Μάης του 1960: Εγινε η «Μεγάλη Δίκη» στο Στρατοδικείο Αθηνών. Ο Χαρίλαος Φλωράκης, στο κέντρο της δεύτερης σειράς με το σκούρο κοστούμι

Σύντροφοι, να διατυπώνονται οι διαφορετικές γνώμες είναι καλό, φυσικά να διατυπώνονται με σωστό τρόπο, με προσοχή, χωρίς να προκαλούν ή να ανοίγουν πληγές σε άλλους συντρόφους, να μη δημιουργούν καινούρια προβλήματα, αντίθετα να διευκολύνουν τον προβληματισμό και την παραπέρα ανταλλαγή απόψεων. Και εδώ υπήρξαν ορισμένες χασμωδίες, θα 'λεγα, κατά τη διάρκεια των εργασιών, αλλά νομίζω ότι αυτά δε μεταβάλλουν, τουλάχιστον για μένα, την τελική εκτίμηση και θα 'θελα να πιστεύω ότι και εκείνοι, που τέλος πάντων συμμετείχαν σ' αυτές τις χασμωδίες, αργότερα θα καταδικάζουν, ή, αν θέλετε, δε θα συμφωνούν με τέτοια φαινόμενα, για τον απλούστατο λόγο ότι δε διευκολύνουν το διάλογο. Σε παρασύρουν, σε αποπροσανατολίζουν σε άλλα ζητήματα κι όχι στην ουσία των προβλημάτων(...)

Το πρώτο που πρέπει ν' απαντήσουμε από την αρχή με τις Θέσεις είναι τι κόμμα θέλουμε(...) Γιατί επιμένω έτσι. Να σας πω γιατί: Γιατί είναι στην ημερήσια διάταξη η προσπάθεια των αντιπάλων, σύντροφοι. Δεν ακούσατε τίποτα από κανέναν ότι δεν πρέπει να υπάρχει κομμουνιστικό κόμμα σήμερα; Με διάφορες θεωρίες. Πότε γιατί στο Συνασπισμό πρέπει να διαλυθούμε, πότε γιατί χρεοκόπησε το μοντέλο των σοσιαλιστικών χωρών, τα ΚΚ 'χασαν την κυβερνητική εξουσία, δυσφημίστηκαν, πραγματικά αποκαλύφτηκαν μια σειρά πράγματα απαράδεκτα για ένα ΚΚ, για την όλη διακυβέρνηση που είχαν. Συνεπώς, έχουν χρεοκοπήσει στη συνείδηση του λαού. Δεν ακούσατε θεωρίες ότι με τις εξελίξεις που έχουμε στον καπιταλιστικό κόσμο, τις αλλαγές που έχουν γίνει στον καπιταλισμό, τώρα πάει και η εργατική τάξη, συρρικνώνεται και πάει να εξαφανιστεί, ότι η ταξική πάλη δεν έχει το προηγούμενό της περιεχόμενο και δε χρειάζεται ΚΚ; Δεν τ' ακούσατε αυτά τα πράγματα; Υπάρχει ένα θέμα, εμείς τι θέση παίρνουμε; Τα απορρίπτουμε αυτά ή τα υιοθετούμε; Σ' αυτό πρέπει ν' απαντήσουμε κατηγορηματικά. Αλλοι σύντροφοι πάλι λένε: «Μα, δεν είδες τι γίνεται στη Βουλγαρία, το κόμμα άλλαξε το όνομά του. Στην Τσεχοσλοβακία οι κομμουνιστές 'βαλαν στο σύμβολο του κόμματος και τα κερασάκια. Αντε, λοιπόν, ν' αλλάξουμε κι εμείς τα σύμβολά μας». Αλλάξτε το το σφυροδρέπανο, αλλάξτε το, πάρτε απόφαση να τ' αλλάξετε και μάλιστα εδώ, υπάρχει, αν θέλετε, και αντικείμενο, σήμερα δεν είμαστε με το σφυρί και το δρεπάνι. Σήμερα ζούμε σε μια άλλη εποχή από την άποψη της εξέλιξης. Να το βγάλουμε το σύμβολο αυτό και να βάλουμε εκεί ένα πυρηνικό εργοστάσιο, ξέρω κι εγώ; Τι λέτε;

Κι επειδή, λοιπόν, ορισμένα από τα κόμματα αυτά αλλάξαν τα σύμβολά τους, αλλάξαν το όνομά τους κι άρχισαν ν' αλληθωρίζουν προς την ευρωαριστερά, προς τη Σοσιαλιστική Διεθνή, πρέπει κι εμείς, και στο όνομα μάλιστα της ανεξαρτησίας κι όχι του μιμητισμού, ν' αλλάξουμε.

