Η αστική τάξη έχει αποδείξει ιστορικά πόσο βαθιά έχει συνειδητοποιήσει την παραπάνω αναγκαιότητα. Μελετάει βαθιά τον τρόπο ζωής και διαμόρφωσης της συνείδησης της εργατικής τάξης, τις αδυναμίες του κινήματός της, τις δυσκολίες διαμόρφωσης εργατικής πολιτικής συνείδησης και παρεμβαίνει αντίστοιχα για την ενίσχυση της οικονομικής και πολιτικής της κυριαρχίας. Την ίδια πρόνοια είχε επιδείξει και στη βαθιά μελέτη της πρώτης απόπειρας οικοδόμησης της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας, ιδρύοντας ολόκληρα τμήματα και πανεπιστήμια που ασχολούνταν με αυτό το ερευνητικό αντικείμενο. Η δουλειά αυτή αξιοποιήθηκε στο έπακρο σε όλους τους τομείς, οικονομία, πολιτική, ψυχολογία κλπ. και έπαιξε το δικό της ιδιαίτερο ρόλο στην παλινόρθωση του καπιταλισμού.

Η εργατική τάξη πρέπει να αντλήσει διδάγματα από τον τρόπο με τον οποίο την πολεμάει η αστική τάξη. Πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα να μελετά όλο και βαθύτερα τον αντίπαλό της, να διαμορφώνει όλο και πιο αντικειμενική αντίληψη της κατάστασής του, των ισχυρών και των αδύναμων σημείων του. Μόνο έτσι θα είναι σε θέση να δώσει με επάρκεια όλες τις μάχες εναντίον του, από τις καθημερινές μέχρι την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας.

Φυσικά, το «σώμα» αυτού του αντιπάλου έχει πολλά «μέλη», έχει την οικονομία του, τους θεσμούς του, την ιδεολογία του, την ψυχολογία του κλπ. Η «καρδιά» ωστόσο αυτού του «σώματος» δεν είναι άλλη από την οικονομία του. Αυτή αιματοδοτεί με κάθε χτύπο της όλο το υπόλοιπο αστικό σώμα, αυτή καθορίζει τα όριά του σε κάθε φάση, τη δυναμική του, τις αντοχές του, τα περιθώρια ελιγμών του.

Η γνώση - σε κάποιο βαθμό - των νομοτελειών κίνησης της καπιταλιστικής οικονομίας και των αντίστοιχων οικονομικών εξελίξεων με τις οποίες αυτοί οι νόμοι εκφράζονται κάθε φορά είναι απαραίτητο όπλο στα χέρια του εργατικού κινήματος. Χωρίς αυτήν το εργατικό κίνημα δεν μπορεί να συνδέσει την κάθε επιμέρους εξέλιξη με την πηγή της και κατ' επέκταση δεν μπορεί να συνδέσει την πάλη για τα οξυμένα καθημερινά προβλήματα με την πάλη κατά του καπιταλισμού.

Οι εργατοϋπάλληλοι μέσα από την πάλη τους, μέσα από τις νίκες και τις ήττες, μέσα από τις κατακτήσεις και τις απώλειες, πρέπει να μάθουν να βλέπουν τα όρια που θέτουν στη ζωή τους αυτές οι νομοτέλειες, να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός και οι νομοτέλειες που βρίσκονται στο DNA του είναι αυτές που του τσακίζουν τη ζωή, ότι όσο υπάρχει καπιταλισμός δε θα μπορούν να ζουν σε αντιστοιχία με τον πλούτο που παράγουν και κατ' επέκταση με τις σύγχρονες ανάγκες που αυτός ο πλούτος δημιουργεί.

Αυτόν το σκοπό υπηρετεί και η δράση των κομμουνιστών στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα. Η δράση αυτή πρέπει να αποκτά όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά εκείνα που βοηθούν την ανάπτυξη της εργατικής πολιτικής συνείδησης, που αντιμάχονται τις προσπάθειες της αστικής τάξης να βγει αλώβητος από την εργατική κριτική ο ίδιος ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, και αντί αυτού να στοχοποιούνται υποτιθέμενες παρεκτροπές από κάποιον ιδεατό σωστό καπιταλισμό, όπως η διαφθορά, η κακή διαχείριση, οι προδοτικές κυβερνήσεις κλπ. Αυτή η δουλειά βάζει επίσης εμπόδια στην προσπάθεια των αστικών και οπορτουνιστικών κομμάτων να αξιοποιήσουν το κίνημα ως μέσο αναρρίχησης στην αστική διακυβέρνηση, συμβάλλοντας έτσι στην αυτοτέλεια του κινήματος της εργατικής τάξης από όλες τις πτέρυγες της αστικής πολιτικής.

