Μια ιστορική συναυλία για μια ιστορική μορφή της μουσικής, του αγώνα, του λαού μας. Ενα κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο που δονείται στα τραγούδια του Μίκη, στα τραγούδια τα δικά τους και τα δικά μας. Ενα σάλπισμα για πάλης ξεκίνημα, για νέους αγώνες. Η συναυλία που διοργάνωσαν η ΚΕ του ΚΚΕ και η οικογένεια του Μίκη Θεοδωράκη, για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου μας συνθέτη, χαράχτηκε ανεξίτηλα στη μνήμη του πλήθους που συμμετείχε, ως μια ιστορική στιγμή.

Ενα μεγάλο και ωραίο πλήθος κόσμου έδωσε το «παρών» για να τιμήσει τον μεγάλο μας συνθέτη και τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Ενα μωσαϊκό ανθρώπων όλων των ηλικιών, που με το έργο του συγκινούνται, εμπνέονται, θυμούνται, ονειρεύονται... Ηταν εκεί όσοι «δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις», όσοι έκαναν «τον πόνο όλου του κόσμου αδελφό», όσοι ξέρουν ότι «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολύ», όσοι παλεύουν «για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι». Ενα πλήθος που μετατράπηκε σε χορωδία, συνοδεύοντας τους καλλιτέχνες και σείοντας το Στάδιο στα τραγούδια του μεγάλου μας μουσικοσυνθέτη.

Τραγούδι και αγώνας έγιναν «ένα», «δύο έννοιες απόλυτα συγχωνευμένες σε μια ιστορική συναυλία, που αντικειμενικά παίρνει το νόημα μιας ιστορικής διαδήλωσης, ενός ιστορικού λαϊκού συλλαλητηρίου για την καταδίκη του πολέμου», όπως είπε μεταξύ άλλων στην ομιλία του ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας.

Δεν θα μπορούσε να δοθεί πιο ταιριαστή τιμή στα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου μας συνθέτη, που ήταν «της λευτεριάς ταμένος». Μια μεγάλη συναυλία, μια μεγάλη διαδήλωση από εκείνους που η καρδιά τους «δεν σηκώνει τ' άδικο». Χιλιάδες φωνές σμίγουν με τους λαούς όλου του κόσμου ενάντια στη βαρβαρότητα, «χάλκινο το τραγούδι μας στο στόμα, τίποτα δεν το φίμωσε ακόμα». Ενάντια στη σφαγή του ήρωα παλαιστινιακού λαού από το κράτος - δολοφόνο Ισραήλ. Ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στη Μ. Ανατολή, ενάντια στους βομβαρδισμούς λαών, που γίνονται θύματα στον βωμό των ασίγαστων ανταγωνισμών για τα μεγαλύτερα κέρδη. Ενάντια στη συμμετοχή της ελληνικής κυβέρνησης στους δολοφονικούς σχεδιασμούς, που μετατρέπουν τη χώρα μας σε θύτη των επιθέσεων σε άλλους λαούς και ταυτόχρονα σε στόχο...

Με την ομορφιά της μουσικής και των τραγουδιών του Μίκη, ένα ολόκληρο στάδιο έστειλε μήνυμα αντίστασης στην ασχήμια ενός κόσμου γερασμένου, δυστυχισμένου. Μήνυμα αντίστασης στον σάπιο κόσμο του πολέμου, στον κόσμου που για «μάρκα ή δολάρια» πραγματοποιεί ακόμα «μακελειό στα Ελ Ζαατάρ».

Το σύνθημα για «Λευτεριά στην Παλαιστίνη» δόνησε την ατμόσφαιρα πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μεγάλης αυτής συναυλίας - λαϊκής διαδήλωσης. Το πλήθος που συμμετείχε στη συναυλία εξέφρασε με τα συνθήματά του, και με σημαίες της Παλαιστίνης στις εξέδρες του Σταδίου, την αλληλεγγύη του στον παλαιστινιακό λαό και στον δίκαιο αγώνα του ώστε να έχει πατρίδα.

Η χτεσινή ιστορική συναυλία ήταν μια βαθιά υπόκλιση στον Μίκη της δημιουργίας! Στον συνθέτη που κατόρθωσε να εκφράσει μέσα από τις μελωδίες του την απεραντοσύνη του κόσμου, το μεγαλείο του «ενεργητικού, μάχιμου και προπαντός όρθιου λαού», την κίνηση της Ιστορίας προς τα μπρος. Γιατί ο Μίκης ήξερε καλά πως ο λαός είναι αυτός που θα κινήσει την Ιστορία προς τα μπρος, πως «σαν χτυπάει ο λαός μας σιέται γη στεριά» και πως με την πάλη του, με την αισιοδοξία, την περηφάνια και τη λεβεντιά του «υψώνει κάστρα».

Ηταν μια τιμή στη μουσική ιδιοφυΐα που μας έμαθε να τραγουδάμε τα λόγια των μεγάλων ποιητών, που με τις μελοποιήσεις του μας χάρισε «το σπάνιο κλειδί που ανοίγει τις μεγάλες πόρτες για να μπούμε στον μαγικό κόσμο της αληθινής Τέχνης».

Ενα στάδιο να σείεται και να τιμά αυτόν που εμπνεύστηκε από τα «Μεγάλα Μεγέθη» της Ιστορίας, τον Μίκη που «οι μπαταρίες του ταλέντου του γέμιζαν μέσα στη ζεστασιά της χειραψίας, μέσα στο αετίσιο βλέμμα του συναγωνιστή, μέσα στις ιαχές των συλλαλητηρίων και στη βοή της μάχης...». Αυτόν που έγινε μέρος της Ιστορίας, καθώς την αφουγκράστηκε και την αγκάλιασε, την ακολούθησε και πέτυχε να την αποτυπώσει στη μεγάλη Τέχνη του, και να την καταστήσει σύμβολο στο μωσαϊκό των πόνων, της χαράς, και κυρίως της αισιόδοξης προοπτικής για έναν λαό που αγωνίζεται για να είναι λεύτερος.

Ολο το ελληνικό τραγούδι τίμησε με την παρουσία του και τις ερμηνείες του από τη σκηνή τον συνθέτη που χωρίς αυτόν η ίδια η μουσική και το τραγούδι θα ήταν αλλιώς. Γιατί το μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί τοιχογραφία του 20ού αιώνα στη χώρα μας: Εκεί θα συναντήσουμε τις μεγάλες στιγμές της Ιστορίας, τα μεγάλα διλήμματα, τις μεγάλες αποφάσεις, τις συγκρούσεις, τις ελπίδες, τους αγώνες. Αυτό το τεράστιο έργο ερμήνευσαν χτες στο Καλλιμάρμαρο τραγουδιστές που έκαναν τα πρώτα τους βήματα ερμηνεύοντας το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, φωνές - σύμβολα της εργογραφίας του, μαζί με νεότερους μουσικούς και ερμηνευτές, που συνεχίζουν να εμπνέονται από το αιώνιο έργο του.

Μια συγκλονιστική συναυλία, που έγραψε τη δική της Ιστορία. Μας έκανε όλους μας να αισθανθούμε ότι σηκωθήκαμε ένα μπόι ψηλότερα, ότι τούτο το βράδυ είμαστε «πιο πάνω απ' όλα τούτα».

Η σημερινή συναυλία αντικειμενικά παίρνει το νόημα μιας ιστορικής διαδήλωσης, ενός ιστορικού λαϊκού συλλαλητηρίου, για την καταδίκη του πολέμου και των δυνάμεων που πουλάνε τους λαούς «στο παζάρι του ληστή» και «του φονιά»... Η σημερινή συναυλία είναι μια νίκη του πολιτισμού, των πραγματικά πολιτισμένων ανθρώπων, που δεν μπορούν να μένουν αδιάφοροι όταν η αδικία αλωνίζει και το ψέμα θριαμβεύει, που δεν μπορούν να κοιτάζουν τη δουλειά τους όταν γύρω τους υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που βογκούν, ταπεινώνονται, πεινούν, τσακίζονται, βομβαρδίζονται.

Τα παραπάνω σημείωσε μεταξύ άλλων ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, στην ομιλία του στην ιστορική συναυλία στο Καλλιμάρμαρο για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη.

Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ:

«Στη σημερινή κρίσιμη συγκυρία - χωρίς να το έχουμε προβλέψει, άλλοι, βλέπετε, φρόντισαν γι' αυτό - γιορτάζουμε τα 100 χρόνια του Μίκη όπως εκείνος θα το 'θελε. Τραγούδι και αγώνας θα γίνουν ένα.

