Οπως ήδη αναφέραμε, οι νεότερες γενιές εργαζομένων ή γόνων της εργατικής οικογένειας αγωνιούν για το εργασιακό τους μέλλον, μένουν ανικανοποίητες όσον αφορά στις εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και άλλες ανάγκες τους. Δεν είναι ικανοποιημένες από το άμεσο ή μελλοντικό βιοτικό τους επίπεδο, αλλά αυτή η διάσταση - τουλάχιστον προς το παρόν - δεν παίρνει χαρακτηριστικά μιας μαζικής και απότομης εξαθλίωσης.

Ετσι, τα υλικά στοιχεία που φέρνουν πιο άμεσα και μαζικά μια στάση σύγκρουσης δε γίνονται αντιληπτά, δεν οδηγούν ευθέως σε ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης.

Η ανεργία γρήγορα μετατρέπεται σε μερική απασχόληση, το 8ωρο σε 10ωρο ή και 12ωρο χωρίς υπερωριακή αμοιβή ή σε δεύτερη δουλιά, το πενιχρό εργατικό εισόδημα φουσκώνει με τα δάνεια¹. Η μία ή άλλη «διέξοδος» με πολύ μεγάλο βαθμό εκμετάλλευσης, σε μια ιστορική διαδρομή πολύ μεγάλης παραγωγικότητας της εργασίας, δίνει τη δυνατότητα να πληρωθεί το ιδιωτικό σχολείο, το φροντιστήριο, ο ιδιωτικός παιδικός σταθμός, ακόμη και η ιδιωτική ασφάλιση. Γίνεται πιο αργή και βασανιστική η διαδικασία συνειδητοποίησης: Ποιο είναι το απλήρωτο μέρος της εργασίας; Ποιος και πώς το ιδιοποιείται; Γιατί το κεφάλαιο του εργοδότη δεν είναι άλλη μια πηγή πλούτου, αλλά ο κλεμμένος πλούτος από τον εργαζόμενο; Πώς μπορεί ο μισθωτός εργαζόμενος ν' ανατρέψει την εκμετάλλευση και κοινωνική αδικία;

Αντίθετα, η εμπειρία τον σπρώχνει να αποδέχεται τα επιχειρήματα της αστικής ιδεολογίας στη λογική της «ανταγωνιστικότητας - επιχειρηματικότητας», γιατί όταν υποταχτεί σε αυτήν (π.χ., όταν δεχτεί τη διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου) θα γλιτώσει την απόλυση, θα προτιμηθεί από εκείνον ή εκείνη που θα αντιδράσει, θα διεκδικήσει, θα καταγγείλει, θ' απεργήσει. Ανεξάρτητα αν το προϊόν της εξαγοράς έχει σύντομη ημερομηνία λήξης, μένει η συνήθεια, ο τρόπος σκέψης και στάσης ζωής ή η συγκυριακή και αποσπασματική εκτόνωση.

Αυτό δε σημαίνει ότι οι νέοι και οι νέες είναι καταδικασμένοι να βλέπουν το σήμερα και το αύριο με κυρίαρχη την τάση ενσωμάτωσης. Γίνεται όμως πιο απαιτητική η ιδεολογική και πολιτική δουλιά του Κόμματος για την αφύπνιση συνειδήσεων, τη διαμόρφωση μαζικότερων πρωτοποριών.

Με άλλα λόγια, το ιστορικό «ο εργάτης το μόνο που έχει να χάσει είναι οι αλυσίδες του», οφείλουμε να το δώσουμε με σύγχρονο οικονομικό και ιδεολογικό περιεχόμενο στο σημερινό εργάτη της βιομηχανίας, στο νέο και τη νέα εμποροϋπάλληλο, υπάλληλο γραφείου, λογιστή, στο μισθωτό επιστήμονα. Να δώσουμε το σύγχρονο περιεχόμενο της φτώχειας, που δεν είναι αποκλειστικά η φτώχεια του άνεργου, του νέου μισθωτού των 400-500 ευρώ. Είναι η φτώχεια που φέρνει η αποξένωση του άμεσου παραγωγού, του εργαζόμενου από τα πλούτη που δημιουργεί. Είναι τα απόλυτα μεγέθη αλλά είναι και οι αναλογίες. Στην κορωνίδα του διεθνούς ιμπεριαλισμού, τις ΗΠΑ, η ποσοστιαία αναλογία των μισθών στο ΑΕΠ είναι η μικρότερη στη χρονική περίοδο από το 1947 έως σήμερα, ενώ ακόμη και η τράπεζα UBS μιλά για «χρυσή εποχή κερδοφορίας». Και άλλο στοιχείο από την οικονομία των ΗΠΑ αποδεικνύει περίτρανα ότι η αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας δεν κινείται ευθέως ανάλογα με τη βελτίωση των μισθών: Η παραγωγικότητα στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 16,6% στην περίοδο 2000-2005, την ίδια περίοδο που οι μισθοί κυμάνθηκαν από τη στασιμότητα προς τη μείωση ως ποσοστό του ΑΕΠ².

