"Η ιστορία του Λιγδόπουλου είναι η ιστορία της πρώτης περιόδου του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι η ιστορία όλης της γνωστής και αγνώστου δράσεως της ομάδας των ολίγων συντρόφων, που συνεργάσθησαν για να δημιουργηθή η επαναστατική ζύμωσις και για να διαμορφωθή προς το σκοπό ενός Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο Λιγδόπουλος υπήρξεν ο κατ' εξοχήν σκεπτόμενος σύντροφος από την ομάδα αυτή και ο κατ' εξοχήν αποφασισμένος, που δεν έβλεπε τίποτε άλλο από το κόμμα. Η διαρκής ανησυχία του ήτο πώς το κόμμα να διαμορφωθή και να λάβη το χαρακτήρα που έπρεπε". Μ' αυτά τα λόγια - εξόχως εύστοχα - προσέγγιζε την προσωπικότητα του Δ. Λιγδόπουλου η "Κομμουνιστική Επιθεώρηση" στο δεύτερο τεύχος της, το Φλεβάρη του 1921, λίγους μήνες μετά τον άδικο και αναπάντεχο χαμό του πρωτοπόρου Ελληνα επαναστάτη - κομμουνιστή.

Ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1898. Στα 1916, σε ηλικία 18 ετών, γράφτηκε ως φοιτητής των μαθηματικών στο πανεπιστήμιο, αλλά, παρά την αγάπη του προς τη συγκεκριμένη επιστήμη, το μυαλό και την καρδιά του θα κερδίσει το εργατικό - επαναστατικό κίνημα και οι ταξικοί του αγώνες. Ετσι, την ίδια χρονιά (1916), μαζί με τους συμφοιτητές και φίλους του, τον Σπ. Κομιώτη, τον Φρ. Τζουλάτη και τους αδελφούς Δούμα, ιδρύει τη "Σοσιαλιστική Νεολαία" Αθήνας, η οποία, σύμφωνα με το Καταστατικό της, είχε τους εξής σκοπούς: "α) Να υποδείξη τας αρχάς του διεθνούς σοσιαλισμού β) να διοργανώση και εκπαιδεύση τα μέλη της με μαθήματα σοσιαλιστικά, εγκυκλοπαιδικά, φιλολογικά, καλλιτεχνικά, επίσης να βοηθήση τη σωματικήν ανάπτυξιν των νέων με γυμναστικάς ασκήσεις, εκδρομάς, παιδιάς κλπ., προς το σκοπόν να δημιουργηθή νεολαία υγιής το σώμα και το πνεύμα και ικανή ν' αναλάβη τον σοσιαλιστικόν αγώνα, γ) να διαδώση σοσιαλιστικάς και συνδικαλιστικάς ιδέας μεταξύ των εργατών και δ) να εργασθή δραστηριώτατα κατά του αλκοολισμού που αποκτηνώνει την εργατικήν τάξιν" (Γ. Κορδάτου: "Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος", εκδόσεις "Μπουκουμάνη", σελ. 272).

Η Σοσιαλιστική Νεολαία ξεδίπλωσε γρήγορα πρωτοποριακή δράση, που αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο υπό το φως της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης. Οπως αναφέρει ο Κορδάτος, "μέσα στο Εργατικό Κέντρο της Αθήνας τη μεγαλύτερη επιρροή την ασκούσε η Σοσιαλιστική Νεολαία της Αθήνας, που, ενθουσιασμένη με τη ρώσικη επανάσταση, έδειχνε αριστερές τάσεις (Γ. Κορδάτου: "Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 13ος, σελ. 510). Μ' αυτή της τη δράση, η Σοσιαλιστική Νεολαία πολύ σύντομα θα προκαλέσει την προσοχή των διωκτικών μηχανισμών του κράτους. Ετσι, με αφορμή το γεγονός ότι θα εκδώσει τη γνωστή μπροσούρα του Κροπότκιν "Προς τους νέους", οι ηγέτες της Λιγδόπουλος, Δούμας, Κομιώτης, Αργυρίου και Κατσώνης θα συλληφθούν και θα καταδικαστούν σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση από στρατοδικείο. Στη συνέχεια, θα οδηγηθούν στις φυλακές του Ρεθύμνου, αλλά σύντομα θα αποφυλακισθούν, με χάρη που θα τους δώσει η κυβέρνηση Βενιζέλου, ύστερα από τη διεθνή κατακραυγή που θα ξεσηκώσει το θέμα (Γ. Λεονταρίτη: "Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο", εκδόσεις "Εξάντας", σελ 246). Απολογούμενος στο στρατοδικείο, ο Δ. Λιγδόπουλος είχε προειδοποιήσει για την κατάληξη που θα είχε η δίωξη εναντίον του και εναντίον των συντρόφων του, τονίζοντας: "Δεν ενδιαφέρομαι για την καταδίκη μου, αλλά βεβαιωθείτε, κύριε πρόεδρε, ότι η καταδίκη μου θα χρησιμεύση για καθρέπτης, με τον οποίο ο κόσμος θα γνωρίση τον πολιτισμό της Ελλάδος" (ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2, Φλεβάρης 1921).

Οπως ήταν φυσικό, η δράση αυτή της Σοσιαλιστικής Νεολαίας θα της προσδώσει πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεργασίες για την πραγματοποίηση του Πρώτου Πανελλαδικού Σοσιαλιστικού Συνεδρίου, που θα ενώσει τις διάφορες σοσιαλιστικές ομάδες και τάσεις και θα ιδρύσει το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, το μετέπειτα ΚΚΕ.