Δύο έννοιες απόλυτα συγχωνευμένες σε μια ιστορική συναυλία, που αντικειμενικά παίρνει το νόημα μιας ιστορικής διαδήλωσης, ενός ιστορικού λαϊκού συλλαλητηρίου για την καταδίκη του πολέμου και των δυνάμεων που πουλάνε τους λαούς "στο παζάρι του ληστή" και "του φονιά". Των δυνάμεων που "παίζουν ζάρια τις ζωές μας", "στα παζάρια όλης της Γης", για να θυμηθούμε το τόσο επίκαιρο τραγούδι των Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Ελευθερίου.

Η σημερινή συναυλία, με τον μεγάλο όγκο και τον παλμό της, από τα πράγματα αποκτά διάσταση διατράνωσης της απαίτησης να μπει τέλος στην απανθρωπιά των χιλιάδων ξεριζωμένων, πνιγμένων, αφανισμένων των πολέμων, που οι περισσότεροι είναι στη γειτονιά μας. Να μπει τέλος στην κτηνωδία απέναντι στους Παλαιστίνιους της Δυτικής Οχθης και της μαρτυρικής Γάζας.

Απέναντι στα χιλιάδες παιδιά που μελανιασμένα και νηστικά θάβονται ζωντανά μες στα χαλάσματα και στην κοσμοχαλασιά.

Να σταματήσουν, έστω την ύστατη στιγμή, αυτές οι αλυσιδωτές εκρήξεις πολεμικών συρράξεων και επεισοδίων που με μαθηματική ακρίβεια οδηγούν στον όλεθρο ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Η σημερινή συναυλία είναι μια νίκη του πολιτισμού, των πραγματικά πολιτισμένων ανθρώπων, που δεν μπορούν να μένουν αδιάφοροι όταν η αδικία αλωνίζει και το ψέμα θριαμβεύει, που δεν μπορούν να κοιτάζουν τη δουλειά τους όταν γύρω τους υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που βογκούν, ταπεινώνονται, πεινούν, τσακίζονται, βομβαρδίζονται.

Και, την ίδια στιγμή, όλη αυτή η βαρβαρότητα να βαφτίζεται με θράσος από τους υπαιτίους της "εκπολιτισμός βαρβάρων και καθυστερημένων λαών"!

Ο Μίκης Θεοδωράκης έλεγε πως απ' όλα τα είδη ζωής το πιο ανθεκτικό μέσα στον χρόνο είναι το πνευματικό δημιούργημα. Και εμείς δικαιολογημένα παρηγοριόμαστε με την ιδέα πως οι μεγάλοι δημιουργοί που φεύγουν από τη ζωή εξακολουθούν να ζουν μέσα από το έργο τους.

Ομως στην περίπτωση του Μίκη, παρότι το τρανό έργο του έχει κατά κράτος νικήσει τον θάνατο, αυτό δεν αρκεί. Τα γεγονότα που ζούμε, τα τέσσερα χρόνια που λείπει, είναι λες και έχουν βαλθεί να υπογραμμίσουν την απουσία του.

Οχι ως σκέτο καλλιτέχνη - δημιουργό, αλλά και ως τον δημιουργό - λαϊκό καθοδηγητή.

Γιατί το ειδοποιό χαρακτηριστικό του Μίκη Θεοδωράκη, αυτό που τον ξεχωρίζει από τους άλλους κορυφαίους δημιουργούς μας, είναι η συνείδηση του χρέους που ένιωθε ότι έχει ο καλλιτέχνης απέναντι στον λαό, να τον βοηθήσει, να γίνει μπροστάρης και οδηγητής του στον δρόμο για την κοινωνική απελευθέρωση. Κι αυτό όχι μόνο με την Τέχνη του, αλλά και με τη δράση του μέσα στο λαϊκό κίνημα.

Ποιος θα το περίμενε, ποιος θα μπορούσε να το φανταστεί ότι ο Θεοδωράκης ακόμα και μετά τον θάνατό του θα γινόταν για άλλη μια φορά ο πόλος της λαϊκής συσπείρωσης για την ειρήνη και τη λευτεριά των λαών; Κι όμως, αυτό δεν είναι παράλογο. Ο χρόνος είναι πολύ σεβαστικός και ευγενικός απέναντι στους δημιουργούς που μπορούν να ακούν τον βηματισμό της Ιστορίας. Και ο Μίκης Θεοδωράκης τον άκουγε με το παραπάνω.

Οχι μόνο γιατί ήταν ένας ιδιοφυής και βαθιά μορφωμένος δημιουργός, αλλά και γιατί έπαιρνε ο ίδιος μέρος, ή, πιο σωστά, επιδρούσε και ο ίδιος σ' αυτόν τον βηματισμό.

Από 17 κιόλας χρονών οργανώθηκε στο ΕΑΜ και λίγο μετά στο ΚΚΕ, συμμετέχοντας στην Αντίσταση. Τον Δεκέμβρη του '44 πολέμησε στη Μάχη της Αθήνας ως αντάρτης του Εφεδρικού ΕΛΑΣ. Οι 33 μέρες των Δεκεμβριανών χαράχτηκαν τόσο βαθιά μέσα του, που χρόνια μετά ζήτησε στον τάφο του να γραφεί το Αισχύλειο επίγραμμα: "Πολέμησε τον Δεκέμβρη".

Στη διάρκεια του εμφυλίου μοιράστηκε με τους συντρόφους του τις άγριες διώξεις του αστικού κράτους, εξόριστος στην Ικαρία και έπειτα στη Μακρόνησο, όπου βασανίστηκε φριχτά.

Στη συνέχεια αγωνίστηκε μέσα από την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες για την κοινωνική και πολιτιστική αναγέννηση, ενώ "πλήρωσε" με νέες δοκιμασίες, φυλακές και εξορίες την παράνομη δράση του ενάντια στη δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967.

Με τις αμέτρητες συναυλίες του στο εξωτερικό μέχρι την πτώση της δικτατορίας, μετέφερε το μήνυμα της αντίστασης και της λευτεριάς σε όλο τον κόσμο και έπειτα σε όλη την Ελλάδα.

Τα τραγούδια του, που τα τραγουδούσαμε μυστικά τη μαύρη εκείνη επταετία, κατέκλυσαν σαν χείμαρρος τα γιαπιά, τα σχολειά, τα πανεπιστήμια, τις εκδρομές, τις συντροφιές, τις διαδηλώσεις.

Στις συγκλονιστικές συναυλίες του και στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ, μέσα σε μια μέθεξη της μουσικής του με τον κόσμο, αποθεωνόταν η πίστη πως με τους αγώνες μας θα αλλάξουμε τον κόσμο, για να ξημερώσει ένα καλύτερο αύριο.

Τα χρόνια αυτά έδωσε τη μάχη ως υποψήφιος του ΚΚΕ για τον δήμο της Αθήνας, ενώ το 1981 και το 1985 ως βουλευτής του Κόμματος υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των εργαζομένων, του λαού.

Ούτε η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος και η επικράτηση της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και στις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες στάθηκε ικανή να αποστρατεύσει τον Μίκη. Το αντίθετο.

Ενιωθε περήφανος γιατί μείναμε όρθιοι, τονίζοντας πως "αυτό το οφείλουμε στα δάκρυα και τις θυσίες των χιλιάδων και χιλιάδων πρωτοπόρων αγωνιστών που έπεσαν ακολουθώντας τις σημαίες και τα λάβαρα με το κόκκινο αίμα. Τα λάβαρα που φλόγιζαν και εξακολουθούν να φλογίζουν τις καρδιές όσων πάλευαν και παλεύουν για την ελευθερία, την ειρήνη, το δίκαιο, τα δικαιώματα του λαού μας και όλων των λαών της Γης".

Γι' αυτό με τα τραγούδια του, με τη συμμετοχή του στους αγώνες, με δηλώσεις, με επιστολές, συνέχιζε να είναι πάντα παρών στις κρίσιμες καμπές της Ιστορίας:

Στην καταδίκη του βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας. Στην καταγγελία, με επιστολή του προς το Συμβούλιο της Ευρώπης και την ΕΕ, του αντικομμουνιστικού μνημονίου, που εξομοιώνει ανιστόρητα τον φασισμό με τον κομμουνισμό.

Και, παρά την προχωρημένη ηλικία του, στη δίκη της Χρυσής Αυγής, ως μάρτυρας κατηγορίας κατά της εγκληματικής ναζιστικής αυτής οργάνωσης. 'Η στο συλλαλητήριο του ΚΚΕ επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, η οποία προωθούσε νέα μνημόνια, για την κατάργηση όλων των μνημονίων και των αντεργατικών εφαρμοστικών τους νόμων.

