πώς να ζούμε και πώς να πεθαίνουμε.

Μ' ένα γαρίφαλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία.

Μ' ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώνει...»

(Γ. Ρίτσος, «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο», 30/3/1952)

Αυτή ήταν η τελευταία πράξη ενός από τα πιο στυγερά πολιτικά εγκλήματα, που έγιναν ποτέ στη χώρα, αλλά και παγκόσμια. Δεν ήταν απλά μια ακόμα εκτέλεση του μετεμφυλιακού καθεστώτος. Ηταν μια προμελετημένη στοχευμένη επίθεση στο ΚΚΕ. Επεδίωκε το χτύπημα της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, με βαθύτερη επιδίωξη τον αφανισμό του ΚΚΕ, δηλαδή της οργανωμένης πολιτικής πρωτοπορίας.

Ο Ν. Μπελογιάννης, αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, μπήκε παράνομα στην Ελλάδα στις αρχές Ιούνη του 1950, περίπου 10 μήνες μετά τη λήξη του Εμφυλίου. Αποστολή του ήταν η ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και η ανάπτυξη της παράνομης δουλειάς του Κόμματος. Το εργατικό και λαϊκό κίνημα - στις τότε αντίξοες, μετά την ήττα του ΔΣΕ, συνθήκες - έπρεπε να αποκτήσει τη δύναμη της οργάνωσης και της αντίστασης ενάντια στο καθεστώς της αντίδρασης, που γινόταν όλο και πιο επιθετικό απέναντι στο λαό. Τούτη η προοπτική θα όρθωνε εμπόδια στη δράση της πλουτοκρατίας, ενώ αποδείκνυε πως ο λαός ήξερε και μπορούσε να παλεύει ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες.

Συνελήφθη στις 20 Δεκέμβρη 1950. Η Ασφάλεια, όμως, έδωσε στη δημοσιότητα την είδηση, μισό μήνα αργότερα, στις 5 Γενάρη 1951. Η πρώτη δίκη άρχισε στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε στις 16 Νοέμβρη του ίδιου χρόνου. Η κατηγορία που αντιμετώπιζαν ο Ν. Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του, ήταν ότι παραβίασαν τον Αναγκαστικό Νόμο 509, με τον οποίο βγήκε και τυπικά παράνομο το ΚΚΕ, το Δεκέμβρη του 1947. Οι κατηγορίες είχαν ξεκάθαρα πολιτικό περιεχόμενο. Οι κατηγορούμενοι δικάζονταν για τις ιδέες τους και ο Ν. Μπελογιάννης και ακόμη 11 σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο.

«Είμαι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ - είπε στην απολογία του ο Ν. Μπελογιάννης - και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το Κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ...

»Θα έλεγα ότι "δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου", γιατί ο κόσμος το 'χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας. Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα...

»Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν' ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ' έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;

»Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας έχει στο λαό βαθιές ρίζες. Συνδέεται μαζί του με ακατάλυτους δεσμούς αίματος και δεν μπορεί κανείς να το εξοντώσει ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα. Ο στόχος μας ήταν και είναι να προστατέψουμε τα συμφέροντα του λαού και της χώρας μας...

»Τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Γι' αυτό δε ζητώ την επιείκειά σας. Αντικρίζω την καταδικαστική σας απόφαση με περηφάνια και ηρεμία. Με το κεφάλι ψηλά θα σταθώ μπροστά στο εκτελεστικό σας απόσπασμα. Αλλά είμαι σίγουρος πως θα 'ρθει η μέρα, που οι ίδιοι δικαστές, που τώρα με δικάζουν, θα ζητήσουν χάρη απ' τον ελληνικό λαό. Δεν έχω άλλο τίποτε να πω».

Για το καθεστώς, όμως, δεν έφτανε αυτή η καταδίκη. Ετσι έστησαν το κατηγορητήριο της κατασκοπίας. Ηθελαν να δείξουν στον ελληνικό λαό πως δε διστάζουν μπροστά σε τίποτα. Για να αποθαρρύνουν έτσι οποιαδήποτε εκδήλωση κομμουνιστικής δράσης. Και, ταυτόχρονα, να «αποδείξουν» ότι οι κομμουνιστές δουλεύουν για «ξένα» και «αντεθνικά» κέντρα. Με μια τέτοια κατηγορία θα μπορούσαν πιο εύκολα να δολοφονήσουν τον κομμουνιστή ηγέτη. Διευκολύνονταν, όμως, και στην προσπάθειά τους να «μπολιάσουν» στη συνείδηση του ελληνικού λαού ότι το ΚΚΕ και η κομμουνιστική ιδεολογία υπονομεύουν τα συμφέροντα της χώρας. Πίστευαν ότι έτσι θα ξερίζωναν το Κόμμα από τις καρδιές του ελληνικού λαού.

