«Ο εφιάλτης της ευτυχίας»

Ο ηθοποιός, καλύτερα από όλους τους άλλους συντελεστές του θεάτρου, ξέρει ότι εν αρχή ην ο λόγος, και ότι εκείνος γίνεται φορέας και πομπός του λόγου. Κι ότι ο λόγος, κι όχι τα εντυπωσιοθηρικά σκηνοθετιλίκια, καθορίζει όλη την ουσία, όλες τις πτυχές του κάθε προσώπου - ρόλου. Αυτό το μεγάλο κρατούμενο στη θεατρική τέχνη το έμαθε και το συνειδητοποίησε δουλεύοντας ως ηθοποιός η Μεξικανή - σπουδαγμένη στη Γερμανία - Γιουστίνε ντελ Κόρτε, όπως φαίνεται από το πρώτο της θεατρικό έργο «Ο εφιάλτης της ευτυχίας». Αυτό το έμαθε, λόγω πολύχρονης σκηνοθετικής πείρας του και ο Γιάννης Χουβαρδάς, όπως αποδείχνει ανεβάζοντας το έργο της Κόντε (στο «Κοτοπούλη», σε μια απέριττη, χωρίς σκηνικά, χωρίς σκηνοθετικά κόλπα παράσταση. Διαθέτοντας την καθημερινής χυμώδους αμεσότητας γλώσσα της μετάφρασης (Γιώργος Δεπάστας - Μαρία Μάντη) και ταλαντούχους ηθοποιούς, επιβεβαίωσε ότι στο θέατρο τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχει ο ηθοποιός, η υποκριτική τέχνη. Το έργο της Κόντε, διαρθρωμένο με 47 - μικρές έως και μονόλεπτες - σπονδυλωτές σκηνές, δίνοντας άμεσες και έμμεσες σκηνικές και ερμηνευτικές οδηγίες, αρχικά μοιάζει χύμα. Καθώς, όμως, τα πρόσωπα που έπλασε επανέρχονται και εκθέτουν όλο και περισσότερο τα βιώματα, την ψυχή, τα καθημερινά προβλήματά τους, την απογοήτευση, τη μοναξιά, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, τις διαψευσμένες ελπίδες της νιότης για ένα μερίδιο ευτυχίας, ο θεατής διαπιστώνει ότι το έργο διαθέτει ένα γερό αλλά υπόκρυφο μυθοπλαστικό και θεματολικό ιστό, συνθεμένο (αλλού ανάλαφρα, αλλού με πικρό χιούμορ, αλλού με υποδόρια δραματικότητα), συνθεμένο με φέτες ζωής που αναλογούν σε αμέτρητους σημερινούς ανθρώπους, διαφόρων ηλικιών. Μοναδικό εύρημα αλλά και κόσμημα της παράστασης είναι η χρήση έντεκα γνωστών ξένων τραγουδιών (ενορχηστρώσεις Νίκου Πλάτανου), ερμηνευμένα από καλλίφωνους ηθοποιούς, που παίζουν και διάφορα μουσικά όργανα. Ολοι, ανεξαιρέτως, οι ηθοποιοί καταθέτουν τις καλύτερες υποκριτικές ικανότητές τους. Ο ένας καλύτερος από τον άλλο, ανεξάρτητα από το μέγεθος των ρόλων τους. Δύσκολο, ίσως και άδικο, να ξεχωρίσει κανείς κάποιους, σε μια παράσταση τόσο υψηλού ερμηνευτικά συνόλου. Ολοι είναι άξιοι επαίνου και αναφοράς (με τη σειρά εμφάνισής τους): Γιώργος Γλάστρας, Θέμις Μπαζάκα, Δημήτρης Λιγνάδης, Λούσιο Βίκτορ, Σωκράτης Πατσίκας, Λουκία Μιχαλοπούλου, Κόρα Καρβούνη, Καρυοφιλλιά Καραμπέτη, Προμηθέας Αλειφερόπουλος, Μάκης Παπαδημητρίου, Χιροσίμα - Ερμής Χατανάκα, Λουίζα Κωστούλα, Ολγα Δαμάνη, Στεφανία Γουλιώτη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Ελένη Κοκκίδου, Εφη Παπαθεοδώρου, Τιτίκα Σαριγκούλη, Δημήτρης Κουτρουβιδέας, Αλεξάνδρα Αϊδίνη.

