Μέρος πρώτο

Πριν δεκαπέντε χρόνια, κατά κάποιον τρόπο ολοκληρώθηκε η αντεπαναστατική διαδικασία στην ΕΣΣΔ, αν θεωρήσουμε τελευταία πράξη της την καθεστωτική ανατροπή με την «Κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης» τον Αύγουστο του 1991 ή τη διάλυση της ΕΣΣΔ το Δεκέμβρη του ιδίου χρόνου.

Στο πρώτο μισό της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα η αντιδραστική ιδεολογική κυριαρχία υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτική, αφού τότε κομμουνιστικές δυνάμεις αποκήρυξαν τον κομμουνισμό και την πρώτη ιστορική πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ και στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Αντίθετα, διακήρυξαν την τότε καθεστωτική ανατροπή ως θετική για την κοινωνική πρόοδο και την ειρηνική συνύπαρξη των κρατών, πρόβαλαν την «υπεροχή» του καπιταλιστικού συστήματος, θεωρώντας αξεπέραστες τις δυνατότητές του να αναπτύσσεται, ελέγχοντας τις εσωτερικές του αντιθέσεις.

Αυτές οι πλήρως ηττοπαθείς και προδοτικές οπορτουνιστικές απόψεις γρήγορα απορρίφθηκαν από τη ζωή (ξέσπασμα ιμπεριαλιστικών πολέμων, διαμελισμός κρατών, οικονομικές κρίσεις, γενικευμένη όξυνση της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας). Ωστόσο, η ολέθρια επίδρασή τους σε διεθνώς δομημένα κοινωνικά κινήματα (π.χ. γυναικών, νεολαίας, αντιιμπεριαλιστικών συμμαχιών όπως της «Κίνησης Αδεσμεύτων κρατών») προσομοίαζε με την εκτεταμένη και μακροχρόνια καταστρεπτική ραδιενεργό επενέργεια από τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Τότε δεν είχε ακόμη συνειδητοποιηθεί το εύρος και το βάθος της οπορτουνιστικής διάβρωσης της συνείδησης και της πρακτικής άλλοτε ριζοσπαστικών δυνάμεων ή και πρωτοποριών, η διαλυτική και χειραγωγική επίδραση που επέφεραν στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, με υποχώρηση της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Οργάνωσης (ΠΣΟ) και αναβάθμιση των κυβερνητικών «Ελεύθερων Συνδικάτων».

Είναι πολύ μικρή η χρονική περίοδος των 15 χρόνων για να μετρηθεί το βάθος και η έκταση της ιδεολογικής και οργανωτικής αποσύνθεσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, όπως αποτυπώθηκε στα πρώτα χρόνια της τελευταίας δεκαετίας του παρελθόντος αιώνα.

Φυσικά, όσες εστίες - μεταξύ αυτών και το ΚΚΕ - άντεξαν και δεν εξαφανίστηκαν μέσα σε αυτή τη θεωρητική - ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική δίνη, σχετικά σύντομα, με κριτήρια ιστορικού χρόνου, ανασυγκροτήθηκαν, ακόμη και αναπτύχθηκαν ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά. Επέδρασαν ώστε να εμφανιστεί, τουλάχιστον ως τάση, ο ταξικός επαναπροσανατολισμός στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα (και της ΠΣΟ), σε κοινωνικές οργανώσεις και αγώνες νέων, γυναικών, στο αντιπολεμικό - αντιιμπεριαλιστικό κίνημα (και του «Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης» - ΠΣΕ). Βασανιστικά και με συγχύσεις, με ανοιχτές ή υποβόσκουσες εσωτερικές κρίσεις, εμφανίστηκαν εκ νέου κομμουνιστικά κόμματα ή επανέκτησαν τον επαναστατικό ιδεολογικό και πολιτικό προσανατολισμό τους ή έστω διαμορφώθηκαν πιο διακριτοί πυρήνες διαπάλης μέσα σε κόμματα που η διατήρηση του κομμουνιστικού τίτλου αποτελεί οχυρό του οπορτουνισμού στη διαβρωτική και διαλυτική επίθεσή του στο εργατικό κίνημα.

