Τα αντισώματα είναι ανοσολογικές πρωτεΐνες που δημιουργούνται από τον οργανισμό συνήθως κατά τη δεύτερη ή τρίτη βδομάδα μετά από μια μόλυνση. Προσκολλώνται πάνω στους εισβολείς και τους εμποδίζουν να μπουν μέσα στα κύτταρα. Αν αντισώματα που στοχεύουν έναν συγκεκριμένο ιό βρεθούν σε δείγμα αίματος, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ανοσολογική αντίδραση, που μπορεί να προφυλάξει από νέα μόλυνση. Η πρόκληση παραγωγής από τον ανθρώπινο οργανισμό των κατάλληλων αντισωμάτων για τον αφοπλισμό του ιού SARS-CoV-2, που προκαλεί την πανδημία COVID-19, είναι ο στόχος δεκάδων ερευνητικών προσπαθειών φαρμακευτικών εταιρειών, πολλές από τις οποίες έχουν ξεκινήσει και δοκιμές σε ανθρώπους - συγκριτικά σε χρόνο ρεκόρ σε σχέση με προηγούμενα εμβόλια. Η διαδικασία, όμως, πρέπει να προχωρήσει με μεγάλη προσοχή και όχι με στόχο το κυνήγι της πρωτιάς για μεγιστοποίηση του κέρδους και της φήμης, γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις όχι πλήρως δοκιμασμένα και ελεγμένα εμβόλια μπορεί να εντείνουν την ασθένεια αντί να προστατέψουν απ' αυτήν.

Ο SARS-CoV-2, όπως και ο προηγούμενος κορονοϊός, ο SARS-CoV, μπαίνουν μέσα στα κύτταρα αφού προσδεθούν πάνω στους υποδοχείς ACE2 των κυττάρων. Τα εμβόλια προσπαθούν να προκαλέσουν την παραγωγή «εξουδετερωτικών» αντισωμάτων που θα μπλοκάρουν τις πρωτεΐνες του ιού, οι οποίες συνδέονται στους υποδοχείς ACE2. Αν ένα αντίσωμα εμποδίζει έναν ιό να μπει στα κύτταρα σε ένα εργαστηριακό δισκίο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα συμπεριφερθεί με τον ίδιο τρόπο μέσα στο σώμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί, αντίθετα, να βοηθήσει τον ιό να εισβάλει και να παρεμποδίσει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού, που θα του προκαλούσαν θανάσιμο εναγκαλισμό, καταστρέφοντάς το.

Αν μερικά από τα αντισώματα που θα παραχθούν δεν προσδεθούν αρκετά ισχυρά στον ιό, ή δεν είναι παρόντα σε κατάλληλη συγκέντρωση, μπορεί να οδηγήσουν στο φαινόμενο της Εξαρτώμενης από Αντισώματα Ενίσχυσης (ADE). Στην περίπτωση αυτή ο καλυμμένος από αντισώματα ιός αποκτά τη δυνατότητα να μπαίνει από την «πίσω πόρτα» μέσω των υποδοχέων αντισωμάτων στους μακροφάγους και άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού, στην ουσία αδρανοποιώντας ακριβώς τα κύτταρα που θα τον κομμάτιαζαν και θα τον απορροφούσαν χημικά. Μερικές φορές, αυτή η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει έντονη φλεγμονική αντίδραση, προκαλώντας «καταιγίδα κυτοκινών», οξύ πνευμονικό σύνδρομο και καταστροφή πνευμονικού ιστού. Ανάλογα προβλήματα μπορεί να προκληθούν σε ασθενείς COVID-19, από άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού, τα ουδετερόφιλα.