«Ο πίθηκος του Κάφκα»

Aναίτια καμιά μάνα δε γίνεται παιδοκτόνος; Η παιδοκτονία της Μήδειας οφείλεται σε πολλά. Στην απιστία του φιλόδοξου, ατομιστή, αχάριστου Ιάσονα, στη συνειδητοποίηση ότι ενώ για χάρη του πρόδωσε δικούς και πατρίδα, ανταμείβεται με εξορία της ίδιας και των παιδιών της και καταδίκη της να περιπλανιέται άπατρης πια. Αναίτιες δε θα ήταν και οι παιδοκτονίες, πριν λίγα χρόνια στη Γερμανία, μιας γυναίκας, της Σαμπίνε, η οποία, όπως αποκαλύφθηκε, δολοφόνησε και έθαψε στη γη και σε γλάστρες του πατρικού σπιτιού της εννιά νόθα παιδιά της. Η υπογράφουσα αγνοεί ποιες αιτίες θεώρησαν ως πιθανές η γερμανική κυβέρνηση και δικαιοσύνη. Πάντως, τίποτα από όσα συμβαίνουν στον άνθρωπο και στην κοινωνία δεν είναι αναίτιο και ανεξήγητο. Επόμενα και οι παιδοκτονίες της γυναίκας αυτής κάποιο ή πολλά αίτια είχαν. Αρκεί να θέλει κανείς να τα δει, να τα εξηγήσει, να τα ονομάσει. Πράγμα, που δεν έκανε, τολμηρά και συγκεκριμένα, ο Μανώλης Τσίπος, με το βασιζόμενο στο πραγματικό γεγονός έργο του «Sabine X». Αφησε όμως στην κρίση του θεατή και κάποιες θολές υποθέσεις του. Εκείνος που δε θέλησε να δει, να πει, να υποδείξει, έστω μόνο μια αιτία που προκαλεί μια τέτοια τραγωδία, αλλά και αχρήστευσε εντελώς τις θολές υποθέσεις του συγγραφέα, είναι ο σκηνοθέτης της παράστασης. Πρόθεση του Ανέστη Αζά, ήταν να εντυπωσιοθηρήσει, φορτώνοντας το έργο με αχρείαστα, δήθεν παιγνιώδη, δήθεν ειρωνικού χιούμορ, ευρήματα, νομίζοντας, ίσως, ότι έτσι διαφυλάσσει το έργο από τον κίνδυνο να θεωρηθεί μελοδραματικό. Η σκηνοθεσία στέρησε από το έργο κάθε ίχνος κοινωνικού περιεχομένου. Αλλά και αισθητικά το μπουρδούκλωσε τόσο που να μη είναι ούτε υπαρξιακό, ούτε οικογενειακό, ούτε κοινωνικό δράμα, ούτε σάτιρα, ούτε κωμωδία. Το μετέτρεψε σε κάτι μεταξύ θεάτρου του παραλόγου και μεταμοντέρνας γελοιοποίησης της τρομερής τραγωδίας που λέγεται παιδοκτονία. Η σκηνοθεσία αχρήστευσε και την εξαιρετική, αισθαντική, άμεση, αληθινή ηθοποιό Μαρία Τσιμά, ζητώντας της να υποδυθεί μια χωρίς - ψυχιατρική, συναισθηματική, κοινωνική, οικογενειακή, εργασιακή ή άλλη αιτία - ελευθεριάζουσα σεξουαλικά με αγνώστους, παιδοκτόνο. Η σκηνοθεσία κατάντησε σαχλαμάρα, ακόμα και μια σκηνή που μπορούσε να γίνει δραστικό πολιτικο-κοινωνικό σχόλιο και να αναδείξει κάποια σημαντική αιτία για τις παιδοκτονίες της Σαμπίνε. Τη σκηνή της πολιτικού που αγορεύοντας στη Βουλή, έστω υποκριτικά, αναφέρει ως πιθανά αίτια των παιδοκτονιών της Σαμπίνε, την ανεργία, την κοινωνική ανασφάλεια και περιθωριοποίηση του αδύναμου κοινωνικο-οικονομικά ανθρώπου, το πενιχρό επίδομα γέννας προς τις ανύπαντρες και άνεργες μητέρες, με αποτέλεσμα τη μοναξιά, τον αλκοολισμό, το ανερμάτιστο σεξ. Η σκηνοθεσία δεν αξιοποίησε σαν καυστικό σχόλιο ούτε τη σκηνή για την αθλιότητα των ΜΜΕ απέναντι στην τραγωδία της παιδοκτόνου. Κατά τον σκηνοθέτη, η Σαμπίνε είναι - απλώς και μόνο - μια αγαθιάρα, μπεκρού και σεξομανής που πνίγει τα μωρά της, αναίτια, ασυνειδητοποίητα, χωρίς αίσθημα ντροπής και δυστυχίας. Ούτε γάτα να ήταν... Ο σκηνοθέτης περιπαίζοντας το θέμα του έργου (που με άλλη σκηνοθεσία θα μπορούσε να αποκτήσει ουσιαστικότερο νόημα και να δικαιολογήσει τη βράβευσή του), ώθησε και τους ηθοποιούς να το περιπαίξουν. Και μια απορία: Ποιο, πώς, πόσο σοβαρά καταρτισμένο, σεβαστικό, ωφέλιμο για το κάθε έργο, τη σκηνοθεσία και τις ερμηνείες ρόλο παίζουν οι εμφανιζόμενοι, ως δραματολογική συνεργασία, τους οποίους τα κρατικά θέατρα υποχρεούνται να προσλαμβάνουν;

