Iσως - αν δεν ήταν το θρυλικό «Θέατρο του Ηλιου», αν δεν ήταν η «ψυχή» του θιάσου, η Αριάν Μνουσκίν, αν δεν ήταν μια παράσταση που φιλοξενήθηκε για έξι μέρες στo Φεστιβάλ Αθηνών - να μη σπαταλούσαμε ούτε λίγες λέξεις για να απαντήσουμε σε έναν τόσο παιδαριώδη και απροκάλυπτο αντικομμουνισμό...

Ο λόγος για την παράσταση «Εδώ έχει δράκους», η οποία περιγράφεται από τους δημιουργούς ως «μια μεγάλη λαϊκή παράσταση εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα». `Η όπως ανάφερε η ίδια η Μνουσκίν στη συνέντευξη Τύπου, «ήρθαμε για να μιλήσουμε γι' αυτά που γνωρίζουμε με ακρίβεια, μέσα από τη μελέτη που κάναμε σε ιστορικά κείμενα. Γιατί το θέατρο είναι πάντα ιστορικό».

Αφετηρία της συγκεκριμένης παράστασης, που είναι το πρώτο επεισόδιο μιας τριλογίας, αποτέλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία και η προσπάθειά τους να «ανιχνεύσουν τις ρίζες του ολοκληρωτισμού», που φτάνουν στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917 και την πολιτική των μπολσεβίκων (!).

Ας τα πάρουμε, όμως, από την αρχή... Το «Θέατρο του Ηλιου», «παιδί» του Μάη του '68, «παιδί» του «λαϊκού θεάτρου» του Ζαν Βιλάρ, έκλεισε με αυτή την παράσταση τα 60 του χρόνια. Μας έχει χαρίσει θεατρικές στιγμές που πάντα θα μας εμπνέουν: Οι ηθοποιοί ανεβασμένοι σε πατάρια να μιλούν για τη Γαλλική Επανάσταση στο «1789», οι μάγειρες της «Κουζίνας» να μαγειρεύουν το φαγητό που απουσιάζει, οι «Ατρείδες» με τη φόρμα του ινδικού θεάτρου «Κατακάλι», οι πρόσφυγες που προσπαθούν να περάσουν ένα ποτάμι στο «Τελευταίο Καραβανσαράι»...

Κυρίαρχος πρωταγωνιστής, αφηγητής, σκηνοθέτης κάθε ιστορίας ήταν ο λαός. Ο θίασος έφτιαχνε μπροστά στα μάτια του κοινού το πιο «χειροποίητο» θέατρο που έχουμε δει, γονιμοποιώντας τη φαντασία του με τα πιο απλά μέσα, αποκαλύπτοντάς του ότι όλα είναι δημιούργημα του λαού. Και το κοινό διασκέδαζε, γελούσε, οργιζόταν, σκεφτόταν, ως ισότιμο μέλος αυτού που συνέβαινε μπροστά στα μάτια του. Αλλοτε με μεγαλύτερο βάθος άλλοτε πιο επιφανειακά, χωρίς βέβαια να φτάνουν ποτέ στη ρήξη οι ιστορίες της Μνουσκίν και της Ελέν Σιξού, γοήτευαν και προβλημάτιζαν. Ακόμα και όταν το 2010 στους «Ναυαγούς της Τρελής ελπίδας» εμφανίστηκε πιο ξεκάθαρα η απογοήτευση και η ματαίωση από τις ιδεολογίες και τις επαναστάσεις, ακόμα και τότε ο «πρωταγωνιστής» ήταν ένα αεικίνητο κινηματογραφικό συνεργείο - το σύνολο των ανθρώπων που εργάζονται, δημιουργούν και μεταπλάθουν...