Οπως θα αναδειχθεί και στη συνέχεια, κεντρικό οικονομικό ζήτημα της περιόδου αποτελεί αυτό του προσδιορισμού της φάσης στην οποία βρίσκεται σήμερα ο ελληνικός καπιταλισμός. Ολόκληρα ινστιτούτα, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα ασχολούνται με αυτό το ζήτημα. Η αστική τάξη ξέρει πολύ καλά πως η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα επηρεάζει τις επιδιώξεις της τόσο σε αμιγώς οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Ξέρει ότι ο καπιταλισμός δεν είναι «ίσιωμα», ότι η κάθε φάση του οικονομικού κύκλου έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία επηρεάζουν και πλευρές της αστικής διαχείρισης.

Την ίδια στιγμή φυσικά γνωρίζει ότι δεν μπορεί να καταργήσει τους οικονομικούς νόμους του καπιταλισμού, τον κυκλικό χαρακτήρα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής, την ανισόμετρη ανάπτυξη, την τάση μείωσης του γενικού ποσοστού κέρδους, τη μεταπήδηση κεφαλαίων από τον έναν κλάδο στον άλλο προς επιδίωξη της μέγιστης κερδοφορίας κλπ. Μπορεί όμως - μέσα στα όρια που θέτουν αυτοί οι νόμοι - να επηρεάσει καταστάσεις, να υποβοηθήσει την καπιταλιστική ανάπτυξη, να την αξιοποιήσει σε κάποιο βαθμό για την ενσωμάτωση των εργαζομένων κλπ.

Οι θεμελιωτές της κοσμοθεωρίας μας για την καπιταλιστική οικονομία

Οι Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν είχαν βαθιά συνείδηση της αναγκαιότητας μελέτης της καπιταλιστικής οικονομίας και των νόμων της. Η «Σύγχρονη Εποχή» προσπαθεί σταθερά να εκδίδει στα ελληνικά και να καθιστά προσβάσιμο στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό ένα συνεχώς μεγαλύτερο μέρος του πλούτου της σκέψης τους και των επεξεργασιών τους. Οι τελευταίες σχετικές εκδόσεις της «ΣΕ» περιλαμβάνουν το έργο του Λένιν «Χαρακτηρισμός του οικονομικού ρομαντισμού» και δύο συλλογές κειμένων, τα περισσότερα των οποίων για πρώτη φορά κυκλοφόρησαν στην ελληνική γλώσσα, το «Μαρξ - Ενγκελς: Κείμενα για την οικονομική κρίση» και το «Φ. Ενγκελς: Κείμενα για την οικονομία και την πολιτική».

Στα παραπάνω κείμενα τίθενται και απαντιούνται ερωτήματα σαν τα εξής: Πώς εμφανίζεται περιοδικά η καπιταλιστική κρίση; Γιατί η εμφάνιση της κρίσης είναι ένα νομοτελειακό φαινόμενο στον καπιταλισμό; Γιατί είναι λάθος η εκτίμηση ότι οι κρίσεις οφείλονται στη διαφθορά, την κακή διαχείριση ή άλλους δευτερεύοντες παράγοντες; Τι σημαίνει απαξίωση κεφαλαίου και απαξίωση της εργατικής δύναμης ως εμπόρευμα; Γιατί αυτή η απαξίωση είναι απαραίτητη για την έξοδο από την κρίση; Γιατί φαινόμενα όπως η κρίση, η ανισομετρία, η ανεργία, η φτώχεια είναι σύμφυτα με τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής και δεν αποτελούν προϊόν κάποιου λάθους ή κάποιας παρεκτροπής από κάποιον υποτιθέμενο ιδανικό καπιταλισμό; Ποια είναι η ουσία των διλημμάτων μπροστά στα οποία βρίσκεται κάθε φορά η αστική πολιτική (π.χ. προστατευτισμός ή ελεύθερο εμπόριο);

Και όλα τα παραπάνω ζητήματα δεν έχουν στενά θεωρητικό χαρακτήρα, αλλά συνδέονται με την ίδια την προσπάθεια του εργατικού κινήματος της εποχής τους να αντιπαρατεθεί με επάρκεια στην αστική πολιτική. Προσπάθεια, που μπορούσε να έχει επιτυχία μόνο αν ξεκαθαρίζονταν σε θεωρητικό επίπεδο ζητήματα σαν τα παραπάνω. Αυτή η σύνδεση αναδεικνύεται και μέσα από την πραγμάτευση σε κάποια από τα άρθρα αυτά ζητημάτων στρατηγικής του διεθνούς εργατικού κινήματος, όπως αυτά προέκυπταν από τη βασανιστική πορεία διαμόρφωσης εργατικών κομμάτων σε κάθε ξεχωριστό κράτος, τη διαπάλη για το πρόγραμμα και την πολιτική αυτών των κομμάτων στις συνθήκες του 19ου αιώνα.

