«Η επική αντίσταση του Κόκκινου Στρατού το καλοκαίρι του 1941, η ικανότητά του να δέχεται τα τρομερά πλήγματα των εισβολέων χωρίς να αποσυντίθεται και, κυρίως, η εκπληκτική του ιδιότητα να επανασυγκροτεί τις δυνάμεις του μετά από κάθε πλήγμα και να περιμένει τους εισβολείς στην επόμενη γραμμή άμυνας, αποτέλεσαν καίριες εκπλήξεις και ολότελα απρόσμενες καταστάσεις τόσο για τους ηγέτες των ναζιστικών δυνάμεων όσο και για τους "εξωτερικούς" παρατηρητές στο Λονδίνο ή στις ΗΠΑ.

Στην έκταση αυτής της έκπληξης οφείλονται και οι "ποιοτικές" αλλαγές του πολέμου, δηλαδή ο πλήρης εκβαρβαρισμός των πρακτικών των εισβολέων: Η ανελέητη σφαγή των σλαβικών πληθυσμών, των Σοβιετικών αιχμαλώτων και, τέλος, η "Τελική Λύση" - η εξόντωση των Εβραίων ως "φορέων μπολσεβικισμού" - πρακτικές που σχετίζονται άμεσα με την "απρόσμενη" για τους ηγέτες του ναζισμού σοβιετική αντίσταση.

Από την άλλη μεριά, πολλά γεγονότα μαρτυρούν την προσεκτική και πολύπλευρη προετοιμασία, σε στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, που είχε γίνει στη Σοβιετική Ενωση στο αμέσως πριν τον πόλεμο διάστημα. Ας σταθούμε στο πρωτοφανές επεισόδιο της μαζικής επανεγκατάστασης του βασικού βιομηχανικού δυναμικού της Σοβιετικής Ενωσης από τα εκτεθειμένα στην εχθρική εισβολή δυτικά εδάφη, στα απρόσβλητα ανατολικά, στα Ουράλια ή και πέρα από αυτά. Τις πρώτες βδομάδες του πολέμου, ταυτόχρονα με την ενίσχυση του μετώπου και τη συγκρότηση των εφεδρικών στρατιών που τελικά σταμάτησαν τη γερμανική προέλαση, πραγματοποιήθηκε αυτή η μαζική μεταφορά των κυριότερων βιομηχανικών της μονάδων. Μερικές χιλιάδες εργοστάσια αποσυναρμολογήθηκαν και μεταφέρθηκαν για να επαναλειτουργήσουν σχεδόν αμέσως εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα πιο μακριά. Ποτέ πριν, πουθενά, δεν είχε γίνει κάτι ανάλογο σε παρόμοια κλίμακα. Από τα δισεκατομμύρια εξαρτήματα που μεταφέρθηκαν με αυτή τη μέθοδο, θα αρκούσε η απώλεια ή η "παραπλάνηση" ενός ποσοστού πέντε ίσως στα εκατό, ώστε να ακυρωθεί η όλη προσπάθεια, να μην μπορούν δηλαδή να συναρμολογηθούν και να λειτουργήσουν οι μονάδες αυτές. Ως εκ τούτου, μία τυχόν "δυσπραγία" ή "δυσαρέσκεια" ή "αδεξιότητα" των ανθρώπων που βρίσκονταν πίσω από αυτές τις τιτάνιες επιχειρήσεις, μία δυσλειτουργία των σχεδίων και της οργάνωσης του εγχειρήματος θα ήταν καταστροφική, θα κατέστρεφε κυριολεκτικά την παραγωγική ικανότητα της χώρας. Η διαδικασία ήταν εξαιρετικά ευαίσθητη και προαπαιτούσε, εκτός από βαθύτατη τεχνική παιδεία και εξαιρετικές δεξιότητες εκ μέρους των χιλιάδων εμπλεκομένων, την πολιτική τους συναίνεση. Την πίστη σε αυτό που έκαναν».

(απόσπασμα από άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη, καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που δημοσιεύθηκε στον «Ριζοσπάστη», την Κυριακή 14 του Οκτώβρη 2007)