Στο «Εδώ έχει δράκους» όλα είναι διαφορετικά. Παρόλο που η παράσταση εξερευνά τις συγκλονιστικές μέρες από τον Φλεβάρη έως τον Οκτώβρη του 1917, όλα είναι «ακίνητα». Ενα «σύμπαν» βγαλμένο από τις ταινίες της «Marvel». Οι κακοί μπολσεβίκοι - οι αμήχανοι, αλλά κατά βάθος καλοί και τίμιοι μενσεβίκοι, η καλή Ουκρανία - η κακή, δεσποτική Ρωσία, ο «σοφός» Τσώρτσιλ που όλα τα γνωρίζει και τα προβλέπει, ο «τίμιος επαναστάτης» Κάουτσκι, ο δολοπλόκος, υστερικός και «πράκτορας» των Γερμανών Λένιν, ο οποίος μαζί με άλλα πέντε ημίτρελα ανθρωπάκια, με αλλοιωμένες φωνές και κινήσεις μαριονέτας, εκμεταλλεύονται το αυθόρμητο λαϊκό ξέσπασμα για να επιβάλουν την καταπιεστική εξουσία τους, μέσα από συλλήψεις, τρομοκρατία, τυφλή βία...

Φυσικά δεν είναι δυνατόν σε μια σελίδα να απαντήσουμε σε όλα όσα τίθενται από την παράσταση. Αλλωστε, για να πούμε την αλήθεια, δεν είναι και τίποτα καινούριο. Από τον Οκτώβρη του '17 κιόλας τα ίδια αναμασώνται από τον «ελεύθερο κόσμο» τους. Από τους ηττημένους της Επανάστασης μέχρι τον Γκέμπελς, τη CIA και τα αντικομμουνιστικά μνημόνια της ΕΕ που εξισώνουν τον κομμουνισμό με τον φασισμό.

Γιατί, όμως, τόσο γραφικός αντικομμουνισμός από μία «θεατρική κολεκτίβα» που έχει συνδεθεί με την προοδευτική τέχνη; Γιατί τόση υπεράσπιση στο ευρωΝΑΤΟικό αφήγημα; Σίγουρα δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε κάτι τέτοιο. Και ίσως δεν έχει και τόση σημασία... Μπορούμε όμως να σταθούμε σε κάποια σημεία.

Το «Θέατρο του Ηλιου» και η επικεφαλής του δεν μπορεί να μένει αμετάβλητο αυτά τα 60 χρόνια. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Η τέχνη - ειδικά αυτή που αποφασίζει να συνδιαλέγεται με την ιστορία και την πολιτική - επηρεάζεται από τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις και με τη σειρά της διαμορφώνει τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζει το κοινό της.

«Ολα αρχίζουν μ' έναν πόλεμο» ακούγεται στην αρχή της παράστασης, ενώ προβάλλεται το διάγγελμα του Πούτιν για την επίθεση στην Ουκρανία πριν μεταφερθούμε στις ταραγμένες μέρες του 1917... Και ίσως, η παραπάνω φράση να είναι και ό,τι πιο αληθινό ακούστηκε σε όλη την παράσταση. Ναι, όλα αρχίζουν με έναν πόλεμο... Tην ώρα που διαμορφώνονται τα στρατόπεδα του αυριανού πολέμου, για το ξαναμοίρασμα του κόσμου με τα όπλα, και το θέατρο πρέπει να πάρει θέση. Το θέμα, βέβαια, είναι ποιος ευθύνεται για αυτόν τον πόλεμο. Και γι' αυτόν τον μεγάλο ένοχο, το καπιταλιστικό σύστημα που γεννά πολέμους, φτώχεια, εκμετάλλευση, δεν γίνεται κουβέντα. Οπως και για το ότι λαοί - και της Ευρώπης - καλούνται να θυσιαστούν, για να μοιραστούν αγορές, πρώτες ύλες, δρόμοι Ενέργειας και εμπορευμάτων...

