Οι παραπάνω ερωτήσεις είναι ουσιώδους σημασίας προκειμένου να δοθεί απάντηση τόσο στις σημερινές εξελίξεις στο χώρο της έρευνας, όσο και συνολικά στο ποια έρευνα διεκδικείται, ποια πολιτική για την έρευνα, ποιος προσανατολισμός.

Από τη μια υπάρχει η εδώ και χρόνια εφαρμοζόμενη πολιτική πρόσδεσης της έρευνας στα συμφέροντα του κεφαλαίου, στην οποία έρχονται να προστεθούν και οι σημερινές εξελίξεις, με τις συγχωνεύσεις - καταργήσεις ερευνητικών κέντρων. Στον αντίποδα αυτής της πολιτικής για την έρευνα, όμως, βρίσκονται οι ανάγκες του λαού και της νεολαίας, της κοινωνίας ως σύνολο, καθώς η έρευνα και η επιστήμη μπορούν να συμβάλουν στη γενική ευημερία, αλλά σήμερα αξιοποιούνται από το κεφάλαιο στους τομείς εκείνους που το κεφάλαιο εκτιμά ως κερδοφόρους και όχι σε «σπάταλους» ή «επιζήμιους» για την κερδοφορία του κεφαλαίου τομείς.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ λίγα ερευνητικά προγράμματα προσανατολίζονται στη διεξαγωγή βασικής έρευνας, δηλαδή έρευνας για τη δημιουργία νέας γνώσης, για την ανάπτυξη της επιστήμης. Ο λόγος είναι απλός: Η βασική έρευνα κοστίζει πολύ, είναι χρονοβόρα και επιπλέον δεν μπορεί κανείς να προκαθορίσει πότε θα έχει αποτελέσματα, αν θα έχει τελικά αποτελέσματα και ποια θα είναι αυτά. Καμία επιχείρηση δεν αναλαμβάνει το ρίσκο να επενδύσει χρήματα σε μια αμφίβολου αποτελέσματος ερευνητική προσπάθεια. Το κεφάλαιο δεν ενδιαφέρεται για αποτελέσματα έρευνας που δεν μπορούν να πουληθούν, αν δεν μπορούν να κατοχυρωθούν με εμπορικά σήματα και πατέντες που θα του αποφέρουν πολλαπλάσια οφέλη. Γι' αυτό και υπάρχει στροφή στην εφαρμοσμένη έρευνα και ειδικότερα σε έρευνα που να απαντά σε τρέχουσες και εφήμερες ανάγκες της αγοράς. Το κεφάλαιο σπρώχνει την έρευνα στους τομείς που κάθε φορά εκτιμά ως κερδοφόρους: Στην ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης τεχνικής στην παραγωγή που θα μειώσει το κόστος, στην πατέντα ενός προϊόντος, σε νέες ουσίες που μπορούν να κάνουν τις ντομάτες να ωριμάζουν γρηγορότερα κι ας έχουν επιπτώσεις στη δημόσια υγεία...

Δε θα μπορούσε να έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο η έρευνα για την αντιμετώπιση του καρκίνου, του ΕΪΤΖ, του Αλτσχάιμερ, κλπ.; Δε θα μπορούσε να έχει προχωρήσει - και να έχει εφαρμοστεί στη ζωή - η αντισεισμική θωράκιση, η αντιπλημμυρική προστασία, η έρευνα για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις νέων επαγγελματικών ασθενειών και την πρόληψή τους, για την υγιεινή και ασφάλεια στους χώρους εργασίας συνολικά; Σαφώς και θα μπορούσε να έχει προχωρήσει. Μόνο που στον καπιταλισμό, εδώ, που κουμάντο κάνει το κεφάλαιο με γνώμονα την αύξηση του κέρδους του, οι προτεραιότητες της όποιας ερευνητικής προσπάθειας καθορίζονται με όρους κερδοφορίας. Για παράδειγμα, η εμβάθυνση των ερευνών για την αντιμετώπιση του ΕΪΤΖ θα «χτυπήσει» την κερδοφόρα φαρμακοβιομηχανία που πλουτίζει πουλώντας πανάκριβα τα συγκεκριμένα φάρμακα σε ασθενείς που πολλές φορές δεν έχουν να πληρώσουν ούτε για ψωμί. Αλλωστε, οι επιχειρήσεις έχουν αποδείξει την απανθρωπιά τους: Πριν από χρόνια κολοσσοί της φαρμακοβιομηχανίας είχαν μηνύσει την κυβέρνηση της Ν. Αφρικής επειδή διακινούσε φτηνά φάρμακα για το ΕΪΤΖ...

