Public Domain

Ο Λένιν ανέλυσε την ουσία και τις νομοτέλειες του ιμπεριαλισμού στο έργο του, πιστεύοντας μεταξύ άλλων ότι «μπορεί και πρέπει να δοθεί διαφορετικός ορισμός του ιμπεριαλισμού, αν πάρουμε υπόψη (....) την ιστορική θέση του δοσμένου σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά»¹.

Η λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό βοηθά να κατανοηθεί και να ερμηνευτεί η στρατιωτικοποίηση και οπλοποίηση του Διαστήματος. Συνολικά ο ιμπεριαλισμός στην εποχή μας συνδέεται με τη δυνατότητα ισχυρών αστικών κρατών να ασκούν έλεγχο ή/και κυριαρχία σε εξωγήινους πόρους και χώρους. Οπου ο ενδομονοπωλιακός ανταγωνισμός σε διαπλανητικό επίπεδο διαμορφώνει ένα σύνθετο και ιεραρχικό σύστημα ανισότιμης αλληλεξάρτησης, προνομίων και εξαρτήσεων, με θύμα συνολικά την παγκόσμια εργατική τάξη. Σε αυτό ακριβώς το σύστημα προσαρτήσεων του διαστημικού χώρου, με κατασκευές κλίμακας και παραγωγές τεχνητής φύσης, ο ιμπεριαλισμός εμφανίζεται ως βασική κινητήρια δύναμη.

Από την άλλη, η Διαστημική Δύναμη των ΗΠΑ ξεκίνησε το «Πρόγραμμα Συνεργασίας Πανεπιστημίων» (UPP), με συμμετοχή 15 κορυφαίων αμερικανικών πανεπιστημίων². Το πρόγραμμα σχετίζεται με την αποστολή της Διαστημικής Δύναμης να υλοποιεί ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στο Διάστημα. Για παράδειγμα, το Ινστιτούτο SERC της Σχολής Μηχανικών Viterbi του University of Southern California αναπτύσσει διαστημικές τεχνικές και πρακτικές για το πρόγραμμα Rendezvous and Proximity Operations (RPO). Στρατός και υπηρεσία πληροφοριών με το πρόγραμμα RPO υλοποιούν μιλιταριστικούς σχεδιασμούς και βιομηχανικά συμφέροντα στο Διάστημα. Επιπλέον, η «Διοίκηση Διαστημικών Συστημάτων» της Διαστημικής Δύναμης συμπράττει με την πολεμική βιομηχανία «Northrop Grumman».

Παρά τις ποινικές κλητεύσεις από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, η «Northrop Grumman» έχει κεντρικό ρόλο στο σχεδιαζόμενο πυραυλικό σύστημα «Golden Dome for America» του Πενταγώνου. Παράλληλα, η «Διοίκηση Διαστημικών Συστημάτων» επέλεξε την «Palantir» - όμιλο που επιχορηγείται από CIA και υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ - ως αποκλειστικό προμηθευτή του λογισμικού της, Starlab Space: Κοινοπραξίας που περιλαμβάνει τις πολυεθνικές «Voyager», «Airbus», «Mitsubishi Corporation» και «MDA Space». Η τεχνογνωσία της «Palantir» στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) για πολεμικά όπλα επιστρατεύεται στην Ουκρανία και στη Γάζα. Μαζί με τη «Voyager Technologies» παράγει προηγμένα συστήματα αισθητήρων για τους στρατιωτικούς δορυφόρους των ΗΠΑ, ενώ συνεργάζεται με πανεπιστήμια (University of Oxford, University of Colorado κ.ά.) για ανάπτυξη στρατιωτικών, βιομηχανικών και οπλικών συστημάτων για τα μέτωπα μάχης του Διαστήματος. Πρόσφατα ο διοικητής της Διαστημικής Διοίκησης, στρατηγός Stephen Whiting, υπογράμμισε ότι το Διάστημα αποτελεί νέο μέτωπο μάχης, θεωρώντας αναγκαία την οπλοποίησή του έτσι ώστε να επιτευχθεί η αμερικανική υπεροχή³. Στον δρόμο της στρατιωτικοποίησης στοιχίζονται τα προγράμματα SpaceX του SLV Falcon, DARPA Blackjack ή το Project Maven τεχνητής νοημοσύνης του Πενταγώνου. Και, βέβαια, η μακροχρόνια ειδική σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Ηνωμένου Βασιλείου, που αξιολογούν το Διάστημα ως πεδίο διεξαγωγής πολεμικών επιχειρήσεων.