Ετσι, η Μνουσκίν θυσίασε και τα τελευταία προοδευτικά στοιχεία του «Θεάτρου του Ηλιου» προκειμένου να εξυπηρετήσει το αφήγημά της - αφήγημα της αστικής τάξης. Το σύνολο των ηθοποιών που κάποτε λειτουργούσαν ως οι πραγματικοί δημιουργοί, υποβιβάστηκαν στο να στρώνουν και να ξεστρώνουν το χαλί που έμοιαζε με χιόνι σαν πειθήνιοι δούλοι. Η ηθοποιός alter ego εξουσίαζε τη ροή της παράστασης, αφού όπως η παράσταση δείχνει, «η ιστορία φτιάχνεται από τις προσωπικότητες». Η μουσική εξαντλήθηκε σε μοτίβα θρίλερ με την άφιξη του Λένιν, οι διαφορετικές γλώσσες που άλλοτε δήλωναν τα κοινά των λαών, τώρα είναι προ-ηχογραφημένες κατασκευές κ.ά.

Η δραματουργία εξαντλήθηκε σε έναν ακαδημαϊσμό της αυθεντίας, που πιστεύει ότι μιλάει σε νηπιακής ηλικίας κοινό λέγοντας: Κοίτα πόσα διάβασα εγώ, που δεν ξέρεις. Πρόκειται, βέβαια, για μια επιλεκτική απόδοση του παρελθόντος. Ενα τεκμηριωτικό υλικό που έχει επιλεχθεί, γιατί ακριβώς βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με προκατασκευασμένες ερμηνείες και σχήματα.

Χαρακτηριστικά η βιβλιογραφία αποτελείται είτε από κείμενα των μενσεβίκων (των πολιτικών αντιπάλων των μπολσεβίκων) είτε από βιβλία γνωστών και μη εξαιρετέων «σοβιετολόγων». Οι τίτλοι σαφείς: «Ο τρόμος επί Λένιν», «Προς τη ρώσικη καταστροφή» και φυσικά «Η Μαύρη Βίβλος του κομμουνισμού, Εγκλήματα, Τρόμος, Καταστολή». Ενώ στους συμβούλους της παράστασης συγκαταλέγονται Γάλλοι στρατηγοί με θητεία στο ΝΑΤΟ και σε «ειρηνευτικές αποστολές»...

Φυσικά, δεν υπάρχει ούτε μια ελάχιστη βιβλιογραφική αναφορά σε έργα του Λένιν, έστω και της περιόδου, παρόλο που είναι ο «πρωταγωνιστής» της παράστασης. Και όμως τα κείμενα του Λένιν διατρέχουν σχεδόν μέρα με τη μέρα αυτήν τη συγκλονιστική περίοδο, που μεσολάβησε από τον Φλεβάρη μέχρι την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917.

Οσα μορφικά στοιχεία ήταν ζηλευτά στο «Θέατρο του Ηλιου» όχι απλώς έμειναν σαν ένα εξωτερικό περίβλημα αλλά συντηρητικοποιήθηκαν και αυτά, όπως και το περιεχόμενο της παράστασης. Ο λαϊκός παράγοντας υποτιμήθηκε ιστορικά, πολιτικά, δραματουργικά και σκηνοθετικά: Ο αμόρφωτος άξεστος εργάτης που με την πρώτη ευκαιρία πλιατσικολογεί, «παρασύρεται» από τον ραδιούργο Λένιν στο «πραξικόπημά» του. Ο ηθοποιός - εργάτης του θεάτρου αποτελεί έναν μονάχα καλοκουρδισμένο βαστάζο για τις αλλαγές των σκηνικών. Ο ιδανικός θεατής γίνεται παθητικός αποδέκτης μιας γερασμένης προπαγάνδας.

