, ώστε να προχωρήσει σε διαχωρισμό των σπάνιων ορυκτών, όπως γάλλιο, σκάνδιο και γερμάνιο που περιέχονται στα μεταλλεύματα βωξίτη.

Σε σχέση με την «προσεκτική αξιοποίηση των πόρων» και την «αίσθηση κοινωνικής ευθύνης», να θυμίσουμε ότι ο όμιλος κατέχει ιδιαίτερη θέση στους ανταγωνισμούς μεταξύ ΗΠΑ, ΕΕ και Κίνας, ως βασικός εξαγωγέας σε γάλλιο στην ΕΕ και διεκδικεί μεγαλύτερο μερίδιο από την πίτα των πολεμικών προετοιμασιών Ελλάδας και ΕΕ. Αλλωστε, πρόσφατα ο επικεφαλής του ομίλου «METLEN», Ευ. Μυτιληναίος, διαμαρτυρήθηκε σε σχετική εκδήλωση ότι δεν είναι δυνατόν η βιομηχανία της Ελλάδας να μην πάρει τίποτα από τα δισ. που «σφυρίζουν στον αέρα» για εξοπλισμούς. Και στο μεταξύ υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την κατασκευάστρια εταιρεία τεθωρακισμένων οχημάτων KNDS.

Για τέτοια συμφέροντα της αστικής τάξης η κυβέρνηση δυναμώνει την εμπλοκή της χώρας στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, αφήνει «ανοικτό» το θέμα της αποστολής στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία, προχωράει σε νέους πανάκριβους εξοπλισμούς, όχι με κριτήριο τη θωράκιση της αμυντικής ικανότητας της χώρας, αλλά στο πλαίσιο των ΝΑΤΟικών εξοπλισμών και του προγράμματος «ReArm Europe», δηλαδή του εγχειριδίου στροφής της ΕΕ στην οικονομία του πολέμου, ύψους 800 δισ. ευρώ. Μετατρέπει τη Θεσσαλονίκη και ολόκληρη τη χώρα σε στόχο απαντητικών χτυπημάτων αντίπαλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Υποδομές, όπως το λιμάνι - που δεν επιλέχθηκε τυχαία για τη συγκεκριμένη έκθεση - ή το Γ' Σώμα Στρατού χρησιμοποιούνται για να προχωράνε τα δολοφονικά σχέδια των ιμπεριαλιστών.

Είναι γνωστό ότι η ιδεολογική δύναμη που έχει η τέχνη για τη χειραγώγηση συνειδήσεων και την καλλιέργεια αυταπατών, ώστε να διαιωνίζεται το υπάρχον σύστημα, αξιοποιείται ποικιλότροπα από τα αστικά επιτελεία και απασχολεί την πολιτιστική πολιτική των κυβερνήσεων και των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών. Η παρέμβαση της αστικής τάξης στον ρόλο, στο περιεχόμενο, αλλά και στη μορφή της σύγχρονης τέχνης εκφράζεται όχι μόνο από τις νομοθετικές ρυθμίσεις που διέπουν τον πολιτισμό, αλλά και μέσα από τις επιλογές των πολιτιστικών φορέων και ιδρυμάτων. Ωστόσο, η συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί μια άμεση παρέμβαση ενός μονοπωλιακού ομίλου που, μέσα σε συνθήκες έντονων ανταγωνισμών και πολεμικής προετοιμασίας, θέλει να προβάλει τις οικονομικές του επιλογές ως εθνικές επιλογές, ως συμφέρον του λαού, αξιώνοντας από την τέχνη να υπηρετήσει αυτόν τον στόχο. Και όσο βαθαίνει η πολεμική εμπλοκή της ελληνικής κυβέρνησης, η αστική τάξη θα απαιτεί τη στράτευση της τέχνης στη δική της σημαία.

Ωστόσο, στη μάχη αυτή υπάρχει κι άλλο στρατόπεδο. Υπάρχουν οι καλλιτέχνες που εκφράζουν, με τη ζωή και το έργο τους, τα λαϊκά συμφέροντα. Στην ίδια πόλη, στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάστηκαν τους τελευταίους μήνες, με αφορμή την επέτειο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολιτικά έργα σημαντικών καλλιτεχνών με διεθνές κύρος. Εργα που μιλάνε για τον πόλεμο, για την αντίσταση των λαών στον ιμπεριαλισμό και στον φασισμό, για το καθήκον της επανάστασης. Στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης είδαμε αντιστασιακά έργα του Πάμπλο Πικάσο, στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης τα χαρακτικά της Βάσως Κατράκη, ενώ αγαπήθηκε εξαιρετικά από το κοινό και πήρε παράταση η έκθεση των Τάσσου Αλεβίζου και Γιώργου Σικελιώτη στο Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών με έργα αφιερωμένα στους αγώνες και στη ζωή της εργατικής τάξης.