Ο μόνος τρόπος για να μείνει κανείς πιστός στον εαυτό του, για να σώσει την ψυχή του από τους χωρίς τέλος συμβιβασμούς, θεωρούσε πως ήταν να συντονιστεί με όσους το έπαιζαν κορόνα - γράμματα με την Ιστορία.

"Αν επιζήσεις θα έχεις πολλά και σημαντικά να διηγηθείς στους ανθρώπους", έγραφε. Και ο Μίκης είχε, πράγματι, πολλά να μας διηγηθεί.

Με το μεγαλειώδες έργο του απαθανάτισε όλο το έπος της λαϊκής πάλης του 20ού αιώνα στη χώρα μας, και έκανε έναν ολόκληρο λαό να νιώθει περηφάνια για την αγωνιστική κληρονομιά του και θαυμασμό για εκείνους που με πράξεις την τιμούν και τη διαιωνίζουν.

Ετσι και σήμερα που "οι λύκοι οι διψασμένοι για αίμα σεργιανίζουν στις γειτονιές μας και τα τσακάλια του αντικομμουνισμού ξανασηκώνουν κεφάλι" - σύμφωνα με τα δικά του λόγια στα 90χρονα του Κόμματός μας - αναζητούμε και πάλι την ορμή και τη φλόγα του μυαλού και της καρδιάς του.

Νοσταλγούμε τη βροντερή παρουσία του, όπως το 1999 στη μεγαλειώδη συναυλία - συλλαλητήριο ενάντια στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, που στην οργάνωσή της είχε πρωτοστατήσει, συσπειρώνοντας όλους τους μεγάλους ερμηνευτές.

Τον φανταζόμαστε με την παλαιστινιακή μαντήλα στους ώμους να μας καλεί σε πανστρατιά για να αποτρέψουμε το έγκλημα του αιώνα, που συντελείται στην Παλαιστίνη. Οπως το έκανε πάντα όσο ζούσε, με κόστος να δεχτεί επιθέσεις για δήθεν αντισημιτισμό από την ισραηλινή και την ελληνική κυβέρνηση, μέχρι και από την αμερικάνικη πρεσβεία.

Αναλογιζόμαστε την πίεση που θα ασκούσαν διεθνώς οι γεμάτες πάθος και έμπνευση πρωτοβουλίες του για να μπει τέλος στη θηριωδία του κράτους - δολοφόνου Ισραήλ. Για να ανοίξει ο δρόμος στη λευτεριά του ηρωικού Παλαιστινιακού λαού, που τόσο πόνεσε και τόσο αγάπησε, έχοντας μάλιστα γράψει τη μουσική του ύμνου της Παλαιστίνης και λάβει τιμητικά το 2015 την παλαιστινιακή ιθαγένεια.

Τον ακούμε από την εξέδρα της συναυλίας για τη 2η Ιντιφάντα το 2002 να προειδοποιεί προφητικά: "Εάν δεν σταματήσουμε τώρα, στο ξεκίνημά τους, αυτούς που βαφτίζουν τους λαούς τρομοκράτες για να τους αφανίσουν, τότε αύριο ίσως να είναι πολύ αργά". "Οταν μια πολεμική μηχανή ξεκινήσει, τότε τίποτε δεν τη σταματά". Και συνέχιζε: "Ηδη έχει αποκαλυφθεί ότι μετά τον Αξονα του Κακού όπως τον βάφτισε ο Μπους, δηλαδή το Ιράκ, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα, σειρά έχουν η Κίνα και η Ρωσία".

Ο Θεοδωράκης δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει ότι τα ιδανικά της ειρήνης, του δίκιου, της ελευθερίας, είναι κατορθωτά. Το έργο του είναι μια διαρκής σύγκρουση με την αδικία, αλλά και με την ηττοπάθεια, την παραίτηση. Είναι ένα σάλπισμα για πάλης ξεκίνημα, ώσπου να μυρίσει η Ανάσταση και να πάρουν τα όνειρα εκδίκηση.

"Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, εκεί που πάει να σκύψει... Να τη, πετιέται αποξαρχής", είναι η απάντησή του στην πίκρα και στην απογοήτευση από τους αδικαίωτους αγώνες και τα ανεκπλήρωτα ιδανικά.

Αυτή η αναπτέρωση της ελπίδας, η κατάφαση στη ζωή και στον αγώνα, δεν είναι ρηχή και πάντα εύκολη. Κάποιες φορές αναδύεται μέσα από βασανιστικό αναστοχασμό. Και αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη πως κατείχε καλά την τέχνη να θεμελιώνει σταθερά μέσα μας την πεποίθηση ότι παρά τις ήττες και τα πισωγυρίσματα, η ανθρώπινη ευτυχία δεν είναι ουτοπία, για τη Δευτέρα Παρουσία.

Οσο ρωμαλέα και στιβαρά αναμετριέται η Τέχνη του με την αδικία, τόσο τρυφερά και απαλά αγκαλιάζει την ομορφιά της ζωής.

Γενναίος, φλογερός, αλλά και ευαίσθητος καθώς ήταν, έσμιγε στη μουσική του "τους τρανούς αϊτούς με τους χρυσούς αγγέλους".

Ο Θεοδωράκης είχε εμπιστοσύνη στον λαό. Πίστευε πως μόνο ο λαός είχε την ικανότητα να εισχωρήσει στις ανώτερες μορφές της ανθρώπινης δημιουργίας, αρκεί να του δώσει κάποιος τα κλειδιά.

Αυτός το πέτυχε. "Εφερε την ποίηση στο τραπέζι του λαού, πλάι στο ποτήρι και το ψωμί του", όπως έγραφε ο Ρίτσος.

Η επιλογή της λαϊκής μουσικής σε συνδυασμό με στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης, για να εκφράσει τον αριστουργηματικό "Επιτάφιο" του Γιάννη Ρίτσου, έκανε αυτό το έργο ορόσημο για την ελληνική μουσική δημιουργία. Καθιερώνοντας αυτήν την πρακτική ως τον κατεξοχήν τρόπο μύησης των λαϊκών ανθρώπων στην ποιητική γλώσσα, που στη συνέχεια ακολουθήθηκε και από άλλους συνθέτες.

Ομως ο Θεοδωράκης, που το μεγάλο καλλιτεχνικό του όραμα ήταν να εναρμονίσει δημιουργικά τους δύο κόσμους, της συμφωνικής και της λαϊκής μουσικής, σε έναν και μοναδικό, δεν έμεινε μόνο σ' αυτό.

Βαθύς γνώστης και σπουδαίος συνθέτης συμφωνικής μουσικής καθώς ήταν, μαζί με την ποίηση διεκδίκησε να φέρει στα χείλη του λαού ολοένα και πιο δύσκολους και απαιτητικούς ηχητικούς κόσμους.

Οπως το ορατόριο "Αξιον Εστί" σε ποίηση του Ελύτη, το "Πνευματικό Εμβατήριο" του Σικελιανού, το μεγαλειώδες "Κάντο Χενεράλ" του Νερούδα, το "Επιφάνια - Αβέρωφ" του Σεφέρη, στα οποία συνταιριάζονται στοιχεία της συμφωνικής δυτικοευρωπαϊκής μουσικής με την ελληνική λαϊκή μουσική και τη μουσική της ελληνικής παράδοσης.

Παράλληλα, ιδρύοντας το 1962 τη Μικρή Ορχήστρα Αθηνών άρχισε να διαδίδει τους θησαυρούς της συμφωνικής μουσικής στον λαϊκό κόσμο, που την απορροφούσε με δίψα.

Οχι τυχαία, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν εντάσσεται αποκλειστικά στους συνθέτες της αποκαλούμενης έντεχνης λαϊκής μουσικής, αλλά θεωρείται διεθνώς και ένας από τους κύριους συμφωνικούς συνθέτες του 20ού αιώνα.

Ομως, και όταν ακόμη συνέθετε συμφωνικά έργα, πάντα στον νου του είχε τον λαό.

Ο,τι φτιάξαμε το πήραμε από τον λαό και στον λαό το επιστρέφουμε, έλεγε.

Και αυτό δεν ήταν από σεμνοτυφία. Ο Μίκης γνώριζε πως μεγάλη Τέχνη είναι αυτή που συλλαμβάνει την κίνηση της Ιστορίας, και πως αυτός που την κινεί μπροστά είναι ο λαός.