Ετσι, χρησιμοποίησαν την «υπόθεση των ασυρμάτων» και έστησαν τη δεύτερη δίκη. Αρχισε στις 15 Φλεβάρη και τέλειωσε την 1η Μάρτη του 1952. Και σε αυτή τη δίκη, η σκευωρία κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Η απολογία του Μπελογιάννη ήταν καταπέλτης. Είπε μεταξύ άλλων:

«Την ευθύνη για το ότι η ελληνική γη είναι σπαρμένη με τάφους και ερείπια, τη φέρουν μόνο οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι Ελληνες υπηρέτες τους... Εμείς πιστεύουμε στην ορθότητα της θεωρίας, που γέννησαν τα μυαλά των πιο πρωτοπόρων ανθρώπων. Και το νόημα του αγώνα μας είναι η θεωρία αυτή να γίνει πραγματικότητα τόσο για την Ελλάδα όσο και για όλο τον κόσμο...

»Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα...

»Οι οργανωτές αυτής της δίκης, ντόπιοι και ξένοι, κατέβαλαν πρωτοφανείς προσπάθειες για να κατασυκοφαντήσουν τον αγώνα του ΚΚΕ, χωρίς να διστάσουν ούτε μπροστά στη διαστρέβλωση γνωστών κειμένων. Απέναντι σ' αυτές τις προσπάθειες εμείς βρεθήκαμε τελείως ανυπεράσπιστοι, γιατί μέσα στα απομονωτήρια της ασφάλειας δε μας δόθηκε καθόλου ο χρόνος και η δυνατότητα να μελετήσουμε και να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα για την υπεράσπισή μας στοιχεία. Ετσι υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεχτα άνισους όρους. Αλλά παρ' όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες. Και αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί όχι μόνο από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας. Γι' αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δε δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».

Σε όλη τη διάρκεια των στημένων δικών, η διεθνής κατακραυγή ήταν τεράστια. Εκατομμύρια άνθρωποι, σ' όλο τον κόσμο, ξεσηκώθηκαν σε ένα πρωτοφανές κίνημα διεθνιστικής αλληλεγγύης. Με διαδηλώσεις από την Αυστραλία μέχρι την Κίνα, την Αμερική και ολόκληρη την Ευρώπη, απαιτούσαν να μην εκτελεστεί η απόφαση.

Ο Πωλ Ελυάρ έγραφε: «Ο Μπελογιάννης πέθανε./Δε θυσίασε τίποτα από την τιμή μας./Ούτε από την ελπίδα που έχουμε/στο Αύριο που αστραποβολά». Ο Πάμπλο Πικάσο φιλοτέχνησε, με την καρδιά και το πενάκι του, το περίφημο σκίτσο του «ανθρώπου με το γαρίφαλο». Η «Ουμανιτέ» αφιέρωνε καθημερινά μία σελίδα στη δίκη. Το ΚΚ Ιταλίας πραγματοποίησε εκστρατεία εγγραφής νέων μελών ως υποχρέωση απέναντι στον Μπελογιάννη.

Τα γεγονότα, που ακολούθησαν μετά τις καταδίκες, αποδεικνύουν ότι το έγκλημα ήταν προμελετημένο από το μετεμφυλιακό κράτος της άρχουσας τάξης, τους Αμερικάνους πάτρωνές του, το παλάτι και την κυβέρνηση του «Κέντρου» υπό τον Πλαστήρα.

Οι καταδικασμένοι προσέφυγαν στο Συμβούλιο Χαρίτων, που συνεδρίασε το απόγευμα της Παρασκευής 28 Μάρτη 1952. Αργά, τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, αποφάσισε την απόρριψη της αίτησης χάριτος. Την επομένη μέρα, Σάββατο, αργά το βράδυ, ο βασιλιάς Παύλος κοινοποίησε στην κυβέρνηση την έγκριση της απόφασης του Συμβουλίου Χαρίτων. Η κυβέρνηση με τη σειρά της βιάστηκε τόσο για την ταχύτατη υλοποίηση της απόφασης, ώστε τους έστησε στο εκτελεστικό απόσπασμα τα χαράματα Κυριακής 30 Μάρτη. Κυριακή, ούτε οι Γερμανοί κατακτητές δεν έκαναν εκτελέσεις...