Το ανθρώπινο μάτι είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο όργανο. Λειτουργεί σαν κάμερα, που συλλέγει και εστιάζει το φως, για να το μετατρέψει στη συνέχεια σε ηλεκτρικά σήματα που ο εγκέφαλος ερμηνεύει ως εικόνες. Εχει έναν εξαιρετικά εξειδικευμένο χιτώνα, τον αμφιβληστροειδή, που ανιχνεύει το φως και επεξεργάζεται τα σήματα, χρησιμοποιώντας δεκάδες διαφορετικά είδη νευρώνων. Τόσο περίπλοκο είναι το μάτι, που οι οπαδοί του δημιουργισμού της «έξυπνης σχεδίασης» (εκδοχή επιστημονικοφανούς θεολογίας), το έχουν ως βασικό παράδειγμα αυτού, που ονομάζουν ανεπίδεκτη απλούστευσης συνθετότητα. Οτι δηλαδή είναι ένα σύστημα που δεν μπορεί να λειτουργήσει αν λείπει οποιοδήποτε από τα συστατικά του και γι' αυτό δεν μπορεί τάχα να έχει προέλθει από κάποια πιο πρωτόγονη μορφή.

Ακόμα και ο Κάρολος Δαρβίνος, στο έργο του «Για την καταγωγή των ειδών» παραδεχόταν ότι φαίνεται παράδοξο να σκεφτεί κανείς ότι το μάτι προέκυψε ως αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής. Ωστόσο, δεν είχε καμία αμφιβολία γι' αυτό, έστω κι αν δεν διέθετε εκείνη την εποχή τις απαραίτητες αποδείξεις. Οι αποδείξεις αυτές άργησαν να 'ρθουν. Οι ερευνητές που μελετούν την εξέλιξη του ανθρώπινου σκελετού, βρίσκουν αρκετά απολιθώματα για να τεκμηριώσουν τη σταδιακή μεταμόρφωσή του, αλλά οι μαλακοί ιστοί σπάνια απολιθώνονται. Και όταν αυτό συμβαίνει, δε διατηρούνται οι λεπτομέρειες που χρειάζονται για να διαπιστωθεί πώς εξελίχθηκε η δομή τους. Πρόσφατα, όμως, οι βιολόγοι έκαναν μεγάλη πρόοδο, μελετώντας πώς αναπτύσσονται τα μάτια στα έμβρυα, συγκρίνοντας παράλληλα οφθαλμικές δομές και γονίδια σε διαφορετικά είδη, έτσι που να μπορούν να εκτιμήσουν πότε εμφανίστηκαν τα διάφορα χαρακτηριστικά του ματιού.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το είδος ματιού του ανθρώπου - τύπος κοινός σε όλα τα σπονδυλωτά - μορφοποιήθηκε μέσα σε 100 εκατομμύρια χρόνια, εξελισσόμενο από έναν αρχικό αισθητήρα φωτεινότητας, για τη ρύθμιση των κιρκαδικών (ημερήσιων) και εποχιακών βιολογικών ρυθμών. Ο αισθητήρας αυτός, που πρωτοεμφανίστηκε πριν από 600 εκατομμύρια χρόνια, ήδη πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια είχε εξελιχτεί σε ένα οπτικά και νευρολογικά εξεζητημένο όργανο. Τα ευρήματα αυτά, πέρα από το ότι δικαιώνουν τη βεβαιότητα του Δαρβίνου για την εξελικτική προέλευση του ανθρώπινου ματιού, επισημαίνουν και μια σειρά σοβαρών ελαττωμάτων του, που επίσης είναι αποτέλεσμα του τρόπου που εξελίχτηκε από το αρχικό πρωτόγονο όργανο ανίχνευσης του γενικού φωτισμού. Η φυσική επιλογή δεν οδηγεί οπωσδήποτε στην τελειότητα. Διερευνά τις δυνατότητες ανταπόκρισης στις περιβαλλοντικές πιέσεις με βάση το διαθέσιμο βιολογικό υλικό και πολλές φορές καταλήγει σε παράξενα αποτελέσματα. Ορισμένες φορές, μάλιστα, καταλήγει στον εκφυλισμό εξελικτικών «επιτευγμάτων», όπως η πλήρης απώλεια των ματιών σε ζώα που επί 10.000 χρόνια και πλέον ζουν και αναπαράγονται στο σκοτάδι.

