Η ιδεολογική αντιπαράθεση με τον αντικομμουνισμό για το περιεχόμενο των εννοιών ελευθερία, δημοκρατία και βία. Ο λεγόμενος «ολοκληρωτισμός»

Η επικρατούσα αντίληψη για την ελευθερία και τη δημοκρατία είναι η αστική. Οι έννοιες αυτές δεν έχουν «ουδέτερο», «εθνικό» ή «ευρωπαϊκό», «δυτικό χριστιανικό» περιεχόμενο, όπως υποστηρίζουν οι αστοί και οι οπορτουνιστές, αλλά έχουν περιεχόμενο ταξικό.

Η πάλη των αστικών επαναστάσεων για ελευθερία και δημοκρατία ενάντια στη φεουδαρχική απολυταρχία εξέφραζε τη διεκδίκηση αυτών των πολιτικών και νομικών όρων που θα διασφάλιζαν την ανάπτυξη και κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Ο καπιταλισμός ως πιο ανεπτυγμένο εκμεταλλευτικό σύστημα έσπασε τα φυσικά δεσμά του άμεσου παραγωγού, τον ήθελε ελεύθερα μετακινούμενο για την οικονομική εκμετάλλευσή του. Γι' αυτό και έσπασε τις δομικές και θεσμοθετημένες δεσμεύσεις του δουλοπάροικου. Ο εργάτης, απαλλοτριωμένος από τα μέσα παραγωγής και από τη γη, το μόνο που έχει στην ιδιοκτησία του είναι η ικανότητά του για δουλειά και αυτή την ικανότητα πουλάει στον καπιταλιστή-ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής για να ζήσει. Αυτή η ελευθερία όμως είναι φαινομενική, γιατί επί της ουσίας, μη έχοντας στην ιδιοκτησία του μέσα παραγωγής, είναι απόλυτα δέσμιος της σχέσης μισθωτής εργασίας που είναι προϋπόθεση για την επιβίωσή του. Είναι ελευθερία που κρύβει τη βαθιά εκμετάλλευση.

Η ίδια η μισθωτή σχέση επιβάλλει στον εργάτη να αποξενώνεται από το προϊόν της εργασίας του και να περιορίζει τις ανάγκες του ανάλογα με αυτό το κομμάτι της αξίας της εργασίας του που προορίζεται για την αναπαραγωγή της εργατικής του δύναμης.

Ο πλούτος που παράγεται από την εργασία του δε γίνεται δική του ιδιοκτησία, αλλά περνάει στα χέρια των ιδιοκτητών μέσων παραγωγής, στα χέρια των καπιταλιστών.

Είναι ψέμα ότι στο σύγχρονο καπιταλισμό το «άτομο» έχει δυνατότητα να επιλέξει ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του, να κινηθεί πιο ευέλικτα μεταξύ μεγαλύτερης και μικρότερης εργάσιμης ημέρας - εβδομάδας, να γίνει ελεύθερος επαγγελματίας κλπ. Ολες οι επιλογές καθορίζονται από την τάξη και το κοινωνικό στρώμα από το οποίο προέρχεται ή ανήκει. Κι αν κατορθώσει να ξεφύγει, έστω με συμβιβασμούς και αναξιοπρεπείς υποχωρήσεις, τίποτε δεν είναι σταθερά εξασφαλισμένο. Πολύ περισσότερο που αυτό δεν μπορεί να συμβεί μαζικά για την πλειοψηφία των νέων που προέρχονται από την εργατική τάξη και τη φτωχή αγροτιά, τους αυτοαπασχολούμενους της πόλης. Η τάση να γενικεύεται η μισθωτή εργασία αγκαλιάζει όλο και περισσότερο την επιστημονικά εξειδικευμένη εργασία. Η τύχη των πολλών νέων επιστημόνων είναι η εκμετάλλευσή τους από το κεφάλαιο, δηλαδή από την καπιταλιστική εκπαιδευτική, νοσοκομειακή, δικηγορική, κατασκευαστική επιχείρηση κλπ.

Ελεύθερος να μη δουλεύει για την επιβίωσή του και της οικογένειάς του είναι μόνο ο νέος της οικογένειας της τάξης των εισοδηματιών, αυτών των λίγων που συγκεντρώνουν τον πλούτο από τη δουλειά των άλλων.