Η επέκταση του καπιταλισμού στον διαπλανητικό χώρο εμπεδώνει μια διαστημική οικονομία (γνωστή ως NewSpace), που στηρίζεται στο σύμπλεγμα «πολεμική βιομηχανία - κολοσσοί τεχνολογίας - πανεπιστήμια». Η «Morgan Stanley»⁴ εκτιμά ότι η παγκόσμια διαστημική οικονομία / βιομηχανία θα μπορούσε να δημιουργήσει έσοδα πέραν του 1 τρισ. δολαρίων ΗΠΑ μέχρι το 2040. Σύμφωνα δε με το Ιδρυμα Διαστήματος, η παγκόσμια διαστημική οικονομία άγγιξε έσοδα 570 δισ. δολαρίων ΗΠΑ το 2023. Στον σύγχρονο καπιταλισμό η διαστημική οικονομία έχει «δομηθεί» βάσει ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών.

Πέραν τούτου, εμπορευματοποίηση και στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος δημιουργούν μια νέα αντίληψη για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ανάλογη με εκείνη της βιομηχανικής εποχής. Στο «Κεφάλαιο» ο Μαρξ χρησιμοποιεί επανειλημμένα την έννοια του «μεταβολισμού» (Stoffwechsel), εντοπίζοντας τη δεινή σχέση - θέση των εργατών στην αυγή του βιομηχανικού καπιταλισμού. Είναι προς τούτο αξιοσημείωτη η επισήμανση του Μαρξ: «Επενεργώντας με την κίνηση αυτή πάνω στη φύση που βρίσκεται έξω απ' αυτόν και αλλάζοντάς την, αλλάζει ταυτόχρονα και τη δική του φύση»⁵.

Συνολικά το Διάστημα, ως η «έξω» ζώνη όπου μπορεί να επενδυθεί το πλεονάζον κεφάλαιο, γίνεται πεδίο ταξικής πάλης. Συνεπώς, η καπιταλιστική διαμόρφωση των τεχνολογιών Διαστήματος έχει βαθύτερες συνέπειες, τόσο για τη μισθωτή εργασία όσο και για τους διαπλανητικούς πόρους. Αλλωστε, υπό την ηγεμονία του κεφαλαίου και σε ταξικά διαιρεμένες και εκμεταλλευτικές κοινωνίες οι βιομηχανίες παραγωγής τεχνολογιών Διαστήματος - όπως και η ίδια η τεχνολογία - δεν είναι κοινωνικά ουδέτερες και επωφελείς για τον λαό. Συγχρόνως, θα πρέπει οπωσδήποτε να επιστήσουμε την προσοχή στο γεγονός ότι εκπρόσωποι πανίσχυρων ομίλων προετοιμάζουν την ίδρυση μιας «Διεθνούς Αρχής Ανάπτυξης του Διαστήματος», που δεν θα διαφέρει σε λειτουργία από την Παγκόσμια Τράπεζα. Με άλλα λόγια, θα λειτουργεί ως μια διεθνή μονοπωλιακή ένωση και συνάμα διαστημική τράπεζα, για επενδύσεις στα ιμπεριαλιστικά προγράμματα αποικισμού του Διαστήματος.

