ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ

Εχουμε δύο αποτυπωμένες ερμηνείες της: Στην πρώτη απαγγέλλει υπό τη μουσική επένδυση του Κύπριου συνθέτη Χρήστου Πήττα - όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο του δίσκου βινυλίου («xasteria»/«Ξαστεριά», 1974).

Η παραγωγή αυτή δεν πέρασε σε δίσκο ακτίνας, ωστόσο είναι ανεβασμένη στο διαδίκτυο και μπορείτε να την ακούσετε. Κλαίει, σπαράζει, κομματιάζεται, διαλύεται, χωρίς να χάνεται ούτε μια λέξη στην εκφορά του λόγου. Θα έπρεπε να διδάσκεται στις θεατρικές σχολές.

Στη δεύτερη, πρωταγωνιστεί στην τηλεοπτική δραματοποίηση του δεκαπεντασύλλαβου άσματος, από τον μακαρίτη σκηνοθέτη Σταμάτη Κ. Χονδρογιάννη - ο καλλιτέχνης που έστησε το «Θέατρο της Δευτέρας» - και μοιράζεται τα 32 λεπτά και 18 δευτερόλεπτα της ταινίας, με τον Ντίνο Αυγουστίδη. Προβλήθηκε, για πρώτη φορά, την Πρωτομαγιά του 1982, στην ΕΡΤ.

Κατά τα ηρωικά χρόνια της Αντίστασης, μπαίνει στις τάξεις των καλλιτεχνών που συνοδοιπορούν με το ΚΚΕ. Από εκεί αρχίζει και η σχέση της με την ποίηση του κομμουνιστή Γιάννη Ρίτσου:

«(...) Στα πρώτα βήματά μου συνάντησα την Ευγενία Λαμπρινού και τον Γιώργο Λαμπρινό. Επαιρνα μέρος στις συνεδριάσεις, μας μιλούσαν για την Αντίσταση και για άλλα θέματα άνθρωποι δοσμένοι πραγματικά σ' ένα ιδανικό. Ολοι - τουλάχιστον όσους εγώ γνώρισα εκείνη την εποχή, παλιοί και νέοι - όλοι τους, λοιπόν, αν τους ρωτούσαν τι δουλειά κάνουν, θ' απαντούσαν: "Υπηρετώ τον λαό".

Αυτή δεν ήταν και η απάντηση της πραγματικά μεγάλης ηρωίδας του αγώνα Ηλέκτρας Αποστόλου, όταν τη ρώτησαν οι βασανιστές της στην ελληνική Ασφάλεια τι δουλειά κάνει;

Οποιος δεν έζησε εκείνες τις εποχές, ασφαλώς δεν θα μπορέσει να με καταλάβει. Το ξεκίνημα αυτού του μεγάλου αριστερού κινήματος στηρίχθηκε στη νέα γενιά της εποχής εκείνης. Γεμάτοι ενθουσιασμό και περηφάνια πιστεύαμε ότι δημιουργήσαμε την αυριανή Ελλάδα - απελευθερωμένη, σοσιαλιστική, χωρίς εκμετάλλευση "ανθρώπου από άνθρωπο" (ήταν η αγαπημένη μου έκφραση), ουμανιστική.

Το κόμμα ήταν η πατρίδα μας, η οικογένειά μας. Υστερα από λίγο καιρό συμμετοχής μου στο κίνημα, αν θυμάμαι καλά η Ευγενία Λαμπρινού μού πρότεινε να γίνω μέλος του ΚΚΕ.

Ενιωσα μικρή, ασήμαντη, όμως χωρίς δισταγμό είπα το ναι. Από τότε ζούσα με μοναδική σκέψη ν' ανταποκριθώ στις προσδοκίες του κόμματος. Αγάπησα με πάθος το ΚΚΕ. Δεν θα ξεχάσω όσο ζω την "πρώτη" μου κομματική συνεδρίαση. Ηρθε ο Κώστας Καραγιώργης. Ενας χείμαρρος ευγλωττίας, πάθους, πειστικότητας» (βλ. Ασπασία Παπαθανασίου, «Σελίδες μνήμης», εκδόσεις «Καστανιώτη», 1996).

Οπως γράφαμε στο προηγούμενο μέρος του αφιερώματος, η πρώτη δημόσια παρουσίαση του «Επιτάφιου», από την Ασπασία Παπαθανασίου, πραγματοποιείται στις 19 Νοέμβρη 1944, για να τιμηθεί η επέτειος των 26 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ. Τον ανεβάζει το ολιγόζωο σχήμα «Θέατρο του Λαού», υπό την καθοδήγηση του Γιώργου Σεβαστίκογλου.

Η δεύτερη απόπειρα έχει ως πεδίο ανεβάσματος το Λονδίνο, όπου και θα ηχογραφηθεί η μουσική απαγγελία της. Η απριλιανή δικτατορία την βρίσκει στη Μόσχα. Εδώ κι έναν χρόνο βρίσκεται στην ΕΣΣΔ, όπου πρωταγωνιστεί σε παραστάσεις αρχαίου δράματος, στην ελληνική γλώσσα. Συνεργάζεται με το Θέατρο Μαγιακόφκι της Μόσχας, τον θίασο Μαρτανιβίλι της Τιφλίδας και το Ακαδημαϊκό Ουκρανικό Θέατρο του Κιέβου.