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το φρενάρισμα της ανάπτυξης της επιστήμης και της επιστημονικής έρευνας από τον καπιταλισμό, τη στιγμή που ακόμα και η σημερινή ανάπτυξη της επιστήμης δίνει τη δυνατότητα για ραγδαία ανάπτυξη των επιστημονικών ανακαλύψεων. Η πρόσδεση της έρευνας στο άρμα του μεγάλου κεφαλαίου - κάτι που είναι αναπόφευκτο στον καπιταλισμό, όσο την εξουσία ασκεί το ίδιο το κεφάλαιο - δε σημαίνει μόνο ότι οι έρευνες που θα δρομολογούνται θα είναι εκείνες που παραγγέλνει το κεφάλαιο, δε σημαίνει μόνο ότι τα αποτελέσματα της έρευνας θα είναι εκείνα που έχει προκαθορίσει το κεφάλαιο πριν ακόμα από τη διεξαγωγή της έρευνας, αλλά και ότι τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας θα χρησιμοποιηθούν τελικά σε βάρος των συμφερόντων του λαού. Είτε γιατί ως καταναλωτής θα κληθεί να αγοράσει το αποτέλεσμα της έρευνας, είτε γιατί το αποτέλεσμα της έρευνας θα εντατικοποιεί τη δουλειά του, θα συμβάλλει στο ακόμα μεγαλύτερο ξεζούμισμα της εργατικής δύναμης.

Η επιστήμη είναι κτήμα της κοινωνίας, κατακτημένη κοινωνική γνώση, αποτέλεσμα της σύνθεσης της δουλειάς εκατοντάδων και χιλιάδων ερευνητών και επιστημόνων ανά τους αιώνες. Δεν μπορεί να ανήκει σε κάποια επιχείρηση ή στον έναν ή τον άλλον ερευνητή. Δεν μπορεί να μη διαχέεται στο λαό συνολικά, δεν μπορεί να είναι προϊόν αγοραπωλησίας και συναλλαγής του ερευνητή με την επιχείρηση - χρηματοδότη.

Σήμερα, οι ανάγκες του λαού διψούν για ικανοποίηση και η ερευνητική δραστηριότητα θα μπορούσε να συμβάλει σε αυτή. Για παράδειγμα, μια ερευνητική προσπάθεια που θα ήταν προσανατολισμένη στην καταγραφή των επαγγελματικών ασθενειών (καθώς πολλές από αυτές δεν αναγνωρίζονται καν ως επαγγελματικές ασθένειες), των αιτιών τους και θα κατέληγε σε μέτρα για την πρόληψή τους, θα μπορούσε να ανακουφίσει και να προστατέψει τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων. Μια ενδελεχής έρευνα για την αντισεισμική προστασία, ιδιαίτερα σε μια σεισμογενή χώρα, όπως η Ελλάδα, είναι εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να σωθούν ανθρώπινες ζωές. Αντίστοιχα μπορεί να σκεφτεί κανείς πολλές έρευνες και μελέτες για θέματα κοινωνικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα, αλλά και συνολικά σε όλους τους τομείς.