«Θραύσματα»

Το φετινό Φεστιβάλ «Πέρα από τα όρια» περιέλαβε δύο παραστάσεις, αληθινή «ευλογία» για την τέχνη του θεάτρου, με τη σοφά απέριττη, υψηλής αισθητικής - σκηνοθετική και ερμηνευτική ανάγνωση, σπουδαίων, μάλιστα, κειμένων. Αναφερόμαστε στο μόνιμο συμμέτοχο αυτού του φεστιβάλ, Πίτερ Μπρουκ, ο οποίος, ανέβασε σε ενιαία παράσταση, υπό τον τίτλο «Θραύσματα», τέσσερα μικρά κείμενα του Μπέκετ - τρία διαλογικά και ένα βουβό («Θέατρο Ι», «Νανούρισμα», «Πράξη χωρίς λόγια ΙΙ», «Πηγαινέλα»), που παρά την εκπληκτική συντομία τους συμπυκνώνουν, στο μέγιστο βαθμό, τον οικουμενισμό της μπεκετικής θεματολογίας για την απαξίωση του νοήματος και τις χαμένες προσδοκίες της ζωής, τη μοναξιά, την κατάπτωση του μακραίωνου μέσου επικοινωνίας των ανθρώπων - του λόγου, τα γηρατειά και το θάνατο. Με τη λιτότατη, χωρίς σκηνικά και σκηνοθετικά φτιασίδια, σκηνοθετική καθοδήγηση του Μπρουκ και τις εξαιρετικά ακριβείς και εκφραστικές ερμηνείες των Καλίφα Νάτουρ, Χέιλι Καρμάικλ και Μαρτσέλο Μάνι, μέσα από το ανάλαφρο χιούμορ αλλά και τη δηλητηριώδη ειρωνεία αναδύθηκε όλο το βάθος, όλη η ουσία της μπεκετικής αγωνίας και μελαγχολίας, για τον άνθρωπο και την κοινωνία.

Μεγάλη, αλησμόνητη αποκάλυψη αποτέλεσε η ερμηνεία της γνωστής στην Αγγλία, αλλά άγνωστης και πρωτοεμφανιζόμενης στο ελληνικό θεατρόφιλο κοινό, Ελληνίδας ηθοποιού Κάθριν Χάντερ, με τον «Πίθηκο του Κάφκα» (διασκευή του καφκικού διηγήματος «Αναφορά στην Ακαδημία» από τον Κόλιν Τίβαν), από το λονδρέζικο θέατρο «Yoong Vic». Η υπογράφουσα δε γνωρίζει ποιους άλλους ρόλους και πόσο καλά τους ερμήνευσε η Κάθριν Χάντερ. Η ερμηνεία της, όμως, ως πίθηκος που βιαίως εξαναγκάστηκε από κυνηγούς να μεταμορφωθεί σε άνθρωπο και καλείται από ακαδημαϊκούς (καταγόμενοι κι από αυτοί από τον πίθηκο, όπως όλο το ανθρώπινο γένος) να διηγηθεί πώς έγινε και πώς ζει σαν «άνθρωπος», ήταν «θηριώδους» δύναμης - φωνητικής, κινησιολογικής, ψυχοδιανοητικής - και μεταμορφωτικής ικανότητας. Ερμηνεία συναρπαστική, σπάνιας τέχνης και τεχνικής. Ερμηνεία, επιπλέον με μοναδική αίσθηση του χιούμορ ως επικαλύμματος της μελαγχολικής επίγνωσης ότι ο άνθρωπος δεν εξυψώθηκε πλήρως από το επίπεδο του ζώου. Οτι με τα ήθη, τον τρόπο ζωής, τις συμπεριφορές, τις συνήθειες, την υποκρισία, τη βιαιότητά του καταντά το χειρότερο είδος ζώου, το πιο επικίνδυνο και για τη φύση και για την κοινωνία. Συντελεστές αυτής της υπέροχης ερμηνείας είναι οι: Βάλτερ Μεγεργιόχαν (σκηνοθεσία), Ιλάν Ρέιχελ (κινησιολογία), Νικόλα Κονταμπάσια (μουσική επιμέλεια).