Ηταν 16 ετών. Πρώτη φορά έγκυος. Ο τοκετός της εξελίχθηκε άσχημα: Το έμβρυο κόλλησε σε κάποιο σημείο. Η κατάστασή της αποκαλείται στην ιατρική αργκό αποφρακτικός τοκετός (obstructed delivery), και στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα, χωρίς να ανακύπτει πρόβλημα για το 99,9% των περιπτώσεων. Οχι όμως στο Αφγανιστάν. Πολύ περισσότερο στη βόρεια επαρχία Μπανταχσάν, όπου οι γυναίκες πεθαίνουν κατά τη γέννα με ανατριχιαστική συχνότητα.

Ο άντρας της κοπέλας, γεμάτος απόγνωση, βγήκε σε αναζήτηση ενός γιατρού ή μιας μαίας, μέσα στον άγριο χειμώνα. Περιπλανήθηκε στο χιόνι. Εξι ολόκληρες μέρες περπατούσε -- τρεις μέρες για να βρει μια νοσοκόμα, άλλες τρεις για να γυρίσουν μαζί στο σπίτι του. Εφθασαν πολύ αργά. Οκτώ ημέρες μετά την έναρξη του προβληματικού τοκετού, η έφηβη ήταν νεκρή. Το μωρό της πέθανε μαζί της.

Η γιατρός Ναφίζα Κάνι, που εργαζόταν στη βόρεια αυτή αφγανική επαρχία το 2003, όταν σημειώθηκε το περιστατικό, είπε στον Οκλαντ Ρος, δημοσιογράφο της καναδέζικης εφημερίδας Τορόντο Σαν, ότι «όταν έμαθα πώς πεθαίνουν οι γυναίκες καθημερινά έβαλα τα κλάματα». Περιστατικά σαν κι αυτό συνέβησαν στη χώρα χιλιάδες φορές έκτοτε, και συνεχίζουν να συμβαίνουν σήμερα: τα στατιστικά στοιχεία της UNICEF τεκμηριώνουν, ξερά, ότι κάθε 27 λεπτά της ώρας μια γυναίκα βρίσκει το θάνατο στη γέννα στο Αφγανιστάν. Συνολικά, μία στις εννιά Αφγανές γυναίκες πεθαίνουν ενόσω βρίσκονται στον τοκετό. Η κύηση έρχεται πρώτη ανάμεσα στις αιτίες θανάτου των γυναικών σε ηλικία που μπορούν να τεκνοποιήσουν. Και αυτός είναι ο λόγος που το Αφγανιστάν είναι μια από τις ελάχιστες χώρες στον πλανήτη όπου το προσδόκιμο ζωής των γυναικών (45 έτη) είναι χαμηλότερο από αυτό των ανδρών (47).

Ειδικά στο Μπανταχσάν, ο αριθμός των γυναικών που χάνουν τη ζωή τους κατά τον τοκετό φθάνει τον ανατριχιαστικό αριθμό των 6.500 ανά 100.000 γεννήσεις. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό μητρικής θνησιμότητας στον πλανήτη.

Η Κάνι δουλεύει σήμερα για τη «Γιούνισεφ» στην Καμπούλ, σε ένα μαιευτικό και χειρουργικό ιατρικό κέντρο. Τα πράγματα στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν είναι καλύτερα -- 400 θάνατοι ανά 100.000 γεννήσεις. Αλλά η Καναδή γιατρός Λίντα Μπάρτλετ, που ηγείται του προγράμματος μητρικής και παιδικής υγείας στη χώρα, λέει ότι «αν πας στα πιο απομακρυσμένα χωριά και ρωτήσεις ποια προβλήματα έχουν, το πρώτο πράγμα που θα σου πουν είναι "οι γυναίκες μας πεθαίνουν"».