Για τους κομμουνιστές σε φιλοσοφικό επίπεδο δεν υπάρχει απόλυτη φυσική ελευθερία, όπως υποστηρίζουν διάφοροι φιλελεύθεροι και αναρχικοί διανοητές. Η ελευθερία είναι η κατανόηση της αναγκαιότητας, δηλαδή η κατανόηση των νόμων κίνησης ενός φυσικού και κοινωνικού φαινομένου που σου δίνει τη δυνατότητα για την αναγκαία συνειδητή δράση ⁹⁴ (π.χ. η αποκάλυψη του νόμου της βαρύτητας έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να φτιάξει αεροπλάνο και να κατακτήσει τους ουρανούς). Ο επιστημονικός κομμουνισμός με τη μελέτη των κοινωνικών νομοτελειών, των νομοτελειών της ταξικής πάλης, δίνει επιστημονικό χαρακτήρα στην πολιτική πάλη της εργατικής τάξης για την ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και την κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Η νέα επαναστατική εργατική εξουσία, η δικτατορία του προλεταριάτου, πραγματοποιεί τη δυνατότητα να δομηθεί η παραγωγή και όλες οι κοινωνικές σχέσεις πάνω στην αντιστοίχηση της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής με τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας. Αυτή είναι η νομοτέλεια που αξιοποιείται συνειδητά από την επαναστατική εξουσία για να οικοδομήσει τη νέα κοινωνία του κομμουνισμού που με αυτή την έννοια αποτελεί το «βασίλειο της ελευθερίας».

Τα όρια της πολιτικής ελευθερίας στον καπιταλισμό καθορίζονται από το σε ποιο βαθμό αυτά δεν αμφισβητούν αλλά διευκολύνουν την ανάπτυξη και διαιώνιση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στο Παρίσι της Γαλλικής Επανάστασης το πρώτο μέτρο που πάρθηκε ήταν η απαγόρευση των απεργιών. Αν αυτό συνέβαινε όταν η αστική τάξη ήταν προοδευτική κινητήρια δύναμη στην ιστορία, είναι κατανοητό πόσο αντιδραστική είναι και θα είναι η πολιτική της στις ημέρες μας που έχει ήδη εξελιχτεί σε αντιδραστική τάξη. Οσο θα οξύνονται οι αντιθέσεις του καπιταλισμού, τόσο θα περιορίζονται οι πολιτικές και νομικές ελευθερίες για την εργατική τάξη και το κίνημά της.

Από την ίδια σκοπιά η αστική δημοκρατία είναι δημοκρατία στα πλαίσια του καπιταλισμού. Είναι μορφή έκφρασης της δικτατορίας της αστικής τάξης. Η λειτουργία της αστικής δημοκρατίας αποσκοπεί στη διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος και τη διαιώνιση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Τα λεγόμενα δημοκρατικά δικαιώματα και ελευθερίες (καθολικό δικαίωμα ψήφου, ελευθερία της συνείδησης, ελευθερία του συνδικαλισμού κλπ.) που υπάρχουν στα περισσότερα αστικά συντάγματα δεν παραχωρήθηκαν γενναιόδωρα από τους αστούς στην εργατική τάξη, αλλά μετά από σκληρή ταξική πάλη και όταν η αστική τάξη απέκτησε την ικανότητα να μπορεί μέσα από τη λειτουργία αυτών των ελευθεριών να ενσωματώνει πλατιές εργατικές και λαϊκές μάζες στην πολιτική της. Η αστική τάξη δε δίστασε ούτε στιγμή να περιορίσει ή να καταργήσει τέτοιου είδους ελευθερίες όταν ένιωσε ότι αυτό είναι αναγκαίο για τη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος. Η γενική τάση στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού είναι ο περιορισμός τέτοιων ελευθεριών και δικαιωμάτων.