Οι επεξεργασίες του ΚΚΕ για την τελευταία οικονομική κρίση

Οι παραπάνω νομοτέλειες δεν ξεδιπλώνουν τη δράση τους σε κενό χώρου και χρόνου, αλλά σε συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες. Ετσι, παρόλο που η εμφάνιση της οικονομικής κρίσης οφείλεται πάντα στην όξυνση ενός ολόκληρου πλέγματος αντιθέσεων στη βάση της όξυνσης της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας, η κάθε οικονομική κρίση έχει και τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ενα τέτοιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, στην Ελλάδα αποτέλεσε η αύξηση του κρατικού χρέους του ελληνικού αστικού κράτους ως αποτέλεσμα και της στήριξης της καπιταλιστικής κερδοφορίας στις δύσκολες συνθήκες της κρίσης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό επίσης της πρόσφατης συγχρονισμένης διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης ήταν το γεγονός ότι έλαβε χώρα σε συνθήκες αναδιατάξεων στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα και αναβάθμισης μιας σειράς καπιταλιστικών κρατών με τεράστιες ποσότητες φθηνής εργατικής δύναμης, σε σχέση με τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε οικονομικής συγκυρίας πρέπει να αποτελούν αντικείμενο μελέτης από τα επαναστατικά κόμματα σε κάθε χώρα έτσι ώστε να αξιοποιούνται στην πρόβλεψη, την προετοιμασία και την προσαρμογή της παρέμβασης στο κίνημα. Ενας άλλος λόγος αυτής της μελέτης είναι ότι μόνο αν το ΚΚ έχει βαθιά γνώση αυτών των ιδιαίτερων πλευρών, μπορεί να αναδείξει μέσω της παρέμβασής του πώς αυτές αποτελούν τρόπο έκφρασης των νομοτελειών της καπιταλιστικής οικονομίας στις κάθε φορά συνθήκες και όχι π.χ. παρέκκλιση από κάποιον υποτιθέμενο πρότυπο καπιταλιστικό δρόμο ή προϊόν λανθασμένων χειρισμών.

Το ΚΚΕ έχει βαθιά γνώση της παραπάνω αναγκαιότητας. Γι' αυτό σε όλο το διάστημα της τελευταίας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα προσπαθούσε να μελετάει τις εξελίξεις και να αποκτά τα εφόδια εκείνα που θα το καταστήσουν ικανό να αντεπεξέρχεται στην ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση στο κίνημα. Καρπό αυτής της προσπάθειας αποτελούν οι εκδόσεις «Η διεθνής οικονομική κρίση και η θέση της Ελλάδας. Οι Θέσεις του ΚΚΕ» και «Η οικονομική κρίση μέσα από τις σελίδες της "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης"», ενώ ιδιαίτερο όπλο μπορεί να αποτελέσει και το προηγούμενο τεύχος της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» (τεύχος 3/2014) το οποίο είναι αφιερωμένο στις οικονομικές εξελίξεις της περιόδου οι οποίες αποτελούν και τη βάση της αναμόρφωσης του αστικού πολιτικού σκηνικού.

Σε αυτές τις εκδόσεις συζητούνται ζητήματα σαν τα εξής: Τι εννοούμε όταν λέμε ότι η κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα ήταν κρίση υπερσυσσώρευσης και υπερπαραγωγής του κεφαλαίου σε όλες του τις μορφές; Γιατί δεν είναι σωστές οι οπορτουνιστικές ερμηνείες της οικονομικής κρίσης ως «κρίσης χρέους», ως κρίσης του «καζινοκαπιταλισμού», της «υπερκατανάλωσης», της «έλλειψης κρατικής ρύθμισης»; Γιατί η υιοθέτηση από το κίνημα μιας τέτοιας προσέγγισης της κρίσης το σπρώχνει αντικειμενικά στα γρανάζια των ενδοαστικών οικονομικών και πολιτικών αντιθέσεων απειλώντας ευθέως την πολιτική του ανεξαρτησία; Ποια η αιτία, ο ρόλος και η επίδραση στην κρίση παραγόντων όπως το υψηλό κρατικό χρέος;