Γενικά το Διάστημα αποτελεί τον «νέο κόσμο» επί του οποίου εκδηλώνεται ο καπιταλιστικός έλεγχος για κυριαρχία και υπερσυσσώρευση. Αν επομένως η Γη στα «Grundrisse» αποτυπώνεται από τον Μαρξ ως «εργαστήριο» και «αρχέγονη προϋπόθεση της παραγωγής» ή ως «πρωταρχική εργαλειοαποθήκη» (στο «Κεφάλαιο»), τότε καταλαβαίνουμε τι μπορεί να σημαίνουν στις σημερινές συνθήκες διαστημικής επέκτασης οι διαστημικοί πόροι. Αντιλαμβανόμαστε τι ακριβώς σηματοδοτούν οι τεχνολογίες και οι υποδομές που προκύπτουν από την αυξανόμενη εξάρτηση από τα διαστημικά «περιουσιακά» στοιχεία επικοινωνίας, πλοήγησης, έρευνας και εξοπλισμών. Το βέβαιο είναι πως η στρατηγική εξασθένισης του αντιπάλου ή / και υπόσκαψης της ηγεμονίας του αποκτά χαρακτήρα ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης, με πεδίο επιχειρήσεων το Διάστημα. Οπου οι λαοί θα κληθούν να πληρώσουν για άλλη μια φορά με αίμα τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς για ηγεμονία, τόσο του εξωατμοσφαιρικού χώρου όσο και του απώτερου Διαστήματος (outer space).

Παραπομπές:

1. Β. Ι. Λένιν «Απαντα» (Τόμος 27), εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

2. Skotte Steve (2021) «Space Force Establishes University Partnership Program. DAU» - August 18 2021, https://www.dau.edu/blogs/space-force-establishes-university-partnership-program

3. Hadley Greg «How to Win a War in Space: SPACECOM's 5 Keys», April 8 2025, https://www.airandspaceforces.com/war-in-space-spacecom-5-keys

4. Sheetz Michael (2018) : Morgan Stanley - Morgan Stanley says 2019 could 'be the year for space,' led by the likes of SpaceX and Blue Origin.

5. Κ. Μαρξ «Το Κεφάλαιο» (τ. Ι, σελ. 190), εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Καταρχάς, αποτελεί πρόκληση η προσπάθεια της κυβέρνησης να παρουσιάσει ότι τα όποια μέτρα - ψίχουλα ανακοινώνει ξανά και ξανά πρόκειται να προστεθούν στις «αυξήσεις των μισθών» που ανακοίνωσε το προηγούμενο διάστημα, με βάση το κατάπτυστο νομοθετικό πλαίσιο που ορίζει τους μισθούς με κυβερνητική απόφαση και «μέτρο» την καπιταλιστική κερδοφορία και ανταγωνιστικότητα.

Το «μαγείρεμα» πάει σύννεφο, με την πραγματικότητα να είναι τελείως διαφορετική για εκατομμύρια εργαζόμενους. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΙΝΕ της ΓΣΕΕ, από το 2009 έως και το 2024, 15 χρόνια μετά την εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης και τα απανωτά μνημόνια, οι μισθοί εξακολουθούν να είναι καθηλωμένοι, με τον μέσο ετήσιο πραγματικό μισθό να είναι μειωμένος κατά 32,8%. Η κυβέρνηση λοιπόν κάνει λαθροχειρία μιλώντας για «αυξήσεις», παρουσιάζοντας ως τέτοιες τα ψίχουλα που πρόσθεσε στον κατώτατο μισθό. Και όλα αυτά χωρίς φυσικά να υπολογίζονται η διάλυση των ΣΣΕ, η εκτίναξη της εντατικοποίησης, η νομοθέτηση των 13 ωρών δουλειάς από την κυβέρνηση και όλα τα υπόλοιπα, που έχουν εκτινάξει τον βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζομένων και τροφοδοτούν τα ρεκόρ των κερδών, που - θυμίζουμε - μόνο το 2024 έφτασαν τα 11,3 δισ. ευρώ για τις 101 εισηγμένες εταιρείες...

Την ίδια ώρα ο πληθωρισμός, τον οποίο η κυβέρνηση δηλώνει ότι ...κατατροπώνει εδώ και πάνω από τρία χρόνια, όχι μόνο «τρέχει» ακάθεκτος αλλά σημείωσε και νέο άλμα τον Ιούνη, στο 3,6%, αυξημένος κατά 1,3% σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα. Υπολογίζεται ότι συνολικά το κόστος ζωής ενός νοικοκυριού (χωρίς το ενοίκιο) έχει αυξηθεί την περίοδο 2019 - 2025 κατά περίπου 50%. Δεν πρόκειται για κάποια «στρέβλωση», όπως λένε η κυβέρνηση και τα άλλα αστικά κόμματα, αλλά για το αποτέλεσμα της λειτουργίας της «αγοράς», της πολιτικής υπέρ του κεφαλαίου, της εμπλοκής στα ιμπεριαλιστικά σχέδια, που περιλαμβάνουν και μια σειρά κυρώσεις, κ.ο.κ.