Το κομμουνιστικό κίνημα στην ιστορία του δεν έχει γνωρίσει κρίση τέτοιου βάθους και έκτασης και σίγουρα η διαδικασία αναζωογόνησής του βρίσκεται ακόμη σε νηπιακή ηλικία. Αλλωστε, ακόμη δεν έχουν σε βάθος απαντηθεί τα ερωτήματα - εννοούμε όχι μόνο τα πολιτικά αλλά και τα θεωρητικά - για τις αιτίες της αντεπαναστατικής νίκης και κοινωνικής οπισθοδρόμησης. Θα τολμήσουμε να πούμε ότι ίσως δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί όλη αυτή η αντεπαναστατική διαδικασία σε παγκόσμιο επίπεδο, αφού είναι φανερή η επέκταση των καπιταλιστικών σχέσεων στην Κίνα, σε άλλες ασιατικές χώρες που στην εξουσία βρίσκονται κομμουνιστικά κόμματα. Ανησυχίες προκαλεί ο ισχυρός ιμπεριαλιστικός κλοιός γύρω από την Κούβα, η επίδρασή του όχι μόνο ως εξωτερικού παράγοντα αλλά και ως πηγής ενίσχυσης των εσωτερικών αντιθέσεων και των κινδύνων για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Αυτές οι «νέες» εμπειρίες, η «νέα» συνειδητοποίηση των κινδύνων που αφορούν στο σοσιαλιστικό κράτος της Κούβας, οι αμφιβολίες για επιλογές του ΚΚ της Κίνας, μαζί με το φόβο που προκαλεί η έλλειψη ενός «σοσιαλιστικού φάρου» μέσα στο σκοτάδι της διεθνούς καπιταλιστικής κυριαρχίας, ακυρώνουν ή περιορίζουν τη θετική επίδραση στη συνείδηση των νέων και των εργατικών μαζών, από την όποια ιστορική δικαίωση των πρώτων κομμουνιστικών εκτιμήσεων για τις αντεπαναστατικές ανατροπές.

Σημαντικά τμήματα νέων, που κατά πλειοψηφία προέρχονται από εργατικές και λαϊκές οικογένειες, δεν έχουν ακόμη συμβιβαστεί με τους όρους ζωής του σημερινού συστήματος (στην εκπαίδευση, στην επαγγελματική κατάρτιση και κατοχύρωση, στην εξασφάλιση εργασίας, ελεύθερου χρόνου, υποδομών πολιτιστικής και αθλητικής δραστηριότητας).

Παράλληλα, όμως, οι αμφισβητήσεις τους υπονομεύονται από την αμφιβολία σε σχέση με τη δυνατότητα, τη ρεαλιστικότητα περάσματος σε ένα νέο, ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, αφού η εμπειρία τους δεν επιβεβαιώνει αυτή τη δυνατότητα.

Με άλλα λόγια, βαραίνει στη διαμόρφωση της συνείδησής τους το «αφού δεν άντεξε ή φαίνεται να μην άντεξε η σοσιαλιστική οικοδόμηση», ή έστω «το σοσιαλιστικό μέλλον, όσο και αν είναι δελεαστικό, φαίνεται υπόθεση πολύ έξω από τα όρια της δικής μας ζωής». Αυτό το τελευταίο άλλωστε, πηγή συμβιβασμού και ενσωμάτωσης, αφορά πολύ περισσότερο μεσήλικες μισθωτούς εργαζόμενους με αγωνιστικό ακόμη και κομμουνιστικό παρελθόν.

Στην περίοδο που διανύουμε, για το Κόμμα μας, για κάθε κομμουνιστικό κόμμα, το ζήτημα της ταξικής συνείδησης ορθώνεται πολύ πιο περίπλοκο και απαιτητικό για να αντιμετωπιστεί με όσες εμπειρίες και κατακτήσεις - θεωρητικές, πολιτικές, οργανωτικές - διαθέτουμε. Και από αυτή την άποψη το καθήκον της εσωτερικής ανάπτυξης του Κόμματος - θεωρητικής-ιδεολογικής, πολιτικής σε θέσεις και ταξική προπαγανδιστική ικανότητα, οργανωτικής - διαπλέκεται με το καθήκον της συσπείρωσης δυνάμεων, της διαφοροποίησης συνειδήσεων, της ικανότητάς του να πρωτοπορεί στη διαμόρφωση ταξικών πόλων σύγκρουσης και ρήξης με την αστική πολιτική και εξουσία, όπου εργάζεται - μορφώνεται - ζει η εργατική οικογένεια. Διαπλέκεται με την ικανότητα του Κόμματος να προσανατολίζει τους ταξικούς πόλους στη συντονισμένη πάλη με φορείς των κοινωνικών συμμάχων της εργατικής τάξης, των φτωχών αυτοαπασχολούμενων της πόλης και της υπαίθρου, στη γραμμή του αντιιμπεριαλιστικού Μετώπου.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» Τεύχος 6 2006.

(Συνεχίζεται)