Η γιατρός Μεχραφζουάν Μεχερνσβάρ, επικεφαλής της χειρουργικής και μαιευτικής κλινικής Μαλαλάι στην Καμπούλ, τη μεγαλύτερη στη χώρα, λέει ότι έχουν υπάρξει και -- πολύ -- χειρότερα: στις αρχές της δεκαετίας του '90, θυμάται, «έπρεπε να κάνουμε μια καισαρική. Και οι ρουκέτες έπεφταν γύρω μας». Στη μάχη πρέπει να καταστράφηκε τμήμα του δικτύου ηλεκτροδότησης, λέει -- ξαφνικά τα φώτα στο χειρουργείο έσβησαν. Τότε η κλινική δεν είχε γεννήτρια, η οποία σήμερα ανάβει όταν πέφτει το ρεύμα. Και πέφτει συχνά.

Η χειρουργός ζήτησε από κάποια νοσοκόμα να της κρατήσει μια λάμπα κοντά στην ασθενή για να βλέπει. Και η λάμπα τής γλίστρησε, και πετρέλαιο έπεσε στο σώμα της ασθενούς, λέει η Αφγανή χειρουργός με ιατρική αταραξία. «Και τότε αναρωτήθηκα, σε ποιο ιατρικό πανεπιστημιακό εγχειρίδιο υπάρχει η περιγραφή της αφαίρεσης πετρελαίου από το εσωτερικό του σώματος μιας γυναίκας που χειρουργείται;». Παρ' όλ' αυτά, η γυναίκα και το μωρό της επέζησαν.

Μπορεί να έχει υπάρξει κάποια πρόοδος, αλλά η Μπάρτλετ είναι η πρώτη που παραδέχεται ότι τα πράγματα είναι κάθε άλλο παρά ρόδινα. «Οι γεωγραφικές αποστάσεις είναι τεράστιες. Στην Μπανταχσάν υπάρχουν μέρη που απέχουν δέκα, δεκαπέντε μέρες από οποιαδήποτε κλινική, με το μόνο μέσο μεταφοράς να είναι υπομονετικά γαϊδουράκια. Αν είσαι γυναίκα και αρρωστήσεις, είσαι νεκρή», λέει το στέλεχος της «Γιούνισεφ».

Η κλινική Μαλαλάι, με 240 κλίνες, έχει σήμερα σύγχρονα μέσα -- πριν δύο χρόνιο, το 2005, απέκτησε και μηχανή υπερηχογραφημάτων. Οι θάνατοι μειώθηκαν. Οι χρόνοι νοσηλείας μειώθηκαν. Ο αριθμός των ασθενών που χειρουργούνταν επανειλημμένως μειώθηκαν. Οι μολύνσεις μειώθηκαν. Υπάρχουν μερικά αμαξίδια και φορεία. Καθημερινά στην κλινική γίνονται 80 γεννήσεις με το ποσοστό θνησιμότητας να είναι κάτω από το 1%. Αλλά αυτή η κλινική απέχει περίπου έναν αιώνα από κάθε άλλη στη χώρα. Στο σύνολο του Αφγανιστάν, των 27 εκατ. κατοίκων, οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες της ιατρικής (γιατροί, νοσοκόμοι ή μαίες) φροντίζουν μόλις το 10% των γυναικών που γεννούν παιδιά.

Η Μπάρτλετ λέει ότι σημειώνεται «πρόοδος». Αλλά το Αφγανιστάν είναι μια φτωχή χώρα, από τις φτωχότερες στον κόσμο. Και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στο έδαφός της κάθε άλλο παρά συμβάλλει να βελτιωθούν οι υπηρεσίες Υγείας. Η αναζωπύρωση του πολέμου, παραδέχεται, σημαίνει ότι «η χρηματοδότηση δεν είναι πια στο επίπεδο που ήταν αρχικά», όταν οι Αμερικανοί νόμιζαν ότι είχαν καταγάγει μια εύκολη νίκη το 2001. Και η ίδια η Καναδή Μπάρτλετ θα φύγει από τη χώρα σύντομα. Αφήνοντας πίσω της τις εφιαλτικές συνθήκες της αφγανικής πραγματικότητας, και τους εργαζόμενους στο πεδίο, Αφγανούς και ξένους, που θα συνεχίσουν χωρίς αυτήν. Είναι ένας πόλεμος που δεν την αφορά πια.