Μπορεί ο θεατής να «φορτώνεται» δεκάδες δευτερεύοντα ονόματα και πληροφορίες, όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αντιληφθεί το ιστορικό πλαίσιο, τις συνθήκες που επικρατούσαν στο εσωτερικό της Ρωσίας, αλλά και διεθνώς. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, η τσαρική αυτοκρατορία που διαλυόταν και οι πολλές εθνότητες, όπως οι Ουκρανοί και οι Πολωνοί, που ζούσαν στο εσωτερικό της, η τεράστια κίνηση των μαζών σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, οι συσχετισμοί που δεν μένουν σταθεροί αλλά αλλάζουν (π.χ. οι μπολσεβίκοι παίρνουν τον Αύγουστο του '17 την πλειοψηφία στα σοβιέτ Μόσχας και Πετρούπολης), ειδικά σε τόσες πυκνές και σύνθετες εξελίξεις.

Και για να έρθουμε στο αρχικό ερώτημα... Γράφουμε γιατί η απόσταση των γεγονότων πια μεγαλώνει, γιατί οι μνήμες ξεθωριάζουν, γιατί το μαύρο μελάνι του αντικομμουνισμού θέλει να σβήσει τα πάντα, ακόμα και τη μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση που κατάφερε να δώσει σάρκα και οστά - για πρώτη φορά στην Ιστορία - στο όραμα της κατάργησης της καπιταλιστικής σκλαβιάς, που για πρώτη φορά τέθηκαν οι βάσεις μιας άλλης κοινωνίας που καταργούσε την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Γράφουμε και για τα εκατομμύρια νεκρών του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, που μπήκαν μπροστά και τσάκισαν το τέρας του φασισμού υπερασπιζόμενοι τη σοσιαλιστική πατρίδα τους. Ναι, αυτού του τέρατος που σύμφωνα με την παράσταση είναι γέννημα - θρέμμα της πολιτικής των μπολσεβίκων. Οπως γράφουμε και για τους χιλιάδες αγωνιστές που σε ολόκληρο τον κόσμο στάθηκαν αγέρωχοι στα εκτελεστικά αποσπάσματα, με τη φράση «Ζήτω η ΕΣΣΔ» να είναι η τελευταία τους.

Αλλά γράφουμε και για το αύριο... Γιατί αν υπάρχει κάτι θετικό, είναι ότι η παρακολούθηση τέτοιων παραστάσεων μας θυμίζει ότι στους δύσκολους καιρούς, ακόμα και όταν φαίνεται ότι «οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος», «ένα φάντασμα συνεχίζει να πλανάται πάνω από την Ευρώπη». Μας θυμίζει ακόμα ότι το κριτήριό μας, στην τέχνη αλλά και στη ζωή, χρειάζεται να σμιλεύεται με τη γνώση και τη δράση. Ας μη θαμπωνόμαστε από λαμπερά ονόματα, όταν το θάμπος τους μας κλείνει τα μάτια προς την πραγματικότητα. Ας φωτιζόμαστε από την τέχνη που «σαν φακός θα μεγεθύνει».

Λείπει ήδη. Ο μεγάλος διανοητής του θεάτρου, ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης, ο μεταφραστής, ο δάσκαλος. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου, με τον οξύ πολιτικό νου και τη βαθιά καλλιέργεια, άφησε ισχυρό αποτύπωμα, αλλά και μεγάλο κενό.

Θυμάμαι πως κάθε φορά που τέλειωνε κάποια κουβέντα μας, είτε ήταν φιλική, είτε δημοσιογραφική, έφευγα πάντα με μια έντονη αίσθηση πείνας. Ηθελα μεγαλύτερη δόση της παρουσίας του, λίγη ακόμα απ' αυτήν την απαστράπτουσα σοφία του, το βιτριολικό χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό, τους αφορισμούς, τις προφητείες, τις αποκωδικοποιήσεις του.

Μέχρι πρόσφατα, σημείωνα τις κουβέντες του για να τις ξανασκεφτώ. Ηταν ανάμεσα στους τρεις ανθρώπους του θεάτρου που διάβαζα και ξαναδιάβαζα, μελετούσα και σημείωνα.

