Ο σκοπός του άρθρου αυτού είναι να δείξει τις τάσεις συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στο χώρο της έρευνας, του σκληρού ανταγωνισμού, και της διεύρυνσης της απόστασης, που χωρίζει αυτούς, οι οποίοι συμμετέχουν στη χρηματοδότηση της έρευνας από τη συντριπτική πλειοψηφία των πανεπιστημιακών και άλλων ερευνητών που μένουν εκτός.

Οι τάσεις αυτές γίνονται όλο και καθαρότερες στην πορεία από το 4ο προς το 6ο πλαίσιο. Στο τέταρτο πλαίσιο προβλεπόταν ένα 7% του προϋπολογισμού για βασική έρευνα, όπου δεν ήταν απαραίτητη η συμμετοχή επιχειρήσεων. Επίσης, οι κοινοπραξίες και τα ερευνητικά έργα ήταν σχετικά μικρά και η συμμετοχή σε αυτά φορέων από χώρες χαμηλής ανάπτυξης, όπως η Ελλάδα, αποτελούσε σχετικό πλεονέκτημα στη βαθμολόγηση των προτάσεων. Στο 5ο πλαίσιο, μηδενίστηκαν οι χρηματοδοτήσεις για βασική έρευνα και στην ουσία θεσμοθετήθηκε η κυριαρχία των επιχειρήσεων στις κοινοπραξίες που πέτυχαν χρηματοδότηση στο σκληρό ανταγωνισμό. Οσο μεγαλύτερες οι επιχειρήσεις και ειδικά αν ο συντονιστής είναι πολυεθνική, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες επιτυχίας της πρότασης. Στο 6ο πλαίσιο η κεφαλαιοκρατική κυριαρχία, η συγκέντρωση των χρηματοδοτήσεων σε μεγάλες και πολύ λίγες κοινοπραξίες είναι ανοιχτός στόχος.

Το 6ο πλαίσιο της ΕΕ ολοκληρώνει τα βασικά χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Χώρου (ΕΕΧ), ο προϋπολογισμός του είναι 17,5 δισεκατομμύρια ευρώ και αντιπροσωπεύει το 5,4% των συνολικών δημόσιων δαπανών για την έρευνα στην Ευρώπη. «Το 6ο πλαίσιο σκοπεύει να συμβάλει στη δημιουργία ενός πραγματικά Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Χώρου (ΕΕΧ). Ο ΕΕΧ είναι ένα όραμα για το μέλλον της έρευνας στην Ευρώπη, μια εσωτερική αγορά για την επιστήμη και την τεχνολογία».

Οι περιοχές της επιστήμης και της τεχνολογίας που χρηματοδοτούνται είναι πολύ λιγότερες από τα προηγούμενα πλαίσια και «εστιάζεται» και «ολοκληρώνεται» η ευρωπαϊκή συνεργασία εκεί που ξεκάθαρα προσφέρεται «προστιθέμενη αξία». Τα νέα εργαλεία του 6ου πλαισίου είναι τα «Δίκτυα Αριστείας» (Network of Excellence) και τα «Ολοκληρωμένα Εργα» (Integrated Projects) που συγκεντρώνουν και το μεγαλύτερο ποσοστό χρηματοδότησης, έχουν μεγάλους προϋπολογισμούς και είναι ολιγάριθμα. Οσον αφορά στα «Δίκτυα Αριστείας», για να επιχορηγηθεί ένας φορέας που θα χρηματοδοτηθεί με 100.000 ευρώ θα πρέπει ήδη να συμμετέχει σε άλλα ερευνητικά έργα προϋπολογισμού 400.000 ευρώ. Επομένως ενισχύονται τα ήδη καθιερωμένα ερευνητικά κέντρα, εργαστήρια, ινστιτούτα και εταιρίες, για να γίνει μεγαλύτερη συγκέντρωση δυναμικού και πόρων σε όφελος του κεφαλαίου, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των πανεπιστημιακών και άλλων ερευνητών αποκλείεται από τις πηγές χρηματοδότησης. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Ερευνας θα είναι μια ερευνητική έρημος με λίγα φρούρια «αριστείας» καταλειμμένα από το κεφάλαιο.

Ειδικά για τους Ελληνες ερευνητές διαγράφεται ένα πολύ σκληρό και άγονο τοπίο. Οι δαπάνες για έρευνα στη χώρα μας είναι 0,68 του ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 1,93% του ΑΕΠ, το δε 24,7% των δαπανών προέρχονταν από την ΕΕ. Είναι προφανές ότι δεν υπάρχει εκείνη η εθνική χρηματοδότηση που θα έδινε τη δυνατότητα συμμετοχής, κατανομή της χρηματοδότησης του 6ου πλαισίου. Είναι φανερό ότι η απόσταση μεταξύ των ανεπτυγμένων και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών θα γίνει χάσμα αγεφύρωτο. Αλλά ακόμη και μέσα στις ανεπτυγμένες χώρες, η διαφοροποίηση μεταξύ των πανεπιστημίων που θα συμμετέχουν στο ερευνητικό γίγνεσθαι και αυτών που θα φυτοζωούν ερευνητικά ή θα αποκλειστούν από το ερευνητικό γίγνεσθαι θα διευρυνθεί.