Η σοσιαλιστική δημοκρατία ή η δικτατορία του προλεταριάτου αποτελεί το βασικό περιεχόμενο της εξουσίας της εργατικής τάξης μετά την επικράτηση της επανάστασης και διατηρείται μέχρι τον ανεπτυγμένο κομμουνισμό, μέχρι την εξάλειψη των ταξικών αντιθέσεων και τη φυσική απονέκρωση του κράτους ως οργάνου εξουσίας. Το καθήκον της εξουσίας της εργατικής τάξης είναι ο μετασχηματισμός των υλικών βάσεων της κοινωνίας από καπιταλιστικές σε κομμουνιστικές, η υπεράσπιση της επανάστασης από τις προσπάθειες των εκμεταλλευτριών τάξεων να ξαναπάρουν την εξουσία, να ανατρέψουν το σοσιαλισμό. Σε αυτή την κατεύθυνση, από τα πρώτα καθήκοντα της δικτατορίας του προλεταριάτου είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας σε αυτά τα μέσα παραγωγής που ο καπιταλισμός τα έχει συγκεντρώσει σε τέτοιο βαθμό που υφίστανται οι προϋποθέσεις για την κοινωνικοποίησή τους και ταυτόχρονα τη συγκέντρωση και ανάπτυξη αυτών των τομέων της παραγωγής όπου επικρατεί η μικρή ατομική ιδιοκτησία στην κατεύθυνση της κοινωνικοποίησής τους. Η σοσιαλιστική δημοκρατία διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για ενσωμάτωση των αυτοαπασχολούμενων στη μεγάλη κοινωνική παραγωγή, βελτιώνοντας σταδιακά το επίπεδο ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών τους. Με αυτή την έννοια εκφράζει τις ανάγκες και τα δικαιώματά τους ως συμμάχων στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Ταυτόχρονα η σοσιαλιστική δημοκρατία σημαίνει την καταπίεση των παλιών εκμεταλλευτριών τάξεων από την εξουσία της εργατικής τάξης σε συμμαχία με λαϊκά στρώματα, δηλαδή από τη μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία. Στη σοσιαλιστική δημοκρατία η εργατική τάξη, οι εργαζόμενοι ασκούνται στα ζητήματα οργάνωσης της παραγωγής και όλων των κοινωνικών δομών στον έλεγχο του διοικητικού μηχανισμού, στο σχεδιασμό, την υλοποίηση. Δεν περιορίζονται στην εκλογή αντιπροσώπων σε σώματα νομοθετικής εξουσίας, αλλά άμεσα συμμετέχουν στους θεσμούς και τα όργανα της λαϊκής εξουσίας (που στην ΕΣΣΔ ονομάστηκαν Σοβιέτ), δομημένα από κάτω προς τα πάνω. Βέβαια, η υλοποίηση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας δεν είναι έργο μονόπρακτο, είναι πορεία με αντιφάσεις, ταξικούς αγώνες σε νέες συνθήκες. Εχθρός της είναι η αντίσταση της νικημένης εκμεταλλεύτριας τάξης.

Οπως τόνιζε ο Λένιν: «Η ιστορική ...αλήθεια συνίσταται στο ότι κανόνας κάθε βαθιάς επανάστασης είναι η μακρόχρονη, επίμονη, απεγνωσμένη αντίσταση των εκμεταλλευτών, που διατηρούν για πολλά χρόνια μεγάλα και ουσιαστικά πλεονεκτήματα απέναντι στους εκμεταλλευόμενους. Ποτέ - έξω από τη γλυκανάλατη φαντασία του γλυκανάλατου κουτεντέ Κάουτσκυ - οι εκμεταλλευτές δε θα υποταχθούν στην απόφαση της πλειοψηφίας των εκμεταλλευόμενων χωρίς να δοκιμάσουν σε μια σειρά μάχες, σε μια τελευταία απεγνωσμένη μάχη τα πλεονεκτήματα τους»⁹⁵.

Ομως εχθρός της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, δηλαδή της ίδιας της μαζικής συμμετοχής της εργατικής τάξης στην εξουσία, είναι και άλλες επιβιώσεις του παρελθόντος, όπως το επίπεδο συνείδησής της, η μικροαστική στάση στην ιδιοκτησία, η αντίληψη της εργασίας ως μέσου επιβίωσης κι όχι ως ανάγκης. Κι από την άλλη όλα αυτά ενισχύουν τη δυνατότητα ανάπτυξης της γραφειοκρατίας, απόσπασης, ακόμα και σφετερισμού του κοινωνικού αγαθού από μετέχοντες σε διευθυντικά και διοικητικά όργανα. Στον 21ο αιώνα η διεθνής εργατική τάξη μπορεί να γίνει πιο ώριμη για την κατάκτηση, ανάπτυξη και διαφύλαξη της εργατικής εξουσίας.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

(Το άρθρο βασίζεται σε κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ)

Σημειώσεις

94. «Η ελευθερία δε συνίσταται στη φανταστική ανεξαρτησία από τους νόμους της φύσης, αλλά στη γνώση αυτών των νόμων και στη βασισμένη σε αυτή τη γνώση δυνατότητα να εξαναγκάζει κανείς σκόπιμα τους νόμους της φύσης να δρουν για συγκεκριμένους σκοπούς». Φρ. Ενγκελς «Αντι-Ντύρινγκ», σελ. 171, εκδόσεις «Αναγνωστίδη».

95. Β. Ι. Λένιν Απαντα, τ. 37, σελ. 264-265, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».