Ενδεικτική εξάλλου είναι η εικόνα με το ηλεκτρικό ρεύμα. Την ώρα που οι ενεργειακοί όμιλοι ανακοίνωναν και νέα ρεκόρ κερδοφορίας, όπως και έναν νέο γύρο συγχωνεύσεων και εξαγορών, ο λαός βυθιζόταν ακόμα παραμέσα στην ενεργειακή φτώχεια: Ως αποτέλεσμα της «απελευθέρωσης» και της «πράσινης μετάβασης», των σχεδίων για «Ελλάδα - ενεργειακό κόμβο», των άμεσων και έμμεσων επιδοτήσεων στους επιχειρηματικούς ομίλους, μέσα σε μια 5ετία οι τιμές στο ηλεκτρικό ρεύμα έχουν αυξηθεί πάνω από 60%, ενώ σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία οι ληξιπρόθεσμες οφειλές στους λογαριασμούς ρεύματος το 2024 εκτινάχθηκαν στα 3,4 δισ. ευρώ, προσθέτοντας επιπλέον 1 δισ. νέων οφειλών σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Την ίδια ώρα η κυβέρνηση προωθεί και το «εθνικό σχέδιο για τα ύδατα», που - σε συνέχεια των αυξήσεων των τιμολογίων του νερού το προηγούμενο καλοκαίρι - οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε παραπέρα εκτίναξη της εμπορευματοποίησης και του κόστους του νερού για εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά.

Επίσης με μαθηματική ακρίβεια φέρνουν νέο πλήγμα για το εισόδημα και βέβαια για την Υγεία του λαού οι αντιδραστικές αλλαγές που προωθεί η κυβέρνηση εκεί, ανοίγοντας παραπέρα νέα πεδία κερδοφορίας στους ομίλους που ξεζουμίζουν ήδη πάνω από 7,3 δισ. ευρώ τον χρόνο - ή το 39% των συνολικών δαπανών - από τα νοικοκυριά, σύμφωνα με τα τελευταία συγκεντρωτικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2023.

Η κατάσταση γίνεται τραγική όταν μπαίνει στην εξίσωση και η κατοικία, με το κόστος του ενοικίου να έχει εκτοξευτεί πολύ πάνω από τον μέσο όρο του 40% που καταγράφεται στα επίσημα στοιχεία, αποτέλεσμα της πολιτικής που στηρίζει τη στέγη - εμπόρευμα, της «μονοκαλλιέργειας» του Τουρισμού, της διάλυσης του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας απ' όλες τις κυβερνήσεις κ.ο.κ. Πάνω σε αυτήν την πραγματικότητα, η κυβέρνηση έρχεται τώρα με τα διάφορα προγράμματα να δώσει και νέες επιδοτήσεις σε εργολάβους, μεγαλοκατασκευαστές και real estate, όπως και να στείλει νέα «πελατεία» στους τραπεζικούς ομίλους. Την ίδια ώρα, με τα όσα νομοθέτησε στο πρόσφατο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης εντείνει παραπέρα το «πογκρόμ» των πλειστηριασμών σε βάρος των χρεωμένων νοικοκυριών, μειώνοντας κι άλλο τους χρόνους εκτέλεσης των σχετικών αποφάσεων και βάζοντας πιο βαθιά το μαχαίρι στον λαιμό για δεκάδες χιλιάδες.

Ενδεικτικά για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το λαϊκό εισόδημα είναι και τα στοιχεία που αποτυπώνονται σε μια σειρά από έρευνες και καταγραφές αυτού του διαστήματος:

• Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ, το ποσοστό των καταναλωτών που δηλώνουν ότι «μόλις τα βγάζουν πέρα» διαμορφώθηκε στο 59%.
• Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών (ακαθάριστη αποταμίευση ως ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματος) ήταν αρνητικό, στο -8,5% το πρώτο τρίμηνο του 2025, από -2,4% την ίδια περίοδο το 2024, με όλο και περισσότερους να «τρώνε απ' τα έτοιμα».
• Σημειωτέον, σύμφωνα με το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων (ΤΕΚΕ) το 71% των καταθετών διαθέτει λιγότερα από 1.000 ευρώ στους τραπεζικούς του λογαριασμούς, σε αντίθεση με το 0,8% που έχει καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ, και τις βλέπει να αυξάνονται και να πληθύνονται...