Αλλά, πέρα απ' αυτά, νομίζω, και να με συμπαθάνε οι σύντροφοι που διατύπωσαν παρόμοιες γνώμες, ένας - δυο, δε θυμάμαι κι εδώ μέσα κάτι είπαν γύρω απ' αυτό, δεν ξέρω αν τα ερμηνεύω σωστά. Εγώ θα παρακαλέσω το προεδρείο να μου δώσει, θα διαβάσω την ομιλία τους, αλλά σας λέγω, μ' αυτήν την επιφύλαξη, τι κατάλαβα. Ακουσα, επί παραδείγματι, ένα σύντροφο να λέει: Θέλουμε ένα κόμμα πολιτισμού, επιστήμης και της εργασίας, ένα κόμμα όχι του 1/3, αλλά των 3/4. Ακουσα και κάτι άλλο: Οτι το Κόμμα πρέπει ν' αλλάξει ριζικά. `Η άλλος είπε ότι χρειαζόμαστε ένα άλλο κόμμα νέου τύπου(...) πρέπει να διακηρύξουμε ότι είμαστε κόμμα της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων, ότι σκοπός μας, σκοπός του Κόμματος, είναι ο σοσιαλιστικός, δημοκρατικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας. Οτι απορρίπτουμε κάθε ιδέα για αλλαγή ονόματος και συμβόλων. Απορρίπτουμε απόψεις για αλλοίωση και, πολύ περισσότερο, για εγκατάλειψη των θεμελιακών στοιχείων που χαρακτηρίζουν ένα κομμουνιστικό κόμμα. Αυτό πρέπει να είναι το υπ' αριθμόν ένα σημείο των Θέσεων, κατά τη δική μου γνώμη. Πιθανόν, κάποιος να ισχυριστεί ότι: «αυτά τώρα τι μας τα λες, σύντροφε, λέγονται στην εισαγωγή». Εδώ δα στην εισαγωγή έχει από σπόντα μια φρασούλα και λέει: «Το Κόμμα με αίσθηση της συνέχειας της ιστορικής του προσφοράς καλείται ν' αντιμετωπίσει νέα πρωτόγνωρα προβλήματα και να εκτιμήσει ραγδαίες παγκόσμιες εξελίξεις, που απαιτούν νέες απαντήσεις και γενικεύσεις(...)».

Να διακηρύξουνε την ιδεολογία του Κόμματος. Οτι είναι ο μαρξισμός - λενινισμός.

Εδώ αναπτύχθηκε μία άποψη. Εξηγώντας τα γεγονότα στις σοσιαλιστικές χώρες, είπαν πως δε διαστρεβλώθηκε ο μαρξισμός - λενινισμός όπως ισχυρίζονται ορισμένοι, αλλά κωδικοποιήθηκε. Και τι φάρμακο προτείνουν; Ν' αλλάξει ο όρος μαρξισμός - λενινισμός και να μπει οι ιδέες των Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν. Εάν επρόκειτο να λυθεί το πρόβλημα μ' αυτόν τον τρόπο, ειλικρινά δε θα είχα καμία αντίρρηση. Αλλά νομίζω δεν είναι εκεί. Η αλλαγή αυτή στον όρο, στο τι θα βοηθήσει, ώστε να μην επαναληφτούν αυτά τα οποία έγιναν; Αλλού πρέπει εμείς να ανατρέξουμε και όχι σ' αυτό, γιατί με μια τέτοια αλλαγή δε θ' αποφύγουμε και στο μέλλον την κωδικοποίηση. Αλλες αλλαγές πρέπει να γίνουν. Ενα άλλο επιχείρημα που επικαλέστηκαν ορισμένοι σύντροφοι είναι ότι τον όρο αυτό τον καθιέρωσε ο Στάλιν. Ε, δεν είναι σοβαρά αυτά τα επιχειρήματα, σύντροφοι. Αν πάρει κανείς να διαβάσει τα ντοκουμέντα, θα δει στις Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΣΕ, για τα εκατοντάχρονα από τη γέννηση του Λένιν, το 1970 - είχε πεθάνει ο Στάλιν, ξέρετε, το '53 - ότι «ο λενινισμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του ιμπεριαλισμού και των προλεταριακών επαναστάσεων. Εποχή κατάρρευσης της αποικιοκρατίας και νίκης των εθνικοαπελευθερωτικών επαναστάσεων. Ο λενινισμός είναι η συνεισφορά του Λένιν στη μαρξιστική διδασκαλία». Τώρα αν αυτά θεωρούμε κωδικοποίηση, διαφωνούμε ριζικά. Αλλού είναι η κωδικοποίηση και η διαστρέβλωση, αν θέλεις. Γιατί σε αυτή τη θεωρία, σύντροφοι, του λενινισμού, τη μαρξιστική θεωρία, προσέφεραν μετά τον Λένιν κι άλλοι. Το διεθνές παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα δε συνέβαλε σε ορισμένα πράγματα και δεν ανανεώνει, συμπληρώνει τη θεωρία; Εμεινε στάσιμη αυτή;

Αλλού είναι, σύντροφοι, το κακό. Η μαρξιστική θεωρία είναι επιστήμη γνώσης και επαναστατικού μετασχηματισμού του κόσμου και αναπτύχθηκε παραπέρα και από τον Λένιν και από την πείρα και πρακτική δράση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, μετά τον Λένιν. Και νομίζω δικαιολογημένα λέγεται μαρξισμός - λενινισμός. Για μένα δε φτάνει η ονομασία, δεν είναι εκεί το ζήτημα. Ο μαρξισμός - λενινισμός, από την ίδια του τη φύση, είναι και διαλεκτικός και αντιδογματικός...

