Με τη λέξη ανταγωνιστικότητα να κλίνεται σε όλες τις πτώσεις περιγράφηκε χτες η πορεία σύγκλισης των συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία χαράχτηκε μέσα από τη διαβόητη Διακήρυξη της Μπολόνια. Ο λόγος για το διήμερο συνέδριο που άρχισε χτες και ολοκληρώνεται σήμερα και συνδιοργανώνουν το υπουργείο Παιδείας και οι Σύνοδοι Πρυτάνεων και Προέδρων των ΤΕΙ με τη συμμετοχή και πανεπιστημιακών από πανεπιστήμια χωρών της ΕΕ. Ξεκάθαρη η παρέμβαση του Γερμανού εισηγητή και εκ των συγγραφέων της Διακήρυξης, που δήλωσε ότι οι αλλαγές που προτείνονται δεν επιβάλλονται σε κανέναν, όμως ο κάθε υπουργός Παιδείας δεσμεύτηκε να συστήσει αλλαγές στη χώρα του που θα οδηγεί σε κοινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, η οποία θα επιτρέπει τη συγκρισιμότητα μεταξύ των συστημάτων. Από την πλευρά του, στο ίδιο συνέδριο ο υπουργός Παιδείας, Π. Ευθυμίου, προσπάθησε να μετριάσει τις αντιδράσεις που έχει εγείρει η Διακήρυξη (στην πανεπιστημιακή κοινότητα και τους φοιτητές), που αποτελεί την πρόταση για αντιδραστικές αλλαγές στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως επιτάσσουν τα συμφέροντα του κεφαλαίου στη σημερινή φάση, με βάση το μοντέλο καπιταλιστικής ανάπτυξης που προωθείται.

Εξω από την αίθουσα του συνεδρίου, οι φοιτητές της Πανσπουδαστικής ΚΣ έστελναν το μήνυμα αγώνα ενάντια στο «εκπαιδευτικό Μάαστριχτ», όπως έγραφε το πανό που είχαν αναρτήσει στην είσοδο του ξενοδοχείου όπου πραγματοποιείται το συνέδριο, με συνθήματα για πραγματική αναβάθμιση των σπουδών, πτυχία με αντίκρισμα και δικαίωμα στη δουλιά.

Χαιρετίζοντας τις εργασίες του συνεδρίου ο υπουργός Παιδείας, υποστήριξε για μια ακόμα φορά ότι η εφαρμογή της Συνθήκης της Μπολόνια δεν είναι δεσμευτική για τα 29 κράτη που συμμετείχαν στη σύνταξή της, ενώ τόνισε ιδιαίτερα ότι η Ελλάδα παρενέβη για την τελική διαμόρφωση του κειμένου της διακήρυξης. Ο υπουργός εννοούσε το σημείο που αναφερόταν στη δεσμευτικότητα του κειμένου της διακήρυξης, στο οποίο πολλές χώρες διαφώνησαν και το επίμαχο σημείο που ανέφερε «σύγκλιση των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης», τελικά αναδιατυπώθηκε ως «διασφάλιση καλύτερης συμβατότητας και πληρέστερης συγκρισιμότητας των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης». Ο υπουργός Παιδείας δήλωνε από τη μία ότι σε καμία περίπτωση δεν αλλάζουν οι κύκλοι σπουδών και ότι η Ελλάδα δεν έχει πρόθεση να εφαρμόσει το νέο μοντέλο, αλλά από την άλλη ότι «δε σημαίνει και ότι δεν αποτελεί πρόκληση για όλους». Την ίδια στιγμή το υπουργείο Παιδείας προωθεί σειρά νομοσχεδίων που κινούνται στη λογική της υποβάθμισης των προπτυχιακών σπουδών και προχωράει στην ένταση των ταξικών φραγμών, όπως ακριβώς προβλέπει και η Μπολόνια.