Είχε δηλαδή απόλυτη επίγνωση ότι στο σπουδαίο καλλιτεχνικό του επίτευγμα αντανακλούσαν οι σπουδαίες πράξεις του λαού, και ότι η δική του συμμετοχή στη λαϊκή δράση, παρότι τον αποσπούσε σε κάποιον βαθμό από τη δημιουργία του, ήταν το οξυγόνο της Τέχνης του.

Στο δοκίμιο "Στη διαλεκτική της αρμονίας", που έγραψε μαζί με τον Κώστα Γουλιάμο, υπογραμμίζει με νόημα: "Σε κάθε αληθινή επανάσταση αντιστοιχεί μια νέα μορφή πολιτιστικής επανάστασης. Στην περίπτωση της σοσιαλιστικής επανάστασης, με την εμπέδωση της ισότητας για όλους, αντιστοιχεί μια Τέχνη για όλους".

Ταυτόχρονα, ως γνήσιος διεθνιστής, ήθελε τη φωνή του δικού του λαού "να την ενώσει με τη φωνή των άλλων μέσα στο κοινό και πολύβουο τραγούδι της ανθρωπότητας". Και αποδείχθηκε πως αυτό δεν ήταν δύσκολο να το πετύχει.

Η μουσική του έσπασε τα σύνορα της χώρας, καθώς έχει την οικουμενικότητα από τα κοινά βάσανα, τις ελπίδες, τους οραματισμούς των λαϊκών ανθρώπων όπου Γης.

Η παγκόσμια αναγνώριση της καλλιτεχνικής και κοινωνικής προσφοράς του επισφραγίστηκε με το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.

Δίχως άλλο, χωρίς τον Μίκη, ιδρυτή και πρωτεργάτη αυτής της νέας Τέχνης, η μουσική θα ήταν αλλιώς.

Χωρίς την παλλόμενη, άγρυπνη και ακατασίγαστη προσωπικότητα του Μίκη, κι εμείς θα ήμασταν αλλιώς.

Μπορεί ως Κομμουνιστικό Κόμμα να μη συμφωνούσαμε πάντα με τις πολιτικές πρωτοβουλίες του, όμως το καταστάλαγμα που μένει είναι η τεράστια παρακαταθήκη του έργου του.

Οπως και η πολιτική διαθήκη που μας άφησε, "σβήνοντας τις λεπτομέρειες" και κρατώντας τα "Μεγάλα Μεγέθη".

"Ξέρω", έλεγε, "πως τελικά η συντριπτική πλειονότητα του λαού μας θα 'ρθει κάποτε στις γραμμές μας, θ' ακολουθήσει τις σημαίες μας... Και τότε, πάνω από τις σκαλωσιές και μέσα από τους κάμπους η πατρίδα μας θα γεμίσει τραγούδια... Τραγούδια χαράς, δημιουργίας και ελευθερίας".

Αυτήν τη μεγάλη μέρα λαχτάρησε, γι' αυτήν τη μέρα πολέμησε, μάτωσε, τραγούδησε σε όλη του τη ζωή.

Κι ως να 'ρθει αυτή η Λαμπρή, με τα τραγούδια του θα πολεμάμε κι εμείς.

Μα κι "άμα τελειώσει ο πόλεμος", εκεί που θα "κοκκινίζουν τα όνειρα", δεν θα τον ξεχάσουμε.

Με τη δική του πάλι μουσική θα τραγουδήσουμε μαζί οι λαοί στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην Κύπρο, στην Παλαιστίνη, στη Μεσόγειο, στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή, παντού στη Γη, το τραγούδι της ειρήνης και της πανανθρώπινης φιλίας. Με όλο το ελληνικό τραγούδι να είναι απόψε εδώ.

Να περάσουμε μια όμορφη βραδιά. Καλή δύναμη σε όλους και όλες! Καλούς αγώνες!».

Ετσι, δεν ξάφνιασε που το άνοιγμά της έγινε από τους «Κοινούς Θνητούς», το αγαπημένο στη νεολαία συγκρότημα από το Αλιβέρι Εύβοιας, που ερμήνευσε το «Θάλασσες μας ζώνουν», ένα από τα πρώτα τραγούδια του Μίκη, που το έγραψε εξόριστος στην Ικαρία μαζί με τους συντρόφους του, δεσμώτες κομμουνιστές, και από τις πρώτες νότες καταλάβαινες τι θα ακολουθήσει... «Στην καρδιά ατσάλι, φλόγα στην ψυχή!».

Με την «Επιστολή», το τραγούδι που έγραψε ο Μίκης στα χρόνια της χούντας και «χάρισε» και τον τίτλο στη μεγάλη συναυλία («Κοντά σας όλη μου η ζωή»), ο Αγγελος Θεοδωράκης, εγγονός του μεγάλου μας συνθέτη, έστειλε τον δικό του «χαιρετισμό», σημειώνοντας από σκηνής: «Παππού, απόψε γιορτάζουμε τα 100 σου χρόνια, στέλνουμε μήνυμα να σταματήσει η γενοκτονία. Λευτεριά στην Παλαιστίνη!».

Ξεχωριστά ήταν και τα λυρικά τραγούδια του Μίκη. Ενα τέτοιο ερμήνευσε η Βιολέτα Ικαρη, κάνοντας τους πρώτους φακούς να ανάβουν για να συνοδέψουν τη μελωδικότητα της «Φαίδρας» από την ομώνυμη ταινία του Ζιλ Ντασέν... Με την επιλογή του συγκεκριμένου τραγουδιού έγινε και μια αναφορά σε μια ιδιαίτερη πλευρά της μουσικής δημιουργίας του Μίκη, τη μουσική που έγραψε για κινηματογραφικές ταινίες. Βέβαια, δεν ήταν λίγες οι φορές που τα συγκεκριμένα τραγούδια και μελωδίες «αυτονομήθηκαν», φανερώνοντας και με αυτόν τον τρόπο το μέγεθος και την τεράστια δύναμη επικοινωνίας του έργου του. Και κινηματογραφικά συνέχισαν ως ντουέτο στη σκηνή ο Α. Θεοδωράκης με την Β. Ικαρη, στο «Από το παράθυρό σου».

Επειτα ο λόγος δόθηκε στους ποιητές. Η δύναμη του έργου του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα αποτυπώθηκε στον κύκλο τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη «Romancero Gitano», βασισμένο στη μετάφραση επτά ποιημάτων του Λόρκα από τον Οδυσσέα Ελύτη. Στην εκφραστική δύναμη της ποίησης του Λόρκα μάς ταξίδεψε μοναδικά η Αγγελική Τουμπανάκη, με το ξεχωριστό ηχόχρωμά της.

Ακολούθησε η ποίηση του Κάλβου, να διαμηνύει πως «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία», ένα από τα «Τραγούδια του Αγώνα», το «Εις Σάμον», που ερμήνευσε ο Παναγιώτης Πετράκης.

Μπορεί να χωρέσει η μυθιστορηματική ζωή του Μίκη σε ένα τραγούδι; Αν σκεφτούμε τους «Δρόμους του Αρχάγγελου», σε στίχους Μιχάλη Γκάνα, η απάντηση είναι ναι. Ο Βασίλης Λέκκας, ως ο πρώτος ερμηνευτής του έργου, άνοιξε με αυτό τη δεύτερη ενότητα της συναυλίας, λέγοντας ότι «ήρθαμε απόψε εδώ όλοι συνειδητά» και ταξιδεύοντας το Στάδιο σε όλα τα μέρη και τους τόπους που καθόρισαν τη ζωή και το έργο του Μίκη: «Γιάννενα και Τρίπολη και Κρήτη / ρίζα μου περηφάνια Ψηλορείτη / Ζάτουνα και νησιά της αγωνίας / φλέβα μου μυστική της Ιωνίας».

Κι ύστερα όλο το Στάδιο να χτυπάει ρυθμικά παλαμάκια στη «Μυρτιά», που τραγούδησε η Ρίτα Αντωνοπούλου, και στον «Αντρίκο», που ερμήνευσε η Γιώτα Νέγκα.