Η σύγχρονη φτώχεια μετριέται και με την έλλειψη μη εργάσιμου χρόνου, τη σπατάλη εργασίας για την παραγωγή όχι αξιών χρήσης στη βάση του σχεδιασμού της κοινωνικής παραγωγής, αλλά για την καπιταλιστική παραγωγή εμπορευμάτων, εξυπηρετώντας τον ανταγωνισμό των καπιταλιστικών επιχειρήσεων (διαφήμιση και άλλα). Είναι η μείωση του προσδόκιμου ζωής που φέρνει, π.χ., η τοξική ρύπανση του περιβάλλοντος των αστικών κέντρων, αφού η βιομηχανία, οι μεταφορές, όλα λειτουργούν με κίνητρο το καπιταλιστικό κέρδος και όχι το κοινωνικό όφελος. Η σύγχρονη φτώχεια δε μετριέται με την έλλειψη ψωμιού, στέγης, πρόσβασης στη στοιχειώδη εκπαίδευση - χωρίς να αποκλείονται και εστίες τέτοιας ακραίας φτώχειας. Μετριέται με τα αμύθητα κέρδη των εταιρικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων, με τη μεγάλη συγκέντρωση μέσων παραγωγής και εργατικού δυναμικού σε αυτές από τη μια και την απόλυτη απομάκρυνση των ιδιοκτητών-μετόχων από την άλλη.

Το μέγεθος της αντίθεσης μεταξύ κεφαλαίου-εργασίας, η τροχοπέδη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μετριέται και με τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά των πτυχιούχων ανέργων, των «αζήτητων» θέσεων στα ΤΕΙ, των πτυχίων ΤΕΙ που σε πολλές περιπτώσεις ούτε το επίπεδο των - κατ' εξοχήν ιδιωτικών - ΙΕΚ δεν εξασφαλίζουν.

Πίσω από κάθε κοινωνικό πρόβλημα, κάθε φαινομενικό ανορθολογισμό, σπατάλη, παρασιτισμό βρίσκεται η αναγκαιότητα του κεντρικού σχεδιασμού της παραγωγής και της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στη βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας. Αυτή η ταξική αλήθεια συγκαλύπτεται από την αστική και οπορτουνιστική παρέμβαση. Ορισμένα παραδείγματα: Καλείται ο εργαζόμενος να ανακαλύψει το πρατήριο βενζίνης με τις χαμηλότερες τιμές. Οι μονοπωλιακές συμφωνίες στο μοίρασμα του λιανικού εμπορίου βαπτίζονται «αισχροκέρδεια» σε αντίθεση προς το «νόμιμο» και «καλό» κέρδος. Αλλες μονοπωλιακές συμφωνίες σε βάρος των μικρών εμπορευματοπαραγωγών - βλέπε πρόσφατα στη βιομηχανία γάλακτος - όταν σπάνε λόγω ανταγωνισμού, εμφανίζονται ως «διαφθορά» και ιδιαίτερη διαπλοκή επιχειρηματιών - πολιτικών. Εμφανίζεται ως ζήτημα ατομικής περιβαλλοντικής παιδείας η αντίφαση μεταξύ υδροκέφαλης επέκτασης του ατομικού μέσου μεταφοράς και της υποτροφικής ανάπτυξης των μαζικών μέσων. Το ίδιο αφορά την προστασία των δασών, των ακτών, αποκρύπτοντας την αιτία του κακού: Την εμπορευματοποίησή τους.

Στη σύγχρονη καπιταλιστική παραγωγή και κοινωνία υπάρχουν όσο ποτέ πιο ώριμες οι υλικές προϋποθέσεις για την κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, τον κεντρικό κοινωνικό σχεδιασμό της παραγωγής, τη διεύθυνσή της υποταγμένη στον εργατικό έλεγχο.

Αυτή η ουσία της σοσιαλιστικής δυνατότητας και προοπτικής δεν είναι αυταπόδεικτη ή, καλύτερα, έχει κατασυκοφαντηθεί, γιατί σε αυτή την ιστορική περίοδο υποχώρησε στην πάλη της με την εμπορευματοποίηση, την ατομική ιδιοκτησία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Ανεξάρτητα από το βαθμό συνειδητοποίησής της, την ιδεολογική και πολιτική κατάσταση του εργατικού κινήματος, ανεξάρτητα αν κάπου στον πλανήτη ήδη αναπτύσσεται ή όχι ο νέος τρόπος παραγωγής και αν οικοδομείται ή όχι η νέα κοινωνία, η αναγκαιότητα είναι βγαλμένη μέσα από την ίδια την καπιταλιστική εξέλιξη.

Το ίδιο συνέβη και με τις καπιταλιστικές σχέσεις, φύτρα των οποίων καταστράφηκαν από την κυριαρχία των φεουδαρχικών σχέσεων στο Μεσαίωνα. Το καπιταλιστικό μέλλον λίγο αργότερα και λίγο βορειότερα μεσουράνησε.

Ομως, κανένα μέλλον στην ανθρώπινη ιστορία δε χτίζεται ερήμην της ανθρώπινης δράσης. Το ιστορικά αναγκαίο επιβραδύνεται ή επιταχύνεται, γίνεται πραγματικότητα ως αποτέλεσμα της ταξικής πάλης. Προκειμένου για το σοσιαλιστικό-κομμουνιστικό μέλλον, που χτίζεται ενάντια σε κάθε ιστορική μορφή ατομικής ιδιοκτησίας μέσων παραγωγής και εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, η ταξική πάλη γίνεται πολύ πιο σύνθετη διαδικασία, με επώδυνα καταστρεπτικά πισωγυρίσματα.

Παραπομπές

1. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, το χρέος των νοικοκυριών διαμορφώθηκε στο 41,2% του ΑΕΠ στο τέλος Αυγούστου 2006, ενώ στο τέλος του 2000 ήταν 13,7% του ΑΕΠ. Ενδιάμεση Εκθεση της ΤτΕ για τη Νομισματική πολιτική.

2. Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29 του Αυγούστου 2006. Στοιχεία Εκθεσης της Goldman Sachs.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», 2006, τεύχος 6

Συνεχίζεται