Περισσότερο τεχνοκρατική και πλησιέστερη στους πραγματικούς στόχους της Συνθήκης της Μπολόνια ήταν η εισήγηση του βασικού συμβούλου της Οργάνωσης των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων, Γερμανού Guy Haug, ο οποίος ανέλυσε τους στόχους. Ως βασικό στόχο της συνθήκης περιέγραψε τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μέσα στον οποίο θα κινείται η κινητικότητα και η αξιολόγηση των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων. Ο εισηγητής, ο οποίος θα είναι και ο συγγραφέας του κειμένου αναφοράς της Συνόδου υπουργών Παιδείας στην Πράγα (που θα συζητήσει τη Διακήρυξη της Μπολόνιας), δήλωνε ότι οι αλλαγές δεν επιβάλλονται σε κανέναν, όμως ο κάθε υπουργός Παιδείας δεσμεύτηκε να συστήσει αλλαγές στη χώρα του με τέτοιο τρόπο που αυτές θα καταλήγουν σε μία κοινή εκπαιδευτική πραγματικότητα, η οποία θα επιτρέπει τη συγκρισιμότητα μεταξύ των συστημάτων. Αναλύοντας το σχήμα 3 - 2 - 3, είπε, οι χώρες δεν μπορούν να δεχτούν σπουδές μακράς διάρκειας και ανεργία των αποφοίτων και ότι δίνει στους φοιτητές τη δυνατότητα να αναπτύξουν το ατομικό τους εκπαιδευτικό πρόγραμμα (!), ενώ έκανε λόγο και για ευρωπαϊκή διάσταση στη διασφάλιση της ποιότητας. Ο ομιλητής, απαριθμώντας τις καινοτομίες που εισάγει η Συνθήκη της Μπολόνια, δεν μπόρεσε παρά να αναφερθεί στην παρέμβαση της αγοράς εργασίας και στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έναντι των ΗΠΑ. Δεν παρέλειψε δε να αναφερθεί και στην αξιολόγηση ως έναν από τους λόγους για τους οποίους πρέπει να υπάρξει σύγκλιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και τη χρηματοδότηση πάντα σε σχέση με τον αριθμό των φοιτητών και τη δυνατότητα του πανεπιστημίου να ελκύει τους φοιτητές. Η Συνθήκη της Μπολόνια, είπε, αντανακλά μια αναζήτηση κοινών απαντήσεων σε κοινές ερωτήσεις και το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων προϋπήρχε της συνθήκης. Με δεδομένες τις γενικότερες εξελίξεις, η αλλαγή δομής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, καθώς το ίδιο το σύστημα ασκεί πιέσεις.

Στη διάρκεια της συζήτησης που ακολούθησε, πανεπιστημιακοί καθηγητές εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για τα όσα προωθούνται. Ο πρύτανης του ΕΚΠΑ Γ. Μπαμπινιώτης, παίρνοντας το λόγο, είπε μεν ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να μείνει έξω από την προσπάθεια που συντελείται, επισήμανε όμως ότι δεν είναι δυνατό να υπάρξει σύγκλιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη, αν δεν υπάρχει δέσμευση από την ελληνική κυβέρνηση για εφαρμογή της συνθήκης. Είπε επίσης χαρακτηριστικά ότι επιστήμες σε σπουδές όπως η Νομική δεν μπορούν να γίνουν σε 3 χρόνια, ενώ σε ό,τι αφορά την περιβόητη κινητικότητα, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθήνας υποστήριξε ότι αυτή ενδιαφέρει μόνο τις μεγάλες χώρες που περιμένουν «φοιτητική πελατεία». Ο καθηγητής του ΕΜΠ Θ. Λουκάκης τόνισε ότι για να υπάρχει μεταπτυχιακό, πρέπει να υπάρχει και προπτυχιακό και έφερε το παράδειγμα της Αγγλίας, όπου το μεταπτυχιακό γίνεται σε αντικείμενο άσχετο με αυτό του πτυχίου. «Στην Αγγλία τα μάστερ πουλιούνται», είπε χαρακτηριστικά και επισήμανε τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα κακό αντίγραφο του αμερικανικού συστήματος.

Στη διάρκεια των χτεσινών εργασιών εκπρόσωποι της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Φινλανδίας παρουσίασαν τα συστήματα ανώτατης εκπαίδευσης που ισχύουν στις χώρες τους. Κοινός τόπος είναι ότι και στις τρεις χώρες έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια μεταρρυθμίσεις και αλλαγές, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση με το μοντέλο που ισχύει στην Αγγλία. Ειδικότερα στη Γερμανία και τη Φινλανδία εφαρμόζεται σύστημα με πανεπιστημιακές και μη πανεπιστημιακές ανώτερες σχολές, ενώ στην Ιταλία η πρόσφατη μεταρρύθμιση αφορά μόνο πανεπιστήμια και στηρίζεται σε ένα πολύπλοκο σύστημα πιστωτικών μονάδων. Παρά την προσπάθεια και των τριών εισηγητών να παρουσιάσουν τα θετικά στοιχεία των μεταρρυθμίσεων αυτών, οι παρεμβάσεις και ερωτήσεις των παρευρισκόμενων πανεπιστημιακών αντικατόπτριζαν τις επιφυλάξεις από την πλευρά των ελληνικών ΑΕΙ.

Την ανάγκη εξασφάλισης ισότιμης πρόσβασης όλων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τη συνέχιση της χρηματοδότησής της από το κράτος, υποστήριξε μιλώντας στο συνέδριο ο Alex Aerden εκ μέρους των Εθνικών Φοιτητικών Ενώσεων της Ευρώπης.