Επειτα το Στάδιο όρθιο σε ένα από τα εμβληματικά ζεϊμπέκικα του Μίκη, το θρυλικό «Σαββατόβραδο»! Το ηχογράφησε ο Μίκης το 1961, μαζί με άλλα πέντε τραγούδια του Τάσου Λειβαδίτη και του Δημήτρη Χριστοδούλου, με τις φωνές του μεγάλου Στέλιου Καζαντζίδη και της Μαρινέλλας, και με τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι. Λαϊκά τραγούδια, αγαπημένα, που αργότερα αποτέλεσαν μεγάλο κομμάτι της πρώτης «Πολιτείας» του συνθέτη. Τραγούδια που έχουν καθορίσει γενιές και γενιές... Το ερμήνευσε ο Δημήτρης Μπάσης εξαιρετικά, συνοδευόμενος από τις φωνές των δεκάδων χιλιάδων του κοινού στα ρεφρέν, όπως έγινε και αμέσως μετά, που μετρώντας «Βράχο, βράχο τον καημό μου», ολόκληρο το Καλλιμάρμαρο παλλόταν, δονούνταν από τα χειροκροτήματα και το τραγούδι.

Με συγκίνηση και δύναμη η Ρίτα Αντωνοπούλου ερμήνευσε το «Δρόμοι παλιοί», λέγοντας πόσο συγκινημένος θα ήταν ο ίδιος ο Μίκης αν ήταν μαζί με όλο αυτό το γεμάτο παλμό πλήθος, και ύστερα ο Παντελής Θαλασσινός πήρε τη σκυτάλη για να ερμηνεύσει τον «Ωρωπό», να μας θυμίσει μια σελίδα του έργου και της δράσης του Μίκη στον αντιδικτατορικό αγώνα, τότε που το να τραγουδάς Θεοδωράκη ήταν συνώνυμο πράξης αντίστασης.

Επειτα ο Παντελής Θαλασσινός μαζί με τον Διονύση Τσακνή επιφύλαξαν μια «έκπληξη», όπως είπαν, στο κοινό: Τραγουδώντας μαζί το «Ηταν κάποτε δυο φίλοι», σημείωσαν ότι μπορεί να το είχε πρωτοπεί ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, μετά όμως αυτό το τραγούδι έγινε ο εθνικός ύμνος της Παλαιστίνης. Για άλλη μια φορά σε όλο το Στάδιο ήχησε το σύνθημα «Λευτεριά στην Παλαιστίνη», από τις οθόνες πρόβαλε ο Μίκης σε φωτογραφίες με τον Γιασέρ Αραφάτ και τον Γιάννη Ρίτσο, να φορούν την παλαιστινιακή μαντίλα, ενώ το κοινό ανέμιζε κεφίγες και παλαιστινιακές σημαίες, κοιτώντας τη μια εξέδρα όπου εκατοντάδες νέοι ύψωσαν πικέτες με τη σημαία της Παλαιστίνης.

Ναι! Η Ιστορία έχει μια σωστή πλευρά, με την Παλαιστίνη ως τη λευτεριά. Δεν θα κουραστούμε να το φωνάζουμε, και σε αυτόν τον αγώνα η μουσική του Μίκη πάντα θα μας συνοδεύει... Γιατί όπως έλεγε και ο ίδιος: «Πρέπει κάτι να γίνει για να σπάσει ο φόβος και η σιωπή γύρω απ' αυτά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».

«Σήμερα, το 2025, τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ηχούν σημαντικότερα από ποτέ, ίσως γιατί τα έχουμε εμείς περισσότερο ανάγκη», τόνισε ανεβαίνοντας στη σκηνή ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, που ερμήνευσε το «Βραδιάζει». Μαζί του ανέβηκε ο Κώστας Τριανταφυλλίδης για να δονήσει το Στάδιο με το «Της ξενιτιάς» αλλά και τη «Μέρα Μαγιού», το σπαρακτικό λαϊκό τραγούδι από τον «Επιτάφιο», ένα τραγούδι - ύμνο για τη δύναμη της εργατικής τάξης...

Και αμέσως μετά όλο το Στάδιο αντήχησε με το σύνθημα «Ενας αιώνας αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία!».

«Φόρος τιμής στην καρδιά του Μίκη, στην καρδιά της Γάζας, φόρος τιμής στην ειρήνη, στους ανθρώπους αυτούς που έχουν υποφέρει», ήταν η αφιέρωση που έκανε από σκηνής ο Μάριος Φραγκούλης, ερμηνεύοντας το «Της αγάπης αίματα» από το κορυφαίο «Αξιον Εστί» και καλώντας το κοινό να τραγουδήσει μαζί του την «Αρνηση», ολοκληρώνοντας το τραγούδι με μία από τις μοναδικές κορόνες του.

Υστερα ήρθε η ώρα για τον σεβαστό και μεγάλο Μανώλη Μητσιά: «Στράτα τη στράτα», «Το παλικάρι έχει καημό», «Δραπετσώνα» και όλο το Στάδιο να τραγουδά, να υποκλίνεται, να εύχεται να μην τελειώσει αυτή η μοναδική βραδιά.

Και όχι μόνο δεν τελείωνε, αλλά η ένταση όλο δυνάμωνε, αφού στη σκηνή ανέβηκε ο Μίλτος Πασχαλίδης, ξεσηκώνοντας μια μοναδική ατμόσφαιρα. «Είμαστε δυο», «Οταν σφίγγουν το χέρι»... Τραγούδια και συνθήματα, ηλεκτρισμός, όλο το στάδιο μια φωνή, όλα τα χέρια ψηλά, όλες οι φωνές ενωμένες απαιτώντας ξανά «Λευτεριά στην Παλαιστίνη»!

«Ευχαριστούμε τον Μίκη για τον πολιτισμό, για την Τέχνη που μας άφησε παρακαταθήκη και θα μεγαλώσουν γενιές και γενιές. Σας ευχαριστούμε και τον ευχαριστούμε από τα βάθη της καρδιάς μας», είπε η Αλκηστις Πρωτοψάλτη, για να ακολουθήσει η αγέρωχη ερμηνεία της στο «Κράτησα τη ζωή μου» και να μαγέψει με τη μελωδικότητα και τη ζωντάνια της στον «Απρίλη», πριν κάνει ντουέτο με τον Δημήτρη Μπάση στο «Στρώσε το στρώμα σου για δυο».

Με το «Αρνιέμαι» ανέβηκε στη σκηνή ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ξεσηκώνοντας το μοναδικό συναυλιακό κλίμα που μόνο εκείνος ξέρει να δημιουργεί, για να ενωθεί όλο το Στάδιο στο σύνθημα «Το μέλλον μας δεν είναι ο καπιταλισμός, είναι ο νέος κόσμος ο σοσιαλισμός». Αμέσως μετά ερμήνευσε την «Ομορφη πόλη» ...και η νύχτα έγινε μέρα, καθώς δεκάδες χιλιάδες φακοί από τα κινητά του κοινού φώτισαν το Στάδιο, δίνοντας εικόνες ανεπανάληπτες. Ακολούθησε το «Σφαγείο», που συνοδεύτηκε από το σύνθημα «Ούτε σε ξερονήσια ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δεν λυγίσανε οι κομμουνιστές».

«Πατέρα και δάσκαλο» για την οικογένεια των μουσικών, που «δεν έφυγε ποτέ από κοντά μας» χαρακτήρισε τον Μίκη Θεοδωράκη ο Γιώργος Νταλάρας, που ανέβηκε με τη σειρά του στη σκηνή ερμηνεύοντας το «Ανοίγω το στόμα μου» κι έπειτα τις «Καμπάνες», γιατί... «τούτο το χώμα είναι δικός τους και δικό μας, δεν μπορεί κανείς να μας το πάρει»... Αυτά τα τραγούδια είναι δικά τους και δικά μας... Και αυτό το ξέρουμε καλά! Τραγούδησε για το χθες, το σήμερα και το αύριο. Τραγούδησε για τον δικό μας Μίκη που μας έμαθε ότι η ζωή έχει «ανηφόρες», αλλά και μας έμαθε πως να κρατιόμαστε «από ένα λουλούδι» μέχρι να σημάνουν οι πραγματικές καμπάνες... Και τον συνόδεψαν αμέσως μετά οι «Τεκετζήδες», παιδιά από τα Μουσικά Σχολεία Ιλίου και Αλίμου, με τα μπουζούκια και τις φωνές τους, στο «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» κερδίζοντας θερμότατο χειροκρότημα.

Μέχρι τη ώρα που έκλεινε η ύλη της εφημερίδας, η μοναδική αυτή, ιστορική συναυλία ήταν σε εξέλιξη, κορυφωνόταν τραγούδι με το τραγούδι. Οπότε είναι δεδομένο ότι ο «Ριζοσπάστης» θα επανέλθει με ρεπορτάζ από τις μοναδικές αυτές στιγμές στο αυριανό φύλλο.

