«Yasou Aida!»

Η «Οπερα των ζητιάνων» (Χαράλαμπος Γωγιός, Δημήτρης Δημόπουλος, Αλέξανδρος Ευκλίδης), μια ομάδα που «εισηγείται» μια μακράν της αστικής αισθητικής, επηρεασμένη από τη μπρεχτική άποψη για την όπερα, «ματιά» στο οπερατικό είδος, συνεργαζόμενη με τη γερμανική οπερατική ομάδα «Neukollner oper», παρουσίασε (στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών) την παράσταση «Yasou Aida!», επιχειρώντας μια «ανατρεπτική» διασκευή πολιτικοκοινωνικής επικαιροποίησης του μύθου αφ' ενός, και αφ' εταίρου μια εκσυγχρονιστική ενορχήστρωση των ορχηστρικών μερών και μια πιο κοντά στο θέατρο πρόζας διδασκαλία των τραγουδιών (μονοφωνικών, διφωνικών, διαλογικών) από τον Χ. Γωγιό. Χώρος δράσης στο διασκευασμένο μύθο δεν είναι η Αιθιοπία και τα μέγαρα των Ευρωπαίων αποικιοκρατών. Είναι οι χώροι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, εκπροσωπών της ΕΕ - ιδιαίτερα αιχμηρή κριτική για την «ηγεμονεύουσα» Γερμανία, διευθυντικών και κατώτερων «υπαλλήλων» του μεγάλου ευρωπαϊκού και διεθνούς κεφαλαίου, που «δανείζει» και «διασώζει» έως ...ασφυξίας τους λαούς των «υπερχρεωμένων» χωρών, λ.χ της Ελλάδας, ταπεινώνοντάς τους παράλληλα, ως «βάρβαρους», «τεμπέληδες», «άχρηστους». Η Ελπίδα (αυτό είναι το όνομα της ελληνοποιημένης Αϊντα) της διασκευής, γραμματειακή υπάλληλος στην ΕΚΤ, ακυρώνοντας το συμβολισμό του ονόματός της, ατομικιστικά «κυνηγά» την προαγωγή της, αδιαφορώντας για τα δόλια, κυνικά, βρωμερά πολιτικοοικονομικά «παιχνίδια» σε βάρος της πατρίδας της. Αντίθετα, ο ερωτευμένος μαζί της, ανώτερος υπάλληλος της ΕΚΤ, Ράινερ Μες, αηδιασμένος παραιτείται, αρνούμενος να συνεχίσει να αποτελεί «όργανο» εξουθένωσης διαφόρων λαών. Η τολμηρή θεματικά διασκευή (Δ. Δημόπουλος), εναρμονίστηκε με τη λιτής ρεαλιστικής αισθητικής σκηνοθεσία (Α. Ευκλίδης), το αφαιρετικού ντιζάιν σκηνικό και τα σύγχρονα κοστούμια (Αντρέα Νόλτε) και τη ρεαλιστική, λιτά θεατρική, ερμηνεία των πέντε ρόλων από τους λυρικούς καλλιτέχνες: Λυδία Ζερβάνου, Αλεξάντερ Σάσα Νίκολιτς, Σίριν Κίλις, Αρκάδιος Ροκόπουλος, Μάρια Ντεβιτζάκη, Μίκαελ Μπρίσκε.