Τέλος, το προηγούμενο τεύχος της ΚΟΜΕΠ προσπαθεί να δώσει μία «ακτινογραφία» της αστικής τάξης στη συγκεκριμένη συγκυρία. Για παράδειγμα, σε άρθρο του Τμήματος Οικονομίας προσπαθεί να δώσει τεκμηριωμένη απάντηση στο θεμελιώδες ερώτημα της φάσης στην οποία βρίσκεται η ελληνική καπιταλιστική οικονομία σήμερα. Στη βάση της απάντησης σε αυτό το ερώτημα πραγματεύεται μια σειρά άλλα ζητήματα: Πώς διαμορφώνονται σήμερα οι προτεραιότητες του αστικού κράτους; Σε ποιους τομείς, σε ποιους κλάδους προβλέπεται να επικεντρωθεί και στο άμεσο μέλλον η διαπάλη μεταξύ των διάφορων τμημάτων του ελληνικού και διεθνούς κεφαλαίου;

Επίσης, με εφόδια τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, αναδεικνύει ζητήματα της τρέχουσας οικονομικής αντιπαράθεσης. Τι πραγματικά συμβαίνει σε δυναμικούς κλάδους τους οποίους η κυβέρνηση προσπαθεί να αξιοποιήσει προπαγανδιστικά, με πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα, ενόψει και της τουριστικής περιόδου, αυτό του κλάδου του Τουρισμού; Ποιος είναι ο πραγματικός χαρακτήρας της κοινοτικής χρηματοδότησης στην Ελλάδα, ποιους σκοπούς υπηρετεί και πώς εντάσσεται στο συνολικό σχεδιασμό της αστικής τάξης;

Για να κατανοήσουμε τη σημασία της εμπεριστατωμένης απάντησης στα παραπάνω ερωτήματα στην καθημερινή μας δουλειά, στην προσπάθεια για τη συγκέντρωση δυνάμεων σε αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, αξίζει να δώσουμε ενδεικτικά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η σημερινή αντιπαράθεση ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ σε μία περίοδο όπου διαφαίνεται η προοπτική του περάσματος από τη φάση της κρίσης στη φάση της σχετικής - αν και εύθραυστης - σταθεροποίησης.

Και οι δύο πόλοι του υπό αναμόρφωση αστικού πολιτικού συστήματος προβάλλουν την καπιταλιστική ανάπτυξη ως λύση για τα λαϊκά προβλήματα, αποκρύβοντας ότι καπιταλιστική ανάπτυξη σημαίνει ανάπτυξη για το κεφάλαιο και κατ' επέκταση συνέχιση της αντιλαϊκής επίθεσης και των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων ως απαραίτητης προϋπόθεσης αυτής της ανάπτυξης. Και οι δύο γνωρίζουν ότι τα μεγαλύτερα περιθώρια ευελιξίας, που πράγματι τους προσφέρει η προοπτική εξόδου από τη φάση της κρίσης, σε καμία περίπτωση δεν αναιρούν τη συνέχιση της επιθετικότητας της αστικής τάξης και του κράτους της. Γι' αυτό και συνειδητά περιορίζουν τη μεταξύ τους αντιπαράθεση στο ζήτημα του τρόπου της διαχείρισης της ακραίας φτώχειας. Μέχρι εκεί μπορούν να αντιμάχονται μεταξύ τους ως υπερασπιστές του καπιταλισμού. Το ζήτημα της ικανοποίησης των σύγχρονων αναγκών των εργαζομένων, της ανάκτησης των απωλειών είναι ένα πεδίο απαγορευμένο για τη μεταξύ τους αντιπαράθεση, ένα πεδίο στο οποίο μπορούν πραγματικά να στριμωχτούν και οι δύο από το εργατικό κίνημα.

Η εμβάθυνση στα παραπάνω ζητήματα και η αντίστοιχη προσαρμογή της επιχειρηματολογίας αποτελούν απαραίτητους όρους για την επαρκή πολιτική παρέμβαση του Κόμματος, για τη συμβολή του στο ανέβασμα της πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης. Αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να δρα το Κόμμα μας ως επαναστατική πρωτοπορία σε όλες τις συνθήκες, ως πραγματικό «Κόμμα παντός καιρού».