Επαιξε η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης»: Νίκος Τατασόπουλος (μπουζούκι), Αρης Κούκος (μπουζούκι), Ευαγγελία Μαυρίδου (πιάνο), Ξενοφών Συμβουλίδης (όμποε - φλογέρες - μπαγλαμάς), Αρτέμης Σαμαράς (βιόλα), Λευτέρης Γρίβας (ακορντεόν), Νίκος Γκιόλιας (κιθάρα), Θεόδωρος Κουέλης (μπάσο), Νίκος Σκομόπουλος (ντραμς), Στέφανος Θεοδωράκης - Παπαγγελίδης (κρουστά).

Στον ήχο ήταν οι Μιχάλης Αλεξάκης, Νίκος Ρούντος, Σάκης Καρασαρίνης και Γιώργος Αλειφέρης.

Φτάνοντας στο Στάδιο, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπας, συνομίλησε με συντελεστές της συναυλίας και αντάλλαξε θερμό χαιρετισμό με την κόρη του Μίκη Θεοδωράκη, Μαργαρίτα, και τον εγγονό του, Αγγελο. Λίγο πριν ξεκινήσει η μεγάλη συναυλία, συνομίλησε μεταξύ άλλων με τους πρέσβεις της Παλαιστίνης, της Κούβας και του Βιετνάμ, με την Μάγδα Φύσσα και πολλούς ακόμα από τους προσκεκλημένους στη συναυλία.

Μια συγκλονιστική στιγμή έλαβε χώρα όταν τα φώτα άναψαν και οι κερκίδες φωτίστηκαν: Εκατοντάδες σημαίες της Παλαιστίνης υψώθηκαν από το κοινό στις κερκίδες. Δυνάμωσαν στις καρδιές τη φλόγα της ελπίδας.

Χιλιάδες άνθρωποι, που εδώ και καιρό σφίγγουν τα δόντια αντικρίζοντας τους νεκρούς στα χαλάσματα της Γάζας και υψώνουν τις γροθιές τους στους δρόμους σε έκφραση αλληλεγγύης στην πάλη του ηρωικού παλαιστινιακού λαού, φώναξαν: «Λευτεριά στη Παλαιστίνη».

Ο παλμός του συνθήματος έγινε ένα με τον ρυθμό των μουσικών και των ερμηνευτών. Ο Διονύσης Τσακνής πήρε θέση στη σκηνή δίπλα στον Παντελή Θαλασσινό και τραγούδησαν το «Ηταν κάποτε δυο φίλοι», ένα τραγούδι του οποίου τη μουσική ο Μίκης παραχώρησε για να γίνει ο μελλοντικός ύμνος της ελεύθερης, ανεξάρτητης Παλαιστίνης.

Και τα συνθήματα έγιναν τραγούδι, με το πλήθος να τραγουδά γι' αυτούς που «κάθε βραδιά όρθιοι στην πλαγιά με τον θάνατό τους υψώνουν κάστρα». Με τη σιγουριά της φωνής που γεμίζει τους ανθρώπους όταν όλοι μαζί τραγουδάνε τις μουσικές και τους στίχους που φωτίζουν το βήμα του λαού προς τα εμπρός.

Το Στάδιο χειροκρότησε όρθιο, με τις παλαιστινιακές σημαίες και τις μαντίλες στα χέρια, φωνάζοντας ρυθμικά τα συνθήματα για τη λευτεριά του λαού της Παλαιστίνης.

Μετά την προβολή του βίντεο, από το βήμα της συναυλίας η Μαργαρίτα Θεοδωράκη συγκινημένη ευχαρίστησε τον κόσμο για την παρουσία του και είπε ότι αν ο Μίκης Θεοδωράκης «ήταν εδώ, θα τραγουδούσε για την Παλαιστίνη, γι' αυτό κι εμείς θα αφιερώσουμε τη συναυλία μας στην Παλαιστίνη», φωνάζοντας μαζί με το Στάδιο «Λευτεριά στην Παλαιστίνη»!

Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται: Σταθμός Μετρό, αποβάθρα. Από τα μεγάφωνα αναγγέλλεται η παράταση των βραδινών δρομολογίων κατά μία ώρα, «για την εξυπηρέτηση των θεατών της συναυλίας στο Καλλιμάρμαρο».

«Μα καλά, τι έχει σήμερα στο Καλλιμάρμαρο;», αναρωτιέται μια επιβάτης στην διπλανή της, που περιμένουν μαζί τον συρμό. «Είναι η συναυλία του ΚΚΕ για τον Θεοδωράκη», της απαντάει η άλλη αφοπλιστικά.

«Α, μάλιστα! Το είδα στη γειτονιά. Εχει γεμίσει αφίσες», αποκρίνεται ξανά η πρώτη και συμπληρώνει: «Τυχεροί όσοι πάνε!».

«Θα πάω κι εγώ», επανέρχεται με ενθουσιασμό η φίλη της, «μαζί με την τάδε και την τάδε». «Φαντάσου κόσμο που θα έχει για να ανακοινώνουν παράταση των δρομολογίων», έκλεισε τον διάλογο η πρώτη. Και έπεσε διάνα!

Ο κόσμος άρχισε να καταφτάνει στο Στάδιο από νωρίς. Ολες οι ηλικίες συναντιούνται στο μεγάλο αφιέρωμα. «Τι σημαίνει για εσάς αυτή η συναυλία;», ρωτάμε έναν από το μπουλούκι που περνάει μπροστά μας λίγο πριν την είσοδο.

«Η ζωή μας, οι αγώνες μας, η πολιτιστική κληρονομιά μας και αυτό που θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας», απαντάει. «Ιστορία, αναμνήσεις...», συμπληρώνει μια κοπέλα από την ίδια παρέα, φανερά συγκινημένη και ανυπόμονη να βρεθεί στο Στάδιο.

Νέοι άνθρωποι κοντοστέκονται και μας λένε πως τον Μίκη τον άκουγαν στο σπίτι από την οικογένειά τους. «Σημαντικός συνθέτης για όλους, μεγάλη κληρονομιά...».

Λέμε σε μια παρέα να μας περιγράψει με λίγες λέξεις το πρώτο πράγμα που τους έρχεται στο μυαλό για το έργο του Μίκη. Οι απαντήσεις: Επανάσταση, ελευθερία, ζωή, αγώνας, μελοποιημένη ποίηση.

Μια ομάδα γυναικών ήρθε από την Κύπρο για μόλις δύο μέρες ειδικά για τη συναυλία - αφιέρωμα, και ένα ζευγάρι νέων ταξίδεψε από τη Θεσσαλονίκη, γιατί όπως είπαν δεν μπορούσαν να χάσουν «το καλλιτεχνικό γεγονός της χρονιάς».

Στη σειρά περιμένει ένα ζευγάρι Βρετανών, οι οποίοι όπως λένε ήρθαν στην Ελλάδα για διακοπές, είδαν σε μια κολόνα του δρόμου την αφίσα για τη σημερινή συναυλία και προμηθεύτηκαν αμέσως εισιτήρια!

Ο άνδρας μας λέει πως η επαφή με το έργο του Μίκη έγινε στα παιδικά του χρόνια, όταν ο πατέρας του γυρνώντας από ένα ταξίδι στη χώρα μας έφερε μαζί του ένα βινύλιο με τον «Επιτάφιο». Δεν καταλάβαινε τα λόγια, όμως ένιωθε τη μουσική να τον αγγίζει.

Μεγαλώνοντας κατάλαβε την ερμηνεία των στίχων, που όπως μας είπε μιλούν στις καρδιές του λαού σε όλο τον κόσμο. Οντως, στο διεθνές, στο πανανθρώπινο έργο του Μίκη όλοι οι λαοί αντικρίζουν το πρόσωπό τους.

Μαθητές από την Κύπρο μάς είπαν πως στο σχολείο δεν μαθαίνουν πολλά για τον Θεοδωράκη, αλλά η αγάπη τους για τη μουσική του και ο θαυμασμός για τους αγώνες του τους έφεραν στη συναυλία.

«Τα εκατοντάδες χιλιόμετρα και το πολύωρο ταξίδι πήγαινε - έλα δεν θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο για να χάσω τη συναυλία», μας λέει ο Χρήστος, εργάτης στις ιχθυοκαλλιέργειες, από το Ευπάλιο Φωκίδας. Ξεκίνησε - όπως είπε - από τις 12 το μεσημέρι για την Αμφισσα και από κει, με λεωφορείο που δρομολόγησε η ΚΟ του ΚΚΕ για τη συναυλία, έφτασε στις 6 το απόγευμα στο Στάδιο.