Το συνεσταλμένο αγόρι από τα Κάτω Πορόια, ο γιος του γεωπόνου και ο εγγονός του πρόσφυγα από τον Πόντο, που είχε όνειρο να γίνει πρωθυπουργός, μου έλεγε πως έγινε ηθοποιός, αφού δεν μπορούσε να γίνει πολιτικός, και σκηνοθέτης επειδή δεν μπορούσε να γίνει συγγραφέας. Τελικά συγγραφέας έγινε, αλλά και παραλίγο γιατρός, αφού σπούδασε δυο χρόνια Ιατρική στη Θεσσαλονίκη.

«Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα διακόσια χρόνια της νεοελληνικής ιστορίας, που πέρασε από σαράντα κύματα, είναι πως η πολλή Ελλάδα βλάπτει!».

Αυτό μου έλεγε σε μια συνάντησή μας στο «Real fm», συμπληρώνοντας: «Είμαστε καταδικασμένοι να έχουμε ανοιχτό λογαριασμό με ένα παρελθόν από το οποίο δεν μπορούμε να αποκοπούμε, είμαστε κάτι ανάμεσα σε Καραγκιόζη και Οδυσσέα. Αλλοτε αυτό λειτουργεί σαν βαρίδι και άλλοτε σαν προωθητικός μηχανισμός που εκτοξεύει τον πύραυλο».

Μια ακόμη γεύση εκείνης της συνέντευξης, στην εκπομπή μου «Feeling Good», με αφορμή την παράσταση «Relax Mινωτής», πριν από εννέα χρόνια.

-- Εχετε πει ότι ο Οδυσσέας και ο Καραγκιόζης είναι ένας ανοιχτός λογαριασμός μας.

«Ναι, βέβαια. Είναι δύο αρχετυπικές φιγούρες, οι οποίες κατά κάποιον τρόπο ορίζουν το συλλογικό φαντασιακό μας. Ο Οδυσσέας είναι η κίνηση, είναι ο μεγάλος καταφερτζής. Η πανουργία. Είναι ο πρωταθλητής της επιβίωσης. Ο Καραγκιόζης, από την άλλη, είναι κληρονομιά των 400 χρόνων της τουρκοκρατίας. Ε λοιπόν, είμαστε αυτοί οι δύο».

-- Εσείς οι ηθοποιοί είστε αχθοφόροι της ποίησης, μεταφορείς του θαύματος;

«Ποιος ξέρει... Εχει να κάνει με το δημιουργικό στοίχημα του ανθρώπου, ο οποίος πρέπει από αυτήν την κοινόχρηστη ομιλούμενη γλώσσα, να παραγάγει ενεργήματα νοήματος και συγκίνησης που υπερβαίνουν την απλή επικοινωνία. Αυτό το στοίχημα είναι επείγον και ουσιαστικό για τους ανθρώπους, πολύ περισσότερο σήμερα, που γενικώς η γλώσσα έχει υποκατασταθεί από τη μηνυματική και τον θεσμοθετημένο ναρκισσισμό».

-- Εχει ειπωθεί ότι το θέατρο - αν θέλει να σωθεί - θα πρέπει να τεθεί εκτός ελέγχου, στην παρανομία, για ένα διάστημα. Σωστό;

«Ναι. Πρέπει να απαγορευτεί στους καταχρηστικώς αποκαλούμενους ηθοποιούς. Να επιβληθεί ποινή δεκαετούς αναγκαστικής σιωπής. Αυτό που λέτε, το είπε όπως το είπατε, ένας φιλόσοφος, ο Ρενέ Ζιράρ, ο οποίος αγαπούσε το θέατρο. Είπε: "Το θέατρο πρέπει να τεθεί ξανά υπό απαγόρευση για να γίνει μεγάλο. Γιατί απ' το να επιτρέπεται τόσο πολύ, καταλήγει ασήμαντο"».

-- Πείτε μου μια ανάμνησή σας από τον Λευτέρη Βογιατζή.