Αν και τα μάτια τύπου κάμερας έχουν ευρύ οπτικό πεδίο (συνήθως 180 μοιρών), ακόμα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να διαχειριστεί μόνο ένα μέρος της διαθέσιμης πληροφορίας κάθε στιγμή, λόγω του σχετικά μικρού αριθμού νευρικών ινών που τον συνδέουν με τα μάτια. Τα πιο πρωτόγονα μάτια - κάμερες είναι βέβαιο ότι αντιμετώπιζαν ακόμα πιο έντονα αυτόν τον περιορισμό, καθώς είχαν ακόμα λιγότερες συνδετικές νευρικές ίνες. Γι' αυτό θα πρέπει να ήταν μεγάλη η πίεση της φυσικής επιλογής υπέρ της ανάπτυξης συστήματος μυών για την κίνηση των ματιών, ώστε να εστιάζουν στο πιο ενδιαφέρον σημείο. Τέτοιοι μύες πρέπει να εμφανίστηκαν ήδη εδώ και 500 εκατομμύρια χρόνια, αφού η διάταξή τους στο πετρόμυζο (που εμφανίστηκε εκείνη την εποχή), είναι σχεδόν πανομοιότυπη με τη διάταξη των οφθαλμικών μυών στα σπονδυλωτά με γνάθους, συμπεριλαμβανόμενων των ανθρώπων.

Παρ' όλη την ευρηματικότητα των χαρακτηριστικών που η εξέλιξη ενσωμάτωσε στα μάτια των σπονδυλωτών, υπάρχουν σ' αυτά αρκετές κατασκευαστικές αδυναμίες. Για παράδειγμα, ο αμφιβληστροειδής είναι το μέσα έξω, με αποτέλεσμα το φως να χρειάζεται να διατρέξει όλο το πάχος του - ανάμεσα από οπτικές ίνες και κύτταρα που διασκορπίζουν το φως και υποβαθμίζουν την εικόνα του ειδώλου - πριν τελικά φτάσει στους φωτοϋποδοχείς. Αιμοφόρα αγγεία διατρέχουν την εσωτερική επιφάνειά του, ρίχνοντας περιττές σκιές πάνω στο στρώμα των φωτοϋποδοχέων. Επιπλέον, ο αμφιβληστροειδής έχει ένα τυφλό σημείο (την ωχρά κηλίδα). Εκεί οι νευρικές ίνες που διατρέχουν την επιφάνειά του συγκλίνουν πριν περάσουν από το εσωτερικό του χιτώνα, για να εμφανιστούν στο πίσω μέρος του, με τη μορφή του οπτικού νεύρου.

Αυτά είναι μόνο τα μεγαλύτερα από τα ελαττώματα, που όμως με κανέναν τρόπο δεν είναι αναπόφευκτα χαρακτηριστικά του ματιού τύπου κάμερας. Τα χταπόδια και τα καλαμάρια (ασπόνδυλα), που ανέπτυξαν μάτια τύπου κάμερας ξεχωριστά από τα σπονδυλωτά, δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Αν μηχανικοί σχεδίαζαν ένα μάτι με τα ελαττώματα του δικού μας, είναι βέβαιο ότι το σχέδιό τους θα θεωρούνταν απαράδεκτο. Αντιμετωπίζοντας το μάτι των σπονδυλωτών μέσα σε ένα εξελικτικό πλαίσιο, οι παράδοξες αδυναμίες του αποκαλύπτονται ως αποτέλεσμα μιας αρχαίας διαδοχής εξελικτικών βημάτων, καθένα από τα οποία πρόσφερε πλεονέκτημα στους μακρινούς σπονδυλωτούς προγόνους μας, ακόμα και πριν γίνουν ικανοί να βλέπουν με την κυριολεκτική έννοια. Ο σχεδιασμός του ματιού μας δεν είναι έξυπνος, είναι όμως απόλυτα ερμηνεύσιμος και λογικός αν τον δει κανείς στο λαμπρό φως της βιολογικής εξέλιξης.