Ερχομαι σ' ένα άλλο θέμα σύντροφοι, βασικό χαρακτηριστικό ενός ΚΚ, που είναι ο προλεταριακός διεθνισμός. Ορισμένοι το διαμφισβητούν. Εδώ έχουμε στην εφημερίδα το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε». Ο Λένιν το συμπλήρωσε. Οχι μονάχα αυτοί, αλλά και οι λαοί που παλεύουν για την εθνική τους απελευθέρωση. Αλλοι λέν' ότι έχουν γίνει τόσες αλλαγές στον κόσμο, δε βλέπετε που εξελίσσεται ο καπιταλισμός; Οτι πάει τώρα να βρεθεί ένας μέσος όρος καπιταλισμού - σοσιαλισμού για ένα καινούριο σχήμα. Αλλοι λένε: «δε βλέπετε, συρρικνώνεται η εργατική τάξη;». Κι αυτοί δε βλέπουν ότι διευρύνεται η εργατική τάξη με την είσοδο στις γραμμές της όλων αυτών των επιστημόνων, των τεχνικών και των υπαλλήλων λόγω των εξελίξεων. Αντί για διεύρυνση της εργατικής τάξης, βλέπουν ότι συρρικνώνεται. Οτι όσο πάει, χάρις στον αγώνα και των κομμουνιστών, έχει βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης στις καπιταλιστικά αναπτυγμένες χώρες είναι αναμφισβήτητο. Αν και εκεί εξακολουθούν να υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι, για παράδειγμα, στην ΟΔΓ που θεωρείται ότι βρίσκεται στην πρώτη γραμμή από την άποψη της ανάπτυξης, οικονομικής ισχύος και τα ρέστα. Ηθελα να ρωτήσω, σύντροφοι, για κείνους που τυχόν έχουν απόψεις ότι δε χρειάζεται ο προλεταριακός διεθνισμός σήμερα και πρέπει να τον καταργήσουμε. Θα υπάρξει συνεργασία ανάμεσα στους κομμουνιστές ή όχι; Θα υπάρχει ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα στα διάφορα ΚΚ, ανάμεσα στους κομμουνιστές των διαφόρων χωρών ή όχι; Θα υπάρχει ανταλλαγή πείρας, πρακτικής δράσης ή όχι; Θα υπάρχουν, αν θέλετε, συναντήσεις, συζητήσεις για την επεξεργασία θεωρητικών προβλημάτων, που απασχολούν τα διάφορα ΚΚ ή όχι; Σ' αυτά πρέπει ν' απαντήσουμε.

Ακούτε, τα ΚΚ θα υπάρχουν και θα δρουν. Οι λαοί οπωσδήποτε θ' αγωνίζονται, αφού υπάρχουν τα προβλήματα. Το θέμα είναι, θα σταματήσουν οι κοινές προσπάθειες και η διεθνιστική αλληλεγγύη ανάμεσα στα κόμματα; Αυτό είναι το ζητούμενο. Τώρα εμείς παίρνουμε ορισμένα αρνητικά και υπάρχουν τέτοιες εκτροπές που έχουν την ιστορική εξήγησή τους. Οχι ότι τα δικαιολογώ. Πολλές φορές, αυτός ο προλεταριακός διεθνισμός εκφραζόταν πρακτικά έτσι: «Το 'πε η ΕΣΣΔ, έτσι θα γίνει». Αυτό υπήρχε, αλλά δεν ήταν το κύριο χαρακτηριστικό. Δε φαντάζομαι να μας είπε η ΕΣΣΔ να υποστηρίξουμε τους αγωνιστές στη Νικαράγουα ή τους Παλαιστίνιους. Το ζήτημα είναι, θα υπάρχει αυτή η αλληλεγγύη και αλληλοϋποστήριξη ή όχι; Σταματήσαμε να έχουμε κοινά συμφέροντα με τους λαούς των άλλων χωρών; Αυτό είναι το ζήτημα. Πάψαμε να έχουμε κοινό αντίπαλο τον ιμπεριαλισμό, να έχουμε το κοινό πρόβλημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης; Θα παλέψουμε, θα συντονίσουμε τη δράση μας από κοινού για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων; `Η θα κοιτάξει ο καθένας τον εαυτούλη του και τίποτα παραπάνω.

Αλλά πέρα απ' αυτό, σύντροφοι. Δε βλέπουμε σήμερα ότι η αλληλεγγύη μας και ο διεθνισμός δεν περιορίζονται μονάχα ανάμεσα στους εργαζόμενους; Πού τα έχουμε αυτά τα οικουμενικά προβλήματα; Το ζήτημα της ειρήνης, της πυρηνικής καταστροφής, τα οικολογικά προβλήματα, που αυτά επεκτείνονται, πάνε παραπέρα και σ' άλλες δυνάμεις που έχουν άλλη θρησκεία, άλλο εικόνισμα κρατών.