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη αν η ADE προκαλεί τέτοιες ζημιές σε ασθενείς με COVID-19. Χρησιμοποιούν τη γνώση από προηγούμενες έρευνες για πειραματικά εμβόλια για τις επιδημίες SARS και MERS, όταν ορισμένα εμβολιασμένα πειραματόζωα ανέπτυξαν βαρύτερες εκδοχές της νόσου. Σε περσινή επιστημονική δημοσίευση Κινέζων ερευνητών, αναφέρεται ότι αντισώματα από πλάσμα αίματος εμβολιασμένων ζώων, πυροδότησαν διαδικασίες που προκάλεσαν ζημιά σε πνεύμονες μη εμβολιασμένων ζώων, στα οποία έγινε εισαγωγή αυτού του πλάσματος. Τα αντισώματα που μεταφέρθηκαν μετέτρεψαν τους μακροφάγους από προστατευτικό στοιχείο του ανοσοποιητικού σε παθογενές. Προβλήματα εκδήλωσης ADE διαπιστώθηκαν και με ορισμένα εμβόλια για τον δάγγειο πυρετό και κάποιους άλλους ιούς. Το ίδιο και με εμβόλια για την πρώτη επιδημία SARS, που έπληξαν τόσο τους πνεύμονες, όσο και το συκώτι. Ολα αυτά όμως, σε εργαστηριακό επίπεδο και με αυτήν την έννοια το φαινόμενο ADE είναι κατά κάποιον τρόπο θεωρητικό, όσον αφορά τους ανθρώπους και όσον αφορά τα εμβόλια για τον SARS-CoV-2. Επιπλέον, προβλήματα ζημιάς από έντονη φλεγμονή μπορούν να προκληθούν όχι μόνο από ατελή αντισώματα, αλλά και από αποκλίνουσα συμπεριφορά των κυττάρων Τ του ανοσοποιητικού, που κανονικά συμβάλλουν καθοριστικά για την αντιμετώπιση της COVID-19.

Η αμερικανική «Moderna», που ανακοίνωσε την περασμένη βδομάδα τα προκαταρκτικά ευρήματα από πρώιμη κλινική δοκιμή του βασισμένου σε RNA εμβολίου της, δεν εντόπισε σοβαρές παρενέργειες σε όσους συμμετείχαν στη δοκιμή. Ασφαλές και επιτυχές σε ορισμένους από τους 108 ανθρώπους που συμμετείχαν στην πρώιμη δοκιμή τον Μάη αποδείχτηκε και ένα κινέζικο εμβόλιο. Αρκετά εμβόλια για την COVID-19 έχουν ήδη δοκιμαστεί σε άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά εκτός του ανθρώπου. Και αυτά δεν έδειξαν κάποια παρενέργεια, ακόμη και στις περιπτώσεις που διαπιστώθηκε ότι τα αντισώματα που δημιουργήθηκαν δεν ήταν τα καλύτερα για την αντιμετώπιση του SARS-CoV-2.

Το ερώτημα είναι αν τα εμβόλια θα προκαλέσουν ADE όταν δοθούν σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Αυτήν την ανησυχία συμμερίζονται και οι ερευνητές που δοκιμάζουν τη θεραπευτική χρήση πλάσματος αίματος από ασθενείς που ανάρρωσαν. Πάντως, σε μελέτη με 5.000 ασθενείς που έλαβαν τέτοιο πλάσμα δεν αναφέρθηκε καμία εκδήλωση ADE.

Ομως δεν είναι μόνο επιστημονικής φύσης τα προβλήματα και τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδηθούν, για να φτάσουμε σε ένα ή περισσότερα ασφαλή εμβόλια ενάντια στην πανδημία COVID-19. Είναι και τα εμπόδια που γεννά η ίδια η κοινωνική οργάνωση, ο καπιταλισμός. Παρότι η ίδια η πανδημία οδήγησε σε μεγαλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ερευνητών των φαρμακευτικών εταιρειών, ερευνητικοί πόροι - άνθρωποι και εγκαταστάσεις - είτε μένουν ανεκμετάλλευτοι επειδή κάποιες εταιρείες θεωρούν ότι δεν αξίζει να μπουν καθυστερημένες στο παιχνίδι (παρότι κανείς δεν θα έπρεπε να το βλέπει σαν παιχνίδι κέρδους), είτε επειδή διερευνούν προς την ίδια κατεύθυνση που διερευνούν και άλλοι, αντί να γίνει μια κεντρικά σχεδιασμένη κατανομή των ερευνητικών δυνατοτήτων, ώστε να διερευνηθούν όλες οι υποσχόμενες κατευθύνσεις στον συντομότερο δυνατό χρόνο.

Σαν να μην έφτανε αυτό, δεν υπάρχει καμία εξασφάλιση ότι όλοι θα έχουν εξίσου πρόσβαση στα εμβόλια που θα παραχθούν, ότι δηλαδή αυτά θα δοθούν πρώτα στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού σε ολόκληρο τον κόσμο και με την ίδια ισότιμη διαδικασία στη συνέχεια και στις υπόλοιπες πληθυσμιακές ομάδες. Αντίθετα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αγόρασε όλη τη φετινή παραγωγή ρεμδεσιβίρης (θεραπευτικό φάρμακο που περιορίζει τις επιπτώσεις της COVID-19), την οποία επιτρέπεται να παράγει μόνο η εταιρεία που έχει την πατέντα του φαρμάκου. Επιπλέον, έχει «καπαρώσει» το ένα τρίτο της παραγωγής του εμβολίου της «AstraZeneca» και του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, πληροφορίες για το οποίο αναμένεται να ανακοινωθούν πιθανότατα την ερχόμενη Δευτέρα.