Στην αγγλική πρωτεύουσα, όπου μετοικεί, εγκαταλείποντας τη γενεσιουργό σοβιετική εμπειρία της, συνεχίζει να υπηρετεί κυρίως την μούσα Μελπομένη, γιατί τέτοιοι είναι οι καιροί: Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος του Βιετνάμ και η αμερικανοκίνητη δικτατορία στην Ελλάδα. Ομως, η σχέση της με τον Γιάννη Ρίτσο είναι παλιά και δοκιμασμένη:

«Τον Ρίτσο τον είχαμε θεό και, στην ποίησή του, είναι θεός. Στη συνέχεια δεν βλεπόμαστε συχνά, γιατί, στη διάρκεια του Εμφύλιου, ο Ρίτσος είχε πάει εξορία, ενώ εμείς ήμαστε παράνομοι μέσα στην Αθήνα. (...) Υπήρχε πάντα ένας δεσμός με τον Ρίτσο (...) καθώς τον θαύμαζα», αφηγείται η Ασπασία Παπαθανασίου.

Αλλά πώς συνεχίστηκε η συνομιλία της με το έργο του μετά τον Νοέμβρη του 1944; Ο λόγος και πάλι σε μία από τις επιφανέστερες Ελληνίδες ηθοποιούς του εικοστού αιώνα:

«Ηθελα να κάνω μερικούς μονολόγους, να τους μετατρέψω σε θεατρικούς, όχι να τους αλλάξω, για να μπορέσω να τους παίξω. Είχα ξεκινήσει με τη "Σονάτα του σεληνόφωτος", μάλιστα είχα βγάλει φωτογραφίες για να δω αν η φωτογραφία αποδίδει κάτι από αυτό που αισθανόμουνα. Αλλά έγινε το πραξικόπημα...

Οταν βρισκόμουνα στο εξωτερικό, είχα δώσει αρκετές παραστάσεις, με την θεατρική μορφή, για ένα πρόσωπο. Κι επειδή ήταν τα γεγονότα του Βιετνάμ και της Ελλάδας, σκέφτηκα στο πρώτο μέρος να βάλω αποσπάσματα από την "Μήδεια" και στο δεύτερο, τον "Επιτάφιο"».

Από το μακρινό νησί, η δισκογραφική εταιρεία, με το συμβολικό όνομα, για την εποχή, «Ξαστεριά», ηχογραφεί τον επιτάφιο θρήνο της λαϊκής μάνας, πάνω από το νεκρό σώμα του απεργού γιου της.

Από το κείμενο του οπισθόφυλλου, με τα αρχικά Α.Π. του ονοματεπωνύμου της ηθοποιού και την ένδειξη Λονδίνο 7 Ιούνη 1974, δημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα, που είναι καίρια στη σύλληψη και στο αποτέλεσμά τους:

«Ο "Επιτάφιος" και σαν καλλιτεχνική δημιουργία και σαν όπλο μάχης για τον άνθρωπο και το μέλλον του, επέζησε και θα επιζήσει πέρα από οποιαδήποτε μορφή βίας που χρησιμοποιούν οι εκμεταλλευτές της ανθρώπινης εργασίας.

Η μάννα (...) που στον σπαραγμό της για τον χαμό του γιου της φτάνει σε ένταση την αρχαία τραγωδία, γίνεται τελικά το σύμβολο των λαών που αγωνίζονται ν' απαλλαχτούν από κάθε είδους εκμετάλλευση. Αυτή η μάνα ή η αδελφή ή η γυναίκα του σκοτωμένου αγωνιστή του Βιετνάμ, της Καμπότζης, της Βραζιλίας, της Χιλής, των μαύρων αδερφών της Αφρικής. Είναι ακόμα η ίδια η τραγωδία του ελληνικού λαού που χρόνια τώρα αγωνίζεται, νικιέται, θρηνεί για τους σκοτωμένους αγωνιστές του και ξανά ορθώνεται για να συνεχίση τον αγώνα του και πραγματική δημοκρατία.

Τον "Επιτάφιο" διαβάζαμε στις μεγάλες λαϊκές συγκεντρώσεις που 'ταν αφιερωμένες στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη, του Σωτήρη Πέτρουλα και των άλλων λαϊκών αγωνιστών (...).

Ο δίσκος αυτός είναι ένα μικρό αφιέρωμα στη μνήμη των νεκρών του "Μεγάλου Νοέμβρη του 1973", στη μνήμη των δολοφονημένων αγωνιστών κι εκείνων που πέθαναν κάτω από τα βασανιστήρια των βάρβαρων οργάνων της στρατιωτικής δικτατορίας 1967-1974».

(Συνεχίζεται...)