Αυτού του είδους η έρευνα δεν μπορεί να γίνει όσο το ερευνητικό έργο είναι υπόθεση του κεφαλαίου, όσο καθορίζονται το περιεχόμενο και ο προσανατολισμός της έρευνας από τις πολυεθνικές. Δεν μπορεί να γίνει σε ερευνητικά κέντρα που λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, που στήνουν τα ίδια εταιρείες για να συναλλάσσονται με ιδιώτες και σε πανεπιστήμια όπου η έρευνα γίνεται σε ΝΠΙΔ εντός των ιδρυμάτων πέρα από κάθε έλεγχο της πανεπιστημιακής κοινότητας. Δεν μπορεί να γίνει τέτοιου είδους έρευνα όταν το ερευνητικό έργο των κέντρων και των πανεπιστημίων «αξιολογείται» με βάση την ανταγωνιστικότητα του «προϊόντος», με βάση τους κανόνες της αγοράς. Δεν μπορεί να γίνει τέτοια έρευνα - και συνολικότερα δεν μπορεί να γίνει ουσιαστικό ερευνητικό έργο - με ερευνητές αναλώσιμους, που σήμερα δουλεύουν και αύριο όχι, που εργάζονται τετράωρα και πεντάωρα. Και, βέβαια, δεν μπορεί να γίνει τέτοιου είδους έρευνα όσο το τι έργο παράγεται είναι υπόθεση του ενός ή του άλλου ερευνητή που μόνος του αναζητεί τους πόρους χρηματοδότησης του έργου του στα προγράμματα της ΕΕ ή σε πολυεθνικές και σε συνάρτηση με την πηγή της χρηματοδότησης (και τους όρους που αυτή θέτει) καθορίζει και το περιεχόμενο της έρευνας. Δεν μπορεί να γίνει τέτοιου είδους έρευνα από ερευνητές που είναι και λίγο μάνατζερ, είναι και λίγο εργοδότες άλλων ερευνητών ή φοιτητών, είναι και λίγο επιχειρηματίες με δικές τους εταιρείες για τη «διάχυση» (βλ. πώληση) των αποτελεσμάτων της έρευνας.

Η έρευνα απαιτεί κεντρικό σχεδιασμό, ώστε να μπορούν κάθε φορά οι προτεραιότητες να καθορίζονται με βάση τις κοινωνικές ανάγκες. Βέβαια, στον καπιταλισμό ούτε κεντρικός σχεδιασμός μπορεί να γίνει, ούτε να εξυπηρετηθούν οι λαϊκές ανάγκες. Γι' αυτό και χρειάζεται να αλλάξει χέρια η εξουσία, να περάσει στα χέρια της εργατικής τάξης και των συμμάχων της και να καθορίζει και την ανάπτυξη της έρευνας με βάση τις λαϊκές ανάγκες και υπό λαϊκό έλεγχο. Η ανάπτυξη της έρευνας στη Σοβιετική Ενωση και σε άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες έχει αποδείξει ότι ο σοσιαλισμός είναι το μόνο σύστημα που μπορεί να αφήσει την επιστήμη να αναπτυχθεί, να κάνει άλματα, να προσανατολίσει την έρευνα στην ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών, να συμβάλει στη γενική ευημερία.

Για να αναπτυχθεί έρευνα προς όφελος των λαϊκών αναγκών χρειάζεται να απαγκιστρωθεί πλήρως από τις επιχειρήσεις, να χρηματοδοτηθεί επαρκώς και αφειδώς από τον κρατικό προϋπολογισμό και να συνδεθεί ουσιαστικά με μια Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση αποκλειστικά δημόσια και δωρεάν. Χρειάζεται ερευνητές και πανεπιστημιακούς που να εργάζονται με πλήρη και αποκλειστική απασχόληση, να συμμετέχουν στον προγραμματισμό και την οργάνωση της έρευνας και να φέρνουν από κοινού σε πέρας την ερευνητική δραστηριότητα, σε συνθήκες συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού. Αυτή η έρευνα, αυτή η επιστήμη, αυτή η λειτουργία πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, είναι υπόθεση του εργατικού και λαϊκού κινήματος, γιατί αυτό είναι που μπορεί να την απαιτήσει, να την επιβάλλει και να μετρήσει άλματα στην ίδια του τη ζωή.