Η στήλη έχει αναφερθεί πολλάκις σε ανεβάσματα του πρωτοποριακά πολιτικού, σπουδαίου έργου του ποιητή, δραματουργού, πρωτίστως επαναστάτη εναντίον του γερμανικού φεουδαρχισμού, απολυταρχισμού και μιλιταρισμού το 19ο αιώνα, Γκεργκ Μπίχνερ «Βόυτσεκ». Εργο που ενέπνευσε την επίσης σπουδαία, ομώνυμη όπερα του Αλμαν Μπεργκ, αλλά και κινηματογραφιστές. Εργο διαχρονικό, αλλά και άκρως επίκαιρο στην εποχή μας, εποχή απάνθρωπης εκμετάλλευσης των προλετάριων και γενικότερα των λαϊκών μαζών, εξευτελισμού και εξουθενωτικής χρησιμοποίησής τους ως «πειραματόζωων» από τα «όργανα» των εξουσιαστών τους. Το να ανεβάζεις αυτό το έργο είχε νόημα και αξία μόνο αν το αφήσεις ατόφιο ώστε να αναδειχθεί ο «πόθος» του για αφύπνιση και κοινωνική συνειδητοποίηση και εξέγερση των λαϊκών μαζών. Αν το διασκευάζεις «πετσοκόβοντάς» το, αν ό,τι κρατάς μιλιέται -κακοεκφερόμενο, μάλιστα- άλλοτε ελληνικά κι άλλοτε γερμανικά, αν του προσθέτεις σπαράγματα άλλου κειμένου -έστω κι αν πρόκειται για την άγνωστη στο ελληνικό κοινό επαναστατική μπροσούρα του Μπίχνερ «Ο ταχυδρόμος της Εσσης»- αν ως «καινοτόμο πειραματισμό» το φορτώνεις με χεβιμεταλάδικο ροκ, αν εξομοιώσεις την εποχή του Μπίχνερ με τη σημερινή καπιταλιστική κρίση και με τη Γερμανία της Μέρκελ, το μόνο που καταφέρνεις είναι να αχρηστεύσεις το έργο του Μπίχνερ. Να προκαλέσεις πολιτική σύγχυση και στην καλύτερη περίπτωση την απορία του θεατή που δεν ξέρει το πρωτότυπο έργο και την αξία του. Ολα αυτά συνέβησαν με τη δήθεν επίκαιρα πολιτική διασκευαστική και σκηνοθετική «ανάγνωση» του μπιχνερικού αριστουργήματος από την Ελλη Παπακωνσταντίνου. Μια παράσταση, όπου ο μισός λόγος κακοπροφερόμενος δεν ήταν κατανοητός και ο υπόλοιπος «βομβαρδίστηκε» από την εκκωφαντική ένταση της μουσικής. Αποτέλεσμα και στόχος της παράστασης -με «πρόσχημα» το έργο του Μπίχνερ- έμοιαζε σαν «φόρμα» για την πραγματοποίηση μιας ελληνογερμανικής μουσικο-χορογραφικο-θεατρικής συνεργασίας, για την ανάδειξη μιας μουσικής σύνθεσης (Τηλέμαχος Μούσας), που ροκάρει και με μουσικά κομμάτια της όπερας του Μπεργκ, και επίδειξη των κιθαριστικών και τραγουδιστικών ικανοτήτων τού, αναμφίβολα ταλαντούχου ηθοποιού, Αργύρη Ξάφη και της καλλίφωνης και υποκριτικά εκφραστικής Φένιας Παπαδόδημα.

Οι βασικοί συντελεστές της παράστασης «Commune Greque» (Σάκης Παπακωνσταντίνου - σκηνοθεσία και Λουίζα Αρκουμανέα - κείμενο-δραματουργική επεξεργασία), που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών, «ευαγγελίστηκαν» ότι το δημιούργημά τους αποτελεί ένα πρωτότυπα «πειραματικό», θεματολογικά επίκαιρο και πολιτικά τολμηρό σκηνικό εγχείρημα. Ομως, από τα λόγια -και την καλή ίσως πρόθεση- μέχρι το αποτέλεσμα η απόσταση μπορεί να αποδειχθεί χαοτική και αβυσσαλέα. Η «πρωτοτυπία» δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια σύντομη, κακέκτυπη, πολιτικά στρεβλή (άραγε ηθελημένα ή μη;) απομίμηση της εξάωρης, εμπνευσμένης από την Παρισινή Κομμούνα, ταινίας του Πίτερ Ουότικινς «La Kommune (Paris 1871)», που γύρισε ο Πίτερ Ουότκινς, χρησιμοποιώντας ως κομπάρσους μεγάλο αριθμό φτωχών Γάλλων και μεταναστών ανδρών και γυναικών εργατών, απολυμένων, ανέργων, μέσω της επαναστατικής ιδεολογικοπολιτικής διδαχής της Παρισινής Κομμούνας προβληματίζονται για το πώς μπορεί η σημερινή