Εδώ και καιρό από πλειάδα μελετών έχει διαπιστωθεί ότι τα μωρά κάτω του ενός έτους, που αρρωσταίνουν από COVID-19, συνήθως δεν εκδηλώνουν βαριά την ασθένεια, περνώντας τη με ελαφρύ βήχα, καταρροή και χαμηλό πυρετό, που διαρκούν συνήθως όχι περισσότερο από μια βδομάδα. Σπάνια χρειάζονται εντατική θεραπεία. Οι επιστήμονες πολύ θα ήθελαν να μάθουν γιατί συμβαίνει αυτό, όχι από περιέργεια, αλλά για να αναζητήσουν τρόπους αξιοποίησης του μηχανισμού για τους μεγαλύτερους σε ηλικία.

Μία εκδοχή είναι ότι τα νεογνά έχουν λιγότερους υποδοχείς ACE2, τους οποίους χρησιμοποιεί ο ιός για να εισβάλει στα κύτταρα. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ακριβώς επειδή το ανοσοποιητικό των μωρών είναι ανώριμο δεν μπορεί να επιτεθεί με βία στον SARS-CoV-2, προκαλώντας ζημιές στον οργανισμό. Αυτή η εκδοχή δίνει ερμηνεία και σε ένα άλλο φαινόμενο: Στα μικρά παιδιά το ποσοστό βαριάς ασθένειας από COVID-19 φθίνει όσο μεγαλώνει η ηλικία. Αν η άμυνα του οργανισμού είναι πολύ αδύνατη, ο ιός μπορεί να καταφέρει να πάρει το πάνω χέρι. Μια υπεραντίδραση μπορεί να είναι εξίσου θανατηφόρα. Ομως, τα παιδιά που είναι μεγαλύτερα του ενός έτους φαίνεται ότι βρίσκονται στην καλύτερη φάση ανάπτυξης του ανοσοποιητικού, μεταξύ εκείνης των νεογνών που το ανοσοποιητικό τους ακόμη είναι ημιτελές και εκείνης των ενηλίκων, που το ανοσοποιητικό τους δείχνει μερικές φορές υπερβολικό ζήλο. Ετσι, ναι μεν τα νεογνά βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση έναντι των ενηλίκων και ιδίως των ηλικιωμένων, αλλά αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό μικρών παιδιών που χρειάζονται νοσηλεία για COVID-19.

Αγνοούμε ακόμη πολλά για τον SARS-CoV-2 και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές του. Αυτό έγινε φανερό και όταν διαπιστώθηκε ότι παιδιά μεγαλύτερα του ενός έτους που πέρασαν ελαφρά την αρρώστια, κάποια στιγμή αργότερα ανέπτυξαν ένα επικίνδυνο σύνδρομο φλεγμονής σε πολλαπλά όργανα. Ο Ασίφ Νουρ, αναπληρωτής καθηγητής παιδιατρικής στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, που ειδικεύεται σε παιδικές μολυσματικές ασθένειες, προειδοποιεί τους γονείς ότι πρέπει να προστατεύουν τα παιδιά τους όχι μόνο από τη μόλυνση - που προκαλεί σ' αυτά ελαφρά συμπτώματα - αλλά και από αυτό το σύνδρομο, που εμφανίζεται αργότερα σε κάποια απ' αυτά. Προτείνει ειδικά στους γονείς νεογνών να περιορίζουν τους επισκέπτες των μωρών τους για τους πρώτους μήνες και να ζητούν από όλους, δηλαδή και από όσους δεν παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα, να κρατούν απόσταση ενάμισι μέτρου από τα νεογέννητα, πράγμα δύσκολο για τις γιαγιάδες και τους παππούδες, αλλά απαραίτητο. Ισως αυτή η αυθόρμητη στάση από τη μεριά των γονιών να έχει προφυλάξει πολλά νεογνά και σ' αυτό να οφείλεται ως ένα βαθμό το χαμηλό ποσοστό ανάγκης νοσηλείας τους.