«Ο Λευτέρης ήταν ένας άνθρωπος με τον οποίον βρεθήκαμε κοντά, από εκτίμηση και αναγνώριση ο ένας για τη δουλειά του άλλου. Ενα βράδυ, στην πλατεία Προσκόπων του λέω: "Τι μπορεί να νιώσει ένα νέο παιδί που μας βλέπει;". Μου λέει, "Τι;". "Λευτέρη", του λέω, "νομίζω πως είμαστε η Βουγιουκλάκη και η Καρέζη της γενιάς μας". "Ε μα, δεν είμαστε;"».

-- Κύριε Παπαβασιλείου θα 'θελα να μάθω, συναντήσατε κακά παιδιά στο θέατρο;

«Το ...ταλέντο αυτό, το έχουν αρκετοί άνθρωποι. Ο Χορν π.χ. ήταν άρχοντας, αλλά είχε δηλητηριώδεις ατάκες. Μια φορά, μου λέει: "Βασίλη παιδί μου, τι ζώδιο είστε;". Λέω: "Ο,τι κι εσείς, Ιχθύς". Και λέει: «Εμείς είμαστε το ζώδιο που αποτελεί τον σκουπιδοτενεκέ του ζωδιακού κύκλου, δες ποιοι είναι Ιχθύες. Εσύ, εγώ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Θεοφιλογιαννάκος, ο Μακάριος, ο Νουρέγιεφ". Για όσους τον ζήσαμε αλλιώς, ήταν ο ορισμός καλοσύνης και αρχοντιάς».

- Ο Αλέξης Μινωτής;

«Τον Μινωτή, τέλη της δεκαετίας του '80 τον ρωτάει ένας δημοσιογράφος: "Νεότερες δυνάμεις στο θέατρο υπάρχουν;". Εκείνος λέει: "Δεν ξέρω". "Μα υπάρχει ο Βογιατζής, η Πατεράκη, ο Παπαβασιλείου" , λέει ο δημοσιογράφος. Και ο Μινωτής: "Αυτοί όλοι είναι ερασιτέχνες". Ερασιτέχνες, με μία δεκαετία στις επάλξεις; Του το φύλαγα και, όταν ρωτήθηκα από δημοσιογράφο, για τη δήλωσή του περί ερασιτεχνισμού, λέω: "Ο κύριος Μινωτής είναι ο μεγαλύτερος μη θανών Ελλην ηθοποιός. Προσωπικά τον ευχαριστώ που διέκοψε την απευθείας συνομιλία του με τον Αισχύλο, προκειμένου να ασχοληθεί με το άτομό μου"».

-- Τι θα έλεγε, αν έβλεπε τις παραστάσεις σας;

«Δεν νομίζω να βελτιώθηκε στον άλλον κόσμο. Δεν γνωρίζω να υπάρχει εκεί σχολή επιμορφώσεως. Θα έλεγε πάλι: "Ερασιτέχνες! Ερασιτέχνες!"».

-- Πικρία;

«Αναγνωρίζω το εκτόπισμα της αγωνίας του. Είδε το επάγγελμα του ηθοποιού, πέρα από άσκηση μιας Τέχνης».

-- Βρίσκω πως είχε ένα κοινό με τον Βιτόριο Γκάσμαν. Του είχα κάνει παλιότερα μία συνέντευξη στη Φλωρεντία και όταν τον ρώτησα τι θα ήθελε να βάλουν στον τάφο του όταν πεθάνει, είπε: "Εδώ κείται αυτός που νόμιζε ότι ήταν το κέντρο του κόσμου". Συγγενής του Μινωτή, λέτε;

(Γέλια) «Η γενιά αυτή των ηθοποιών δεν μπορούσε να υπάρξει εάν δεν αναγνώριζε στον εαυτό της ότι είναι το κέντρο του κόσμου. Ηταν η εποχή του ηθοποιού - βεντέτα».