εργατική τάξη και η φτωχή αγροτιά να ανατρέψει τους εκμεταλλευτές της, να πάρει την εξουσία στα χέρια της και να δημιουργήσει τη δική της δίκαιη και ισότιμη κοινωνία. Η στρεβλότητα είναι ολοφάνερη, καθώς κείμενο και σκηνοθεσία παρομοιάζουν την Παρισινή Κομμούνα με το δικό μας, εμφανιζόμενο μάλιστα ως «λαϊκό κίνημα», των «εξεγερμένων της πλατείας»! Τίποτα δεν κατάλαβαν από πού και ποιους κατευθυνόταν, πού αποσκοπούσε και τελικά τι εξέθρεψε το δήθεν «κίνημα»; Δεν κατάλαβαν ή δεν θέλησαν να καταλάβουν ούτε τότε που εκδηλωνόταν το «κίνημα της πλατείας», ούτε τώρα που πολλά έχουν αποκαλυφθεί; Είναι τουλάχιστον απορίας, αν όχι υποψίας άξιο, το να αναγάγεις το «κίνημα της πλατείας» σε «Ελληνική Κομμούνα». Επίσης, ποια ιδεολογικοπολιτική «συγγένεια» έχουν αποσπάσματα κειμένων όπως του Μπρεχτ, του Μπίχνερ, της Λούξεμπουργκ και άλλων, με τα αφελή, ανόητα, τάχα τολμηρά «μηνύματα» του κειμένου, τα «ιδεολογήματα» και τις ενέργειες των «αγανακτισμένων της πλατείας», τις διάφορες αναρχοθεωρητικούρες που προβάλλει το κείμενο, αλλά και τους υπαινιγμούς του ότι αφού η εργατική τάξη ματώνει, επόμενα διψά για αίμα. Επόμενα και μια επαναστατική εξέγερσή της σημαίνει αίμα, φωτιά και μαχαίρι. Υπάρχει, όμως, και άλλος, ο ειρηνικός «δρόμος», αφήνει να εννοηθεί το κατά τα άλλα δυσνόητο, χαοτικό, ανούσιο, αφελές και δραματουργικά, κείμενο: Να ακουστεί και να εκλείψει η αγωνία αμέτρητων, όλο και περισσότερων απελπισμένων ανθρώπων, ακόμα και μορφωμένων νέων: «Δεν έχω δουλειά. Ψάχνω δουλειά. Εχετε να μου δώσετε κάποια δουλειά;». Κατά τους δημιουργούς της παράστασης το πρώτο και ίσως το μόνο πρόβλημα είναι η αντιμετώπιση της ανεργίας, η εξασφάλιση εργασίας. Το ποιος, πόσο, πώς θα εκμεταλλεύεται και θα καρπούται την υπεραξία του μόχθου των εργαζομένων, ποιος θα αποφασίζει και θα εξουσιάζει τη ζωή, το παρόν και το αύριο των εργαζομένων λαϊκών μαζών, ουδόλως θίγεται από την παράσταση. Και περί της οικονομικής κρίσης του κεφαλαίου, τους πολιτικούς οργανισμούς και τις κυβερνήσεις του ουδείς λόγος γίνεται. Αυτά ως προς την ιδεολογικοπολιτική «θολούρα», αν δεν πρόκειται για συνειδητή «ακροβασία» του κειμενικού υλικού της παράστασης. Η «θολούρα», όμως, εκδηλώθηκε και στη σκηνική πραγμάτωση του κειμένου, καθώς περίσσεψε ο ερασιτεχνισμός. Περίσσεψε ο ερασιτεχνισμός, όχι μόνο και όχι τόσο επειδή κατ' απομίμηση της ταινίας του Ουότικνς χρησιμοποιήθηκαν ως «ηθοποιοί», κυρίως ερασιτέχνες. Περισσεψε, κυρίως, γιατί ο Σάκης Παπακωνσταντίνου (έχει σπουδάσει κινηματογράφο και όχι θέατρο), δεν είχε την απαραίτητη γνώση και μια έστω εμπειρία καθοδήγησης έστω στην εκφορά του λόγου, ώστε να ακουστεί, να γίνει κατανοητός, θεατρικά λειτουργικός. Το ομαδικό, αλλά και ατομικό πήγαινε έλα στη σκηνή, η βαβούρα με τα πόδια των εντελώς ανίδεων θεατρικά ερασιτεχνών να σέρνονται πάνω σε πλήθος πεσμένων αφισών (αυτό το σκηνοθετικό «εύρημα» μοιάζει με έμμεση κατηγορία περί της «αφισορύπανσης» των διαδηλωτών) και το φασαριόζικο μουσικο-ηχητικό «χαλί» (Ευθύμης Θεοδόσης), μόνο πολιτική σύγχυση, ζαλάδα της όρασης και της ακοής, και εντέλει κούραση του θεατή προκαλούσε. Μόνο κακή σχολική παράσταση θύμιζε. Ο μόνος που αφ' εαυτού του, χάρη στη μακρόχρονη εμπειρία του, διασώθηκε υποκριτικά είναι ο καλός ηθοποιός Μάνος Βακούσης.