Δεν ήταν ο μόνος... Η ιστορική συναυλία έκανε πολλούς απ' όλη την Ελλάδα να αναζητήσουν τρόπο, οργανωμένα ή «κατά μόνας» να είναι παρόντες χτες στο Στάδιο. Οι Οργανώσεις Περιοχής του Κόμματος, ειδικά από τις πιο κοντινές στην Αττική περιοχές, φρόντισαν να διευκολύνουν με οργανωμένη μετακίνηση...

Κοσμοσυρροή! Από κάθε μεριά και με όλα τα μέσα ο κόσμος προσεγγίζει το Καλλιμάρμαρο. Από το Σύνταγμα καταφτάνουν διαρκώς παρέες όλων των ηλικιών, μέσα από τον Εθνικό Κήπο και το Ζάππειο. Σε λίγο εμφανίζονται και τα πρώτα πούλμαν που δρομολόγησαν οι Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ από όλη την Αττική και όχι μόνο. Οι θέσεις έγιναν ανάρπαστες!

Κάποιοι νέοι που βρίσκονται μπροστά από το περίπτερο του ΚΚΕ έξω από το Στάδιο έχουν ανοίξει τον «Ριζοσπάστη» και συζητούν. Ενθουσιώδη είναι τα σχόλια για το ένθετο στο χθεσινό φύλλο της εφημερίδας, με ολόκληρο το πρόγραμμα της συναυλίας, που έγινε ανάρπαστο.

Πυκνή κίνηση σε όλες τις πύλες, με ανθρώπινα ρυάκια να πλημμυρίζουν σιγά σιγά τις κερκίδες. Και λίγο πριν ανέβει στο βήμα ο Δ. Κουτσούμπας, μια μοναδική πανοραμική λήψη του drone στις γιγαντοοθόνες του Σταδίου κάνει τη μεγάλη αποκάλυψη: Οι κερκίδες του Σταδίου γέμισαν! Οι χιλιάδες λαού είναι στη θέση τους. Ωρα να ξεκινήσει η ιστορική συναυλία...

Οσο προχωρά η ώρα το κατάμεστο Καλλιμάρμαρο ζει στιγμές μοναδικές, συγκλονιστικές, ανεπανάληπτες. Ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης, ο Μίκης του λαού μας, συνεχίζει να γεμίζει στάδια με τις μελωδίες του! Οι φακοί των κινητών τηλεφώνων, που ανάβουν συγχρονισμένα στις εξέδρες, μοιάζουν με αστέρια που προσγειώθηκαν μέσα στο πλήθος.

Από τις πρώτες νότες τα τραγούδια αναγνωρίζονται, και πολύ γρήγορα την ορχήστρα συνοδεύει το κοινό από τις κερκίδες! Ρυθμικά παλαμάκια και η «χορωδία» του πλήθους που κατέκλυσε το Στάδιο τραγουδά μαζί με τους ερμηνευτές! Η Κατερίνα, η Ζωή, το Αντιγονάκι και η Ζηνοβία...

Μια μάνα εξηγεί στο παιδί της τους στίχους του Ανδρέα Κάλβου «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Μια παρέα από κοπέλες σηκώνονται από τις θέσεις τους και χορεύουν τη Μυρτιά, με τις διπλανές παρέες να επευφημούν: «Μπράβο σας, κορίτσια».

«Μοσχοβολούν οι γειτονιές βασιλικό κι ασβέστη»... Στο ρεφρέν ακούγεται από όλα τα στόματα με μια φωνή: «Από Δευτέρα πάλι πίκρα και σκοτάδι, αχ να 'ταν η ζωή μας Σαββατόβραδο». Είναι η φωνή όλων των ανθρώπων του μόχθου, της βιοπάλης, του αγώνα.

Κι εσύ λαέ βασανισμένες μην ξεχνάς τον Ωρωπό... Το βίωμα γίνεται τραγούδι και το τραγούδι βίωμα. Η τέχνη του Μίκη βγαλμένη μέσα από το λαό, επιστραφεί σε αυτόν. Κι όταν ακούγεται από τη σκηνή το «Ηταν κάποτε δύο φίλοι», αφιερωμένο στο δοκιμαζόμενο λαό της Παλαιστίνης, ο κόσμος στις κερκίδες σηκώνει σημαίες της Παλαιστίνης.

Στην οθόνη ο Μίκης με την παλαιστινιακή μαντήλα στους ώμους. «Λευτεριά στην Παλαιστίνη» ακούγεται από παντού, το στάδιο σείεται. Το πλήθος ξεσηκώνεται, η ατμόσφαιρα ζεσταίνεται κι άλλο, η συναυλία κορυφώνεται. «Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί, να πάει στη μάνα υπομονή...». Και μετά, «Ενας αιώνας αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία!».

(Συνέχεια των στιγμιότυπων στη σελίδα 20)

Μετά την ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στην οθόνη εμφανίζεται το οικείο πρόσωπο του Μίκη. Του Μίκη της τέχνης, της αντίστασης, των λαϊκών αγώνων. Φωτογραφίες από τη ζωή του, εικόνες από τα παιδικά χρόνια και την πρώτη νιότη του, εικόνες με οικογένεια και φίλους. Κι ακολουθούν πλάνα από τον Δεκέμβρη του '44, τότε που την πρώτη νιότη διαδέχεται η ευθύνη και το χρέος, η ορμή και η δίψα. Τότε που το έργο του μεγάλου μας Μίκη δένεται για πάντα με τον λαό που αγωνίζεται, που μάχεται ηρωικά, που σηκώνει το κεφάλι.

Ο ίδιος δηλώνει πολλά χρόνια μετά: Στον τάφο μου θέλω να γράφει «Πολέμησε τον Δεκέμβρη». Στο βίντεο ακούγεται, «η αυγή χαράζει πάνω στα βουνά, ο εχθρός λουφάζει, φτάνει η λευτεριά. Χτυπάτε τους, αδέλφια χτυπάτε δυνατά, σαν χτυπάει ο λαός μας σειέται γη στεριά», και το ψιλόλιγνο αγόρι με τις παρτιτούρες στο πιάνο διαδέχεται ο νέος με το πύρινο βλέμμα μαζί με συγκρατούμενούς του στους τόπους εξορίας, εκεί όπου έγραψε ορισμένα από τα αγαπημένα τραγούδια που ο λαός μας έχει μυριοτραγουδήσει.

Ο μαέστρος Μίκης ανοίγει τα χέρια του και τα καρέ που διαδέχονται το ένα το άλλο μπλέκονται μεταξύ τους, υφαίνοντας τον διαχρονικό χαρακτήρα του έργου του, που διαμορφώθηκε μέσα από την πολυκύμαντη διαδρομή του δημιουργού, υψώνοντας το ανάστημα απέναντι σε κάθε είδους καταπίεση, πάντα με το δίκιο του λαού, με τη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Συνεργασίες από τη δημιουργική του διαδρομή, μεγάλες συναυλίες του παλλαϊκού μουσικοσυνθέτη σε Ελλάδα κι εξωτερικό, η παρουσία του σε όλες τις στιγμές της ταξικής πάλης, πάντα εκεί σε συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις του τιμημένου ΚΚΕ. Ο Μίκης πλάι στον Φλωράκη, στον Φιντέλ, στον Ρίτσο, στον Λοΐζο, στον Κατράκη και τόσους άλλους... Κορυφαία στιγμή ο Οκτώβρης του 1983, τότε που του απονέμεται στη Μόσχα το βραβείο Λένιν, με τον ίδιο να λέει πως στέκεται εκεί σαν μουσικός και σαν αγωνιστής, απλός στρατιώτης μέσα στην απέραντη και ακατάβλητη στρατιά των απλών ανθρώπων, που είναι αποφασισμένοι να υπερασπίσουν με κάθε θυσία τα δημιουργήματα και τον πολιτισμό του ανθρώπου. Να εμποδίσουν τους νεοβάρβαρους ιμπεριαλιστές να μεταβάλλουν τον όμορφο πλανήτη μας σε άμορφη μάζα ερειπίων. Το πιο επίκαιρο μήνυμα σήμερα που οι λαοί φλέγονται στη Μέση Ανατολή.

Από την οθόνη περνούν και πολλοί από τους μεγάλους ερμηνευτές που έχουν συνεργαστεί μαζί του. Ποιον να πρωτοαναφέρουμε... Τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Αντώνη Καλογιάννη, την Μαρία Δημητριάδη, τον Πέτρο Πανδή...

