«Αυτό το μνημείο είναι μια συνάντηση. Η συνάντηση του καλλιτεχνικού έργου με την ανάγκη. Και βρήκε το χώρο του, εκεί στη Φλώρινα».

Μ' αυτήν τη φράση έκλεισε μια συζήτηση που είχαμε με την Κλειώ Μακρή, κόρη του Μέμου Μακρή, σχετικά με την ιστορία της κατασκευής του μνημείου. Η κατασκευή του έργου ξεκίνησε στη δεκαετία του '60 από έναν διαγωνισμό που προκήρυξε η εβραϊκή κοινότητα για ένα μνημείο για το Μαουτχάουζεν, στον οποίο πήραν μέρος καλλιτέχνες από τις χώρες που είχαν κρατούμενους εκεί. Το διαγωνισμό τον κέρδισε ο Μέμος Μακρής. Κι ήταν αυτό η αφορμή για να αρχίσει από κει και μετά να κάνει μνημειακά έργα (σ.σ. δικά του είναι επίσης το μνημείο της «Διεθνούς Ταξιαρχίας» για τους Ούγγρους εθελοντές του Ισπανικού Εμφύλιου στη Βουδαπέστη, το μνημείο της «Απελευθέρωσης», το «Ζευγάρι» που στόλιζε το προαύλιο της Πινακοθήκης, το ηρωικό «κεφάλι» που φιλοτέχνησε και δώρισε στη μνήμη των πεσόντων του Πολυτεχνείου, η «Προτομή του Λένιν» που δώρισε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και κοσμεί το αίθριο του κτιρίου της Κεντρικής Επιτροπής, όπως επίσης και το μνημείο που συμβολίζει την Αμαλιάδα - «μάνα» του Νίκου Μπελογιάννη, το οποίο κοσμεί την πλατεία της πόλης κ.ά.).

Το μνημείο που αποκαλύπτεται σήμερα στη Φλώρινα, στις αρχικές διαστάσεις που είχαν παραγγελθεί για το Μαουτχάουζεν το δούλεψε 3-4 χρόνια. Αργότερα, θυμάται η Κλειώ Μακρή, στη Βουδαπέστη τού ζήτησαν να βάλει ένα μνημείο στον Δούναβη στο χώρο των εκτελέσεων. Οπότε το ξανάκανε σε λίγο μικρότερη μορφή πρώτα από χαλκό και μετά από μπρούτζο. Οταν η ΚΕ του ΚΚΕ ανακοίνωσε την απόφασή της να στηθεί στη Φλώρινα μνημείο αντάξιο της θυσίας των μαχητών του ΔΣΕ, και έγινε η σχετική πρόταση «σκέφτηκα ότι και ο ίδιος το ίδιο θα έκανε. Οτι αυτό το μνημείο αντιπροσωπεύει τη μάχη των ανθρώπων. Είναι ένα είδος φόρου τιμής για τους ανθρώπους. Σου δίνει μια αίσθηση "προχώρα, μη το βάζεις κάτω". Ο ίδιος έλεγε ότι δείχνει την αντίσταση, το δεν το βάζουμε κάτω. Φτιάχτηκε για τους νεκρούς, όμως απευθύνεται στους ζωντανούς». Ετσι άρχισε η κατασκευή του. Οι φιγούρες που βρίσκονται στη Βουδαπέστη κατέβηκαν μία μία από το βάθρο τους κι έγινε η μήτρα που πήγε στο χυτήριο.

Ο ερχομός των αγαλμάτων και η εγκατάστασή τους στη Φλώρινα έκανε καθαρό πως ένα νέο διεθνές χωρόσημο είχε δημιουργηθεί και με την παρουσία του σίγουρα θα σηματοδοτήσει και την πόλη.

«Είναι ένα σημαντικό γλυπτό από μόνο του, εκτιμά η Κλειώ Μακρή. Εχει σχέση με το περιβάλλον του, εκεί είναι ο τόπος του. Είχα πάει στη Φλώρινα πριν ακόμα αρχίσει η κατασκευή του, ζήτησα γνώμη και από άλλους γλύπτες, για να παρθεί η απόφαση ότι πράγματι μπορεί να τοποθετηθεί εκεί. Τελικά είναι και μια απάντηση στην προσπάθεια που γίνεται να ξεχαστεί η Ιστορία, βοηθά να συζητιέται η Ιστορία, να καλυφθεί το κενό γνώσης που υπάρχει. Βοηθάει να βρίσκουμε την ιστορική συνέχεια. Είναι μια συνάντηση του καλλιτεχνικού έργου με την ανάγκη. Και βρήκε το χώρο του, εκεί στη Φλώρινα».