Κι αν αυτές οι εκθέσεις άφηναν ίσως να εννοήσει κανείς ότι οι αγώνες αφορούν το παρελθόν και, μάλιστα, εποχές όπου ως αντίπαλος εμφανίζεται ο φασισμός και ο ναζισμός, η σύγχρονη δημιουργία έχει την απάντηση. Τον περασμένο Μάιο παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια ταξίδεψε σε Σέρρες, Χαλκίδα και Βουδαπέστη η έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας FireArt με συμμετοχή καλλιτεχνών από την πρώην Γιουγκοσλαβία και με τίτλο «Πλήγματα ακριβείας». Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στα 25 χρόνια από τον πόλεμο και τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ το 1999, που οδήγησαν στην καταστροφή και διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η ομάδα ετοιμάζει σήμερα την επόμενη δουλειά της με τίτλο «Αυτός ο πόλεμος δεν είναι ο τελευταίος», απαντώντας στους πολεμικούς σχεδιασμούς Ελλάδας και ΕΕ και φωτίζοντας τα καθήκοντα της εργατικής τάξης, για να απαλλαγεί μια για πάντα από τα δεινά του πολέμου.

Τέτοιες πρωτοβουλίες αγκαλιάζονται και διευρύνονται από σωματεία, Εργατικά Κέντρα και μαζικούς φορείς. Γεννιούνται νέες μορφές επαφής με την τέχνη. Ετσι, ο ΕΣΔΕΠ (Ενιαίος Σύλλογος Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού ΑΠΘ) οργάνωσε, μπροστά στα δύο χρόνια από το έγκλημα στα Τέμπη, έκθεση φωτογραφίας και καλλιτεχνικές δράσεις με έργα και εγκαταστάσεις από μέλη του ΑΠΘ και συλλόγους της πόλης, στο πλαίσιο μιας σειράς εκδηλώσεων στον χώρο των πανεπιστημίων. Η Επιτροπή Ειρήνης Λάρισας παρουσίασε έκθεση με τη συμμετοχή δεκάδων καλλιτεχνών της πόλης και με θέμα «Αλληλεγγύη στα παιδιά του πολέμου και της προσφυγιάς» στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας. Αντίστοιχη έκθεση πραγματοποιήθηκε από την Επιτροπή Ειρήνης Βόλου στο Εκθεσιακό Κέντρο Βόλου με περισσότερα από 200 έργα καλλιτεχνών του Εικαστικού Συλλόγου και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας, καθώς και 80 έργα μαθητών από σχολεία της περιοχής. Και την ίδια στιγμή ο Εικαστικός Σύλλογος Βόλου, ξεπερνώντας τα εμπόδια που βάζουν τοπικοί παράγοντες, οργάνωσε διεθνή έκθεση mailart με τίτλο «Free Palestine», η οποία ταξιδεύει και σε άλλα μέρη, ανάμεσά τους και στη Θεσσαλονίκη από τις 22 Ιουνίου στον χώρο της Εταιρείας Λογοτεχνών.

Οσο κι αν η ιδεολογία της αστικής τάξης είναι κυρίαρχη σε συνθήκες καπιταλισμού, η αντίπαλη ιδεολογία, της εργατικής τάξης, είναι παρούσα και εκφράζεται ζωντανά και δυναμικά μέσα από το εργατικό - λαϊκό κίνημα και με τη συνδρομή των καλλιτεχνών που έχουν διαλέξει στρατόπεδο. Στέκεται απέναντι στην αστική υποκρισία ότι η τέχνη βρίσκεται πάνω από τις ταξικές διαφορές. Αντίθετα με το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη» που χωράει, ωστόσο, κάθε είδους προβολή και υπεράσπιση του καπιταλισμού, αλλά αντιμάχεται με βδελυγμό τη στράτευση στα συμφέροντα της εργατικής τάξης, τα έργα αυτά τα «παραγγέλνει» η συνείδηση των ίδιων των καλλιτεχνών, η γνώση της αντικειμενικής πραγματικότητας και η συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος αυτός μπορεί να αλλάξει και θα αλλάξει.