Ολα αυτά ενώ ΕΕ και κυβέρνηση σχεδιάζουν να βάλουν χέρι και στις όποιες αποταμιεύσεις, όπως και στα ασφαλιστικά ταμεία, προκειμένου να στηρίξουν τη στροφή στην πολεμική οικονομία.

Την ίδια ώρα η κυβέρνηση προκαλεί επιχειρώντας να παρουσιάσει κάποιες υποτιθέμενες αλλαγές στη φορολογική κλίμακα που διαρρέει ότι θα ανακοινώσει στη ΔΕΘ ως «ουσιαστική ανακούφιση», όταν τα όποια ψίχουλα τα έχει πάρει τρίδιπλα από την άγρια φοροληστεία του λαού, ο οποίος σύμφωνα με τις μελέτες που δημοσιεύονται αυτές τις μέρες σηκώνει πολύ πάνω από το 80% των κάθε είδους φόρων.

Τα «γεμάτα ταμεία» του κεφαλαίου και του αστικού κράτους σημαίνουν εξάλλου ματωμένα πλεονάσματα, που μόνο το πρώτο εξάμηνο του χρόνου έχουν ξεπεράσει τα 4,5 δισ., αλλά και νέα σκληρή επίθεση σε εργαζόμενους και επαγγελματίες, οι οποίοι φορτώνονται και νέα φορολογικά βάρη. Χαρακτηριστικά είναι τα πρώτα στοιχεία που βγαίνουν αυτές τις μέρες για τις φορολογικές δηλώσεις: Ενας στους τρεις φορολογούμενους - 490.659 συνολικά - θα κληθεί να πληρώσει επιπλέον φόρους, με το συνολικό ποσό να φτάνει τα 737 εκατ. ευρώ ή 1.500 ευρώ κατά μέσο όρο παραπάνω σε σχέση με πέρυσι. «Η οικονομία πηγαίνει καλύτερα» λοιπόν επειδή ξεζουμίζονται κι άλλο τα λαϊκά νοικοκυριά, επειδή π.χ. συνεχίζεται και φέτος η αθλιότητα της «προκαταβολής φόρου», που γονατίζει αυτοαπασχολούμενους και μικρούς επαγγελματίες, την ώρα που επιχειρηματικοί όμιλοι, εφοπλιστές, τράπεζες απολαμβάνουν νέες φοροαπαλλαγές «και με τη βούλα». Ολα αυτά, φυσικά, πριν θεσμοθετηθούν τα νέα χαράτσια και οι «ίδιοι πόροι» που έχει η ΕΕ στα σκαριά, όπως φάνηκε και από τον πρόσφατο προϋπολογισμό της.

Την ίδια ώρα τα ληξιπρόθεσμα χρέη νοικοκυριών και επιχειρήσεων στην εφορία σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής ξεπέρασαν τα 110 δισ. ευρώ, ενώ ενδεικτικό είναι ότι σε κάποιου είδους ρύθμιση βρίσκονται μόλις τα 3,6 δισ. Ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ενώ η κυβέρνηση έβαλε «το μαχαίρι στον λαιμό» σε εκατοντάδες χιλιάδες μικροοφειλέτες που χρωστούσαν μέχρι 50 ευρώ, με έναν στους τρεις να πληρώνει πέρυσι (452 χιλιάδες από τους περίπου 1,5 εκατ.), το «κέρδος» ήταν ...4 εκατομμύρια ευρώ. Περίπου δηλαδή όσα χρωστάνε 4 όλοι κι όλοι μεγαλοοφειλέτες και μεγαλοεπιχειρηματίες, που τα φέσια τους η κυβέρνηση τα θεωρεί ...ανεπίδεκτα είσπραξης.