-- Συμπαθείτε τους κριτικούς του θεάτρου;

«Υπάρχει, από τον 19ο αιώνα, μια παράδοση σκατοψυχίας. Η δημοσιογραφική κριτική φερόταν με έναν τρόπο... αγορανομίας του θεάτρου, γιατί ήταν τότε μια λειτουργία που είχε οικονομική και εμπορική διάσταση. Η σκατοψυχία, το στοιχείο του κακού κριτικού, του ξινού, ήταν πρωταγωνιστικό. Σήμερα, με τα νέα μέσα επικοινωνίας, που ευνοούν τη γνωστοποίηση και τη διάδοση του προϊόντος, στην Αθήνα των χιλίων διακοσίων παραστάσεων τον χρόνο, ο ρόλος του Πάπα της κριτικής υφίσταται συρρίκνωση».

-- Βγάλατε λεφτά από το θέατρο;

«Οχι. Είναι δύσκολα τα πράγματα. Μετέχω της κοινής μοίρας. Ισως γι' αυτό μπορώ να μιλάω για τους ανθρώπους, γιατί πατάω στη βάρκα της κοινής μοίρας».

-- Θ' αλλάζατε ποτέ δουλειά;

«Κάποτε σκέφτηκα ν' ανοίξω σουβλατζίδικο στις Σέρρες! `Η τουλάχιστον να πάρω τον Πανσερραϊκό!».

-- Θα μπορούσατε να γίνετε εστιάτωρ;

«Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να γίνω εστιάτωρ, πάντως αντιστάθηκα για να μη γίνω ...φαγάς».

-- Τι θα λέγατε σε έναν υπουργό Πολιτισμού;

«Αν θέλουμε μια άλλη Ελλάδα, να έχουμε το κουράγιο να αναγνωρίσουμε κάποια πράγματα. Παραδείγματος χάριν, την έννοια του πνευματικού κεφαλαίου, χωρίς το οποίο δεν σημαίνουμε τίποτα».

Ο Παπαβασιλείου πίστεψε με πάθος στην ακτινοβολούσα δύναμη του ανθρώπου κι έλεγε πως «το θέατρο είναι ένας χώρος α-χρονικός, που σου επιτρέπει να αναμετρηθείς με το υπαρξιακό και το πολιτικό ταυτόχρονα, ότι είναι ένας τρόπος να θεραπεύεις τις πληγές σου λέγοντάς τες φωναχτά».

• Θεωρούσε πως «η κωμωδία υπενθυμίζει στους μεγάλους τη μικρότητα και στη μικρότητα το μεγαλείο».
• Πως «το θέατρο δεν αμείβει, ανταμείβει».
• Πως «η ηθοποιία δεν είναι αυτό που κάνουμε εμείς, είναι αυτό που συμβαίνει μέσα στον άλλον».
• Πως «μια μεγάλη παράσταση κατορθώνει ένα πλήγμα στην ανθρώπινη μικρότητα και οι ηθοποιοί που φτάνουν σε μια ηλικία είναι περιουσία του έθνους».

Οι συνεντεύξεις που έδινε, ήταν κυριολεκτικά έργα τέχνης. Πλημμυρισμένες από χυμούς κι εκπλήξεις. Γεμάτες ...έτοιμους τίτλους!

Ιδού ένα μικρό δείγμα:

• «Ζούμε την εποχή της γελοιοκρατίας. Δεν έχουμε μόνο γελοίους στην εξουσία· έχουμε και την αποδοχή τους από γελοιοποιημένο κοινό».
• «Η γελοιότητα δεν είναι αστεία. Είναι ένα επικίνδυνο όπλο. Οταν παύεις να γελάς με τον γελοίο, τότε είσαι ήδη μέρος του».
• «Το γελοίο δεν είναι φάρσα. Είναι απόδειξη της κατάρρευσης της λογικής».
• «Υπάρχουν πολλά μηδενικά στον κόσμο τα οποία παράγουν αποτελέσματα... μια εκδοχή της δημοκρατίας είναι η γελοιοκρατία».
• «Ο χρόνος είναι ο σκηνοθέτης όλων μας. Στο τέλος, εκείνος κόβει τις σκηνές που δεν χρειαζόταν να ζήσουμε».
• «Δεν υπάρχει "μετά" χωρίς "πριν". Δεν υπάρχει μέλλον χωρίς συνείδηση παρελθόντος. Αλλιώς, απλώς ανακυκλώνεις το τώρα σαν απορρίμματα».
• «Η ηλικία δεν είναι αριθμός, είναι συνείδηση. Αν δεν συνειδητοποιήσεις τι άφησες πίσω, δεν θα δεις τι έχεις μπροστά».
• «Ο λόγος είναι μια μορφή εξουσίας. Επομένως, ο καλλιτέχνης πρέπει να τον χειρίζεται σαν μαχαίρι: με ακρίβεια και με ευθύνη».
• «Η πολιτική δεν είναι ούτε επάγγελμα ούτε επικοινωνία. Είναι ευθύνη ψυχής - και αυτό δεν το σηκώνει ο καθένας».
• «Η δημοκρατία είναι ένα συνεχές αίτημα. Οχι δεδομένο. Αν δεν το συντηρείς με πράξεις, πεθαίνει από ευγένεια».
• «Οι δοκιμασίες είναι στη ζωή αφορμές για αναθεωρήσεις και επαναδημιουργία των προϋποθέσεων της επόμενης μέρας».
• «Στις σημερινές κοινωνίες κυκλοφορούν όλοι οι μύθοι από λίγο».

Μικροί Δον Ζουάν, μικροί Σίσυφοι, που κινούνται στο επίπεδο του επίκαιρου κι όχι του μεγάλου...

• «Η άνετη ζωή έχει κάτι το άδοξο. Πληρώνεις το άνετο με το άδοξο».
• «Είμαστε ο καθένας μας κι ένα μικρό πεδίο μάχης. Είναι αυτή η θραυσματικότητα που κάνει τους σημερινούς ανθρώπους να μην μπορούν να δοθούν ολοκληρωτικά σε κάτι».
• «Το θέατρο είναι πριν από διασκέδαση αγωγός παιδείας».

Το πλούσιο βιογραφικό αυτού του πολυσχιδούς, πολυβραβευμένου και πολυμαθούς διανοητή είναι γνωστό κι αυτές τις μέρες δημοσιεύτηκε σχεδόν παντού.

Aξίζει να υπενθυμίσουμε μόνο πως το 2016, η Γαλλική Δημοκρατία τιμώντας τη διεθνή του συμβολή, του απένειμε τον τίτλο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών.

Ο Παπαβασιλείου αγαπούσε πολύ τον Γκολντόνι και τον θεωρούσε «φίλο» του, άνοιξε δρόμους και στη ζωή και στην Τέχνη, έδωσε νόημα και ουσία σ' αυτό που λέμε καλλιτεχνική καινοτομία και όλα αυτά που έκανε σημάδεψαν, τελικά, το σύγχρονο θέατρο.

Ελεγε στους νέους που ξεκινούσαν στο θέατρο πως «ηθοποιοί θα γίνετε μετά τα 45 σας χρόνια, γιατί μετά τα 45 θα παίζετε με τους τόκους του κεφαλαίου της ζωής σας, ανάλογα με το τι άνθρωποι έχετε γίνει, πώς ζήσατε τον βίο σας».

Την Παρασκευή 6 του Ιούνη, που πέθανε αυτό το πυρακτωμένο πλάσμα των 76 γεμάτων χρόνων, με τη 40χρονη προσφορά, έπεσε και η αυλαία μιας ολόκληρης εποχής.

Αν και συνήθιζε να λέει πως «τον χρόνο τον υφιστάμεθα», θα κλείσω αυτό το κείμενο με εκείνη τη σιγουριά του, που αγαπούσα πολύ: «Δεν πεθαίνεις όταν πάψεις να αναπνέεις. Πεθαίνεις όταν πάψεις να προκαλείς, να συγκινείς, να απορείς».

Ε, ορίστε λοιπόν. Είχε δίκιο. Δεν πέθανε!