Στις εκδηλώσεις θα παρευρεθεί και θα μιλήσει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Η ΚΕ του ΚΚΕ έχει απευθύνει κάλεσμα στους αγωνιστές και τις αγωνίστριες του ΔΣΕ, τους συγγενείς και τους απογόνους των μαχητών που έπεσαν, τραυματίστηκαν ή πήραν μέρος σε αυτήν ή άλλες μάχες, να παρευρεθούν στην ιδιαίτερη αυτή εκδήλωση. Καλεί τους νέους και τις νέες, τους εργαζόμενους, τα λαϊκά στρώματα της περιοχής να γνωρίσουν και να τιμήσουν τον κορυφαίο ταξικό και αντιιμπεριαλιστικό αγώνα του ΔΣΕ.

Στο χώρο του κοινού τάφου των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, που πέρασε στην ιδιοκτησία του ΚΚΕ το Σεπτέμβρη του 2009, στήθηκε μνημείο αντάξιο της θυσίας τους. Το μνημείο που δεσπόζει στο κέντρο του χώρου είναι έργο του Μέμου Μακρή, του οποίου τα δικαιώματα παραχώρησε η κόρη του, Κλειώ Μακρή. Η κατασκευή και τοποθέτησή του έγιναν με την καθοριστική συμβολή συντρόφων και φίλων του ΚΚΕ από την Ουγγαρία.

Ο «λάκκος της Φλώρινας», ο χώρος όπου θάφτηκαν νεκροί και τραυματίες μαχητές του ΔΣΕ μετά τη μάχη (διακρίνονται πίσω τα υψώματα 1033 και Μπασδρόβιτσα που είχαν καταληφθεί από τον ΔΣΕ κατά την πρώτη φάση της μάχης)

Τελικά, η ανέγερση του μνημείου ξεκίνησε το Νοέμβρη του 2012. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο μνημείο, δηλαδή μια σημειακή παρέμβαση στο χώρο, αλλά για ένα μνημονικό σύνολο, ένα μνημονικό τόπο, δεδομένου ότι γνωρίζουμε ότι κάτω από το έδαφος και σε μεγάλη έκταση είναι θαμμένα κορμιά ηρώων, λείψανα των οποίων μπορούμε να βρούμε και σήμερα. Η ιδέα επομένως για τη διαμόρφωση του ιστορικού τόπου αφορά σε ένα «μνημείο σε εξέλιξη» που, σε μια επόμενη φάση, θα συγκροτήσει ένα ολοκληρωμένο υπέργειο - υπόγειο μουσείο ιστορικής μνήμης και τίμησης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Τα υψώματα γύρω από την Φλώρινα με την πόλη σκεπασμένη από το «σινιάτσι» (η ομίχλη που κάθεται χαμηλά και συμβάλλει στο ιδιαίτερα υψηλό κρύο)

Πρόκειται για μια γλυπτική σύνθεση 11 ανθρώπινων μορφών, που σηκώνουν τα χέρια σε έκταση, προς τον ουρανό. Ο γλύπτης ήταν σαφής ως προς τις προθέσεις του: Δεν ήθελε το μνημείο να εκφράζει απόγνωση, να δηλώνει ένα δραματικό τέλος. Αντίθετα, ήθελε να υπερτονίσει το ανάστημα που ορθώνει ο αγωνιστής, αυτός που δε λυγίζει, που από την πάλη και το θάνατό του αντλεί αισιοδοξία και μεταδίδει το μήνυμα της τελικής νικηφόρας μάχης σε όλους τους λαούς που αγωνίζονται. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι οι επισκέπτες του ιστορικού χώρου του Μαουτχάουζεν κάνουν ιδιαίτερη στάση στο μνημείο του Μέμου Μακρή, σε σχέση με τα υπόλοιπα εθνικά μνημεία των διάφορων χωρών, καθώς είναι το μόνο που δεν έχει τη λογική απλά του θρήνου για τα αθώα θύματα, αλλά παράλληλα, μέσα από την υψηλή καλλιτεχνική του αξία, αποπνέει την αίσθηση της συνέχειας και της αγωνιστικής αισιοδοξίας. Το ίδιο μνημείο, πέρα από το χώρο του στρατοπέδου του Μαουτχάουζεν, βρίσκεται σε αντίγραφο σε πλατεία της Βουδαπέστης, στις όχθες του Δούναβη, σε ανάμνηση των κρατουμένων που διέφυγαν από το στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Τα γιγαντιαία αγάλματα που συνθέτουν το μεγάλο μνημείο των μαχητών του ΔΣΕ, λίγο μετά τη μεταφορά τους από την Ουγγαρία, όπου έγινε η χύτευσή τους