«Τα πιο δυνατά κι όμορφα χρόνια μου τα έζησα μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ», μας εκμυστηρεύεται στο τέλος, καθισμένος ανάμεσα στους συντρόφους του και συνεχίζει να μας συντροφεύει με τα τραγούδια του μέχρι να «κοκκινίσουν τα όνειρα» γιατί «πατάμε γερά σε αυτό το χώμα το ποτισμένο με αίμα. Σε αυτό το χώμα που είναι δικό τους και δικό μας. Και τραγουδάμε τα τραγούδια μας που είναι κι αυτά δικά τους και δικά μας».

• Στο βίντεο αξιοποιούνται αποσπάσματα που έχουν παραχωρηθεί από το Αρχείο Σγουράκη.

Ενας νεαρός μάς λέει πως για εκείνον το έργο του Μίκη φέρνει στον νου τις εξορίες των παππούδων του, τους αγώνες του λαού, την Παλαιστίνη, το Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή».

Η κοπέλα δίπλα του θυμάται σαν παιδί την μητέρα της να την νανουρίζει με το «Ενα το χελιδόνι», ενώ ένας ηλικιωμένος κύριος, με βλέμμα που ακόμα σπινθηρίζει, μας λέει: «Περάσαμε πολλά στη ζωή μας. Ολα όσα ζήσαμε, τα ζήσαμε με τον Μίκη, με τα τραγούδια του. Παίρναμε δύναμη και κουράγιο να μη λυγίσουμε. Και δεν λυγίσαμε!».

«Το έργο του ήταν, είναι και θα είναι τόσο επίκαιρο, γιατί εμπνέει τον λαό για μπορέσει να αντισταθεί, να οργανώσει την πάλη του. Σήμερα χρειάζεται το μήνυμα αυτό να διαπεράσει τη νεολαία και τους εργαζόμενους, μπροστά σε όλα αυτά που γίνονται και με φόντο τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στη Μέση Ανατολή», μας είπε μια νεαρή.

Και ένας εργαζόμενος μας απαντά με στίχους που μελοποίησε ο Μίκης: «Μπροστά σε όλα αυτά που γίνονται, αντλούμε αισιοδοξία από το έργο του Μίκη, γιατί θα έρθει η μέρα που θα σημάνουν οι καμπάνες. Αυτός ο κόσμος είναι δικός τους και δικός μας».

«Είμαστε τυχεροί που θα ζήσουμε μια τέτοια βραδιά. Να είναι πάντα γερό το Κόμμα να κάνει τέτοιες εκδηλώσεις», μας λέει ένας από τους χιλιάδες θεατές, ενώ η 18χρονη Φωτεινή, που περιμένει στον χώρο με την παρέα της, δηλώνει με ανυπομονησία ότι περιμένει να ζήσει «μια ιστορική στιγμή».

«Τον Μίκη τον έχω συνδέσει με την πρώτη φορά που πήγα στην πορεία του Πολυτεχνείου, που αντηχούσε από τα μεγάφωνα. Αλλα και με την πρώτη απεργιακή κινητοποίηση όπου κατέβηκα ως μαθήτρια. Τον έβλεπα πάντα με έναν σεβασμό, με μια ιστορικότητα, αλλά συγχρόνως και τόσο δικό μας», εξηγεί. Και έχει τόσο δίκιο! Ο Μίκης κατάφερε και χώρεσε στο πλούσιο έργο του όπως κανένας άλλος τις αγωνίες και τους αγώνες ενός ολόκληρου λαού.

Στην είσοδο περιμένει η μικρή Ζωή με την μητέρα της. Το 5χρονο κορίτσι μάς τραγουδάει «Η Μαργαρίτα, η Μαργαρώ, περιστεράκι στον ουρανό», και η μητέρα της μας λέει πως είναι ένα από τα αγαπημένα της τραγούδια, και της το έχει μάθει η γιαγιά της.

Από το ποτάμι του κόσμου, μια γυναίκα με την έφηβη εγγονή της αποτραβιούνται για να βρουν λίγο ίσκιο. Περιμένοντας την υπόλοιπη οικογένεια, πιάνουμε τη συζήτηση για τη συναυλία.

Η γυναίκα με καμάρι έγνεψε στην εγγονή της «πες αυτό που μου είπες πριν στο σπίτι». Η κοπέλα ντρεπόταν λίγο, αλλά η γιαγιά της επέμεινε. Χαμογελώντας, η εγγονή το μοιράστηκε τελικά μαζί μας: «Μπορεί ποτέ μέχρι σήμερα να μην έβαλα από μόνη μου να ακούσω κάποιον δίσκο του Θεοδωράκη. Αλλα σήμερα κοιτούσα το πρόγραμμα. Από αρκετά κομμάτια δεν αναγνώρισα τον τίτλο. Οταν τα έβαλα όμως να τα ακούσω, τα αναγνώρισα. Σκέφτηκα ότι αυτή η μουσική με συντροφεύει. Στο σπίτι, στις σχολικές γιορτές, σε συναυλίες, στις πορείες...».

«Πόσο επίκαιρο είναι το έργο του Μίκη;», ρωτάμε. «Χαράζει ακόμα τη ζωή μας!», απαντάει ο πρώτος μιας παρέας. «Είναι άμεσα συνυφασμένος με το κίνημα. Εγραψε για τα προβλήματα και τους πόθους του λαού μας με τέτοια άρτια αισθητική... Είναι σημαντικό να είναι στη συλλογική μας συνείδηση», συμπληρώνει μια εργαζόμενη από δίπλα.

«Μας εμπνέει. Οχι μόνο τη διάθεση να αγωνιστούμε εμείς, αλλά και την αλληλεγγύη στους αγώνες των άλλων λαών, όπως της Παλαιστίνης, που δοκιμάζεται», προσθέτει μια τρίτη. Ανοίγοντας το βήμα της για να βρεθεί πιο γρήγορα στις εξέδρες, μας αποχαιρετάει: «Οπως έχει εμπνεύσει στο παρελθόν, έτσι η μουσική εμπνέει και σήμερα, στις δύσκολες καταστάσεις που ζούμε».

Μικρά παιδιά καταφτάνουν με τους παππούδες και τους γονείς τους. Ζητήσαμε από τους μεγαλύτερους να μας πουν μια ανάμνηση από τον Μίκη και το έργο του. «Το 1974 ήμουν 18 χρόνων. Θυμάμαι όλες αυτές τις στιγμές ανάτασης τότε και τη μουσική του Μίκη. Ανάταση και ενθουσιασμός. Σου δυναμώνει αυτά τα χαρακτηριστικά η μουσική του. Είναι δεμένη με τον λαό και μας συντροφεύει πάντα».

«Ο παππούς μου ήταν στη Μακρόνησο μαζί με τον Μίκη. Τα τραγούδια του βοηθούσαν σε εκείνες τις σκοτεινές μέρες, "μας κρατούσαν όρθιους", έτσι μου διηγούνταν», μας είπε μια εργαζόμενη που ήρθε στη συναυλία με όλη την οικογένειά της. Λίγο πιο πέρα, μια παρέα μαθητών: «Οι γονείς μου στο Πολυτεχνείο ήταν μικροί και κρυβόντουσαν από την αστυνομία. Μου έχουν πει ότι τα τραγούδια του Μίκη τα άκουγαν στα κρυφά. Τώρα τα ακούμε και εμείς».

Μια παρέα αγοριών συζητάει περιμένοντας με υπομονή να μπει στο Στάδιο. Ο ένας εξιστορεί κάτι που είχε ακούσει από τον πατέρα του: Οτι την περίοδο της χούντας ο παππούς του στο χωριό έπαιρνε τον μικρο τότε γιο του και ανέβαιναν πάνω σε ένα ύψωμα. Εκεί τους μάθαινε τα τραγούδια της Αντίστασης, τα τραγούδια του Μίκη, και ήταν το μόνο μέρος όπου μπορούσαν να τραγουδήσουν δυνατά, μέσα από τα βάθη της ψυχής τους.

Μια κοπέλα από την ίδια παρέα είπε για τη δική της οικογένεια, που μετανάστες στη Γερμανία έβρισκαν παρηγοριά στους στίχους του μεγάλου μουσικοσυνθέτη.

Μία ακόμα πιάνει το νήμα της συζήτησης και λέει: «Σκέψου ότι οι δικοί σου οι γονείς, που βρέθηκαν μετανάστες, τα άκουγαν και μιλούσαν μέσα τους, γιατί αυτά τα τραγούδια φτιάχτηκαν για όλο τον κόσμο. Κι εμείς σήμερα τα τραγουδάμε ακόμα, για όλους εκείνους τους ξεριζωμένους από την Παλαιστίνη και από αλλού, που φτάνουν πρόσφυγες εξαιτίας του πολέμου!».