Η περίφραξη επιπλέον του οικοπέδου, λόγω του αντικειμενικού ύψους και της έκτασής της, έπρεπε να αξιοποιηθεί, ώστε να μην είναι ένας απλός τοίχος που αποτρέπει την πρόσβαση. Αντίθετα, έπρεπε να προσελκύει, να αποκτήσει χρήση και να συμβάλει στην ιστορικότητα και αισθητική του μνημείου. Γι' αυτό, επιλέχθηκε από τους μελετητές να τοποθετηθούν περιμετρικά στην περίφραξη μαρμάρινες πλάκες με τα ονόματα των θαμμένων μαχητών του ΔΣΕ, ενώ παράλληλα προβλέφθηκε επιπλέον χώρος, όπου μπορούν να προστίθενται ονόματα νεκρών που θα ανακαλύπτονται στην πορεία.

Η πρόσβαση γίνεται από μια κεντρική πύλη, ενώ μια αξονική επίσης διαδρομή οδηγεί προς το μνημείο, έχοντας εγχάρακτα στο δάπεδο τα τρία γράμματα: ΔΣΕ. Η διαδρομή διακλαδίζεται δεξιά και αριστερά, ακολουθώντας τη συστοιχία με τις μαρμάρινες πλάκες των ονομάτων των νεκρών.

Υπάρχει ήδη η πρόβλεψη και ο σχεδιασμός να φυτευτούν δέντρα στο πίσω μέρος του οικοπέδου, ώστε να δημιουργούν ένα πράσινο «φόντο» για το μνημείο του Μέμου Μακρή. Επιπλέον, μόλις το επιτρέψει ο καιρός, έχουν σχεδιαστεί διακριτικά στοιχεία εξοπλισμού του χώρου, όπου θα μπορεί ο επισκέπτης να κάθεται και να κοιτά προς το μνημείο, να μελετά το ιστορικό της μάχης της Φλώρινας, καθώς και άλλα αρχειακά δεδομένα που θα συγκεντρωθούν για το χώρο και την ιστορία του.

Περιμετρικά του χώρου έχουν στηθεί δεκάδες μαρμάρινες πλάκες με τα ονόματα των μαχητών του ΔΣΕ που έπεσαν στη μάχη της Φλώρινας

Τέλος, θα θέλαμε να σημειώσουμε, όσον αφορά τη διαδικασία της κατασκευής του μνημείου μέχρι σήμερα, ότι υπήρξε ιδιαίτερα συγκινητική και επιβλητική η στιγμή που μεταφέρθηκαν οι ανθρώπινες μπρούτζινες φιγούρες της μνημειακής σύνθεσης του Μέμου Μακρή από την Ουγγαρία (όπου ήταν το χυτήριο κατασκευής) στον ιστορικό τόπο της Φλώρινας, για την οποία μάλιστα υπάρχει και σχετικό βίντεο. Οταν εναποτέθηκαν τα αγάλματα, με ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα, στο έδαφος και σε παράταξη, για να σηκωθούν μετά, ένα ένα, προκειμένου να τοποθετηθούν στη θέση τους, όλοι στην ομάδα μείναμε άφωνοι και δακρύσαμε. Ηταν μια χειρονομία ιδιαίτερα συμβολική, αλλά και ανεπιτήδευτη, που σε όλους μας επισήμανε την αντίστροφη διαδικασία της αποκαθήλωσης των μνημείων των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, μετά τις ανατροπές. Εμοιαζε πραγματικά σαν μια στιγμή από το μέλλον, τότε που, όπως λέει και ο ποιητής μας, «θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση...».

Λεπτομέρεια από τις εργασίες εγκατάστασης των αγαλμάτων στο βάθρο τους. Η πλήρης αποκάλυψη του μνημείου θα γίνει σήμερα στην ειδική εκδήλωση που οργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