Στο συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί στις 4 - 10 (17 - 23 με το νέο ημερολόγιο) Νοέμβρη του 1918, θα εμφανιστούν σε χοντρές γραμμές τρεις ιδεολογικοπολιτικές τάσεις: Η δεξιά, με βασικούς εκπροσώπους τον Ν. Γιαννιό και τον Αριστ. Σίδερη, η κεντρίστικη - συμβιβαστική, με επικεφαλής τον Α. Μπεναρόγια και η αριστερή, με επικεφαλής τον Δ. Λιγδόπουλο. Η ομάδα του Λιγδόπουλου (Κομιώτης, Τζουλάτης και ο μάλλον προσκείμενος σ' αυτούς Ν. Δημητράτος), διαπνεομένη από τα ιδανικά της Οκτωβριανής Επανάστασης και τη μαρξιστική - λενινιστική ιδεολογία του μπολσεβικισμού, θα παίξει σημαντικό ρόλο στις εργασίες του συνεδρίου και θα καταφέρει να περάσει μια σειρά θέσεις που έδιναν επαναστατικό προσανατολισμό στο νεοσύστατο κόμμα, όπως: Κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, προλεταριακός διεθνισμός κλπ. Ξεχωριστή στο συνέδριο ήταν η παρέμβαση του Δ. Λιγδόπουλου για το χαρακτήρα της Κοινωνίας των Εθνών, τα νοήματα της οποίας έχουν ισχύ ακόμη και σήμερα για ανάλογες περιπτώσεις.

Το συνέδριο θα εκλέξει τον Δ. Λιγδόπουλο μέλος της ΚΕ του Κόμματος και διευθυντή του κομματικού δημοσιογραφικού οργάνου, της εφημερίδας "Εργατικός Αγών".

Με την ίδρυσή του, το ΣΕΚΕ συνδέθηκε με τη Β Διεθνή, παρόλο που "οι περισσότεροι αντιπρόσωποι... ήθελαν να παρθεί από τότε απόφαση που να καταδικάζει το δυτικό σοσιαλισμό" (Γ. Κορδάτου: "Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας", στο ίδιο, σελ. 513). Οτι, όμως, δεν έγινε στο ιδρυτικό συνέδριο, θα γίνει λίγο αργότερα και σ' αυτήν την εξέλιξη βοήθησε αποτελεσματικά το γεγονός ότι το Μάρτη του 1919 στη Μόσχα ιδρύθηκε η Κομμουνιστική Διεθνής. Ετσι, στην πρώτη Σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου του ΣΕΚΕ (Μάης 1919), θα ληφθεί απόφαση για αποχώρηση του Κόμματος από τη Β Διεθνή και προπαρασκευή του εδάφους, ούτως ώστε να γίνει δυνατή η προσχώρησή του στην Τρίτη Διεθνή. Η απόφαση ήταν αποτέλεσμα σκληρής σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο ομάδες. Οι Δ. Λιγδόπουλος, Ν. Δημητράτος, Μ. Σιδέρης και Σπ. Κομιώτης υποστήριξαν την προαναφερόμενη απόφαση, κόντρα στην αντίθετη γνώμη των Α. Μπεναρόγια και Αριστ. Σίδερη. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης αυτής ήταν η παραίτηση του Δ. Λιγδόπουλου και των συντρόφων του από την ΚΕ - παρόλο που είχαν πετύχει να περάσουν την άποψή τους - για λόγους ευθιξίας. Θα επανέλθουν, όμως, στην κομματική ηγεσία με απόφαση της δεύτερης Συνόδου του Εθνικού Συμβουλίου το Νοέμβρη του ίδιου έτους ("Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΕ", σελ. 101 - 102 και 104 - 105 και Χρ. Τσιντζιλώνη: "Δ. Λιγδόπουλος", ΚΟΜΕΠ τεύχος 9/1988).

Το Γενάρη του 1920, ο Δ. Λιγδόπουλος θα εκπροσωπήσει το ΣΕΚΕ στη Συνδιάσκεψη των Βαλκανικών Κομμουνιστικών και Σοσιαλιστικών Κομμάτων στη Σόφια, όπου θα ιδρυθεί η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία. Στη συνέχεια, θα σταλεί ως εκπρόσωπος του Κόμματος στη Μόσχα, για να συμμετάσχει στο Β Συνέδριο της Κομιντέρν. Για το αν πρόφτασε να παραστεί στις εργασίες του Συνεδρίου, υπάρχει διχογνωμία. Η εφημερίδα του ΣΕΚΕ "Εργατικός Αγών" στο φύλλο της 11/24 Οκτώβρη του 1920 έγραφε ότι ο Λιγδόπουλος "δεν επρόφτασεν να παραστή εις τας εργασίας του Συνεδρίου". Αντίθετα, ο Σοβιετικός μελετητής Λεβ Γκούρβιτς με όσα στοιχεία παραθέτει σε μελέτη του - προερχόμενα από τα αρχεία της Κομιντέρν - επιβεβαιώνει κατηγορηματικά ότι ο Λιγδόπουλος πήρε μέρος στις εργασίες του Συνεδρίου από την αρχή (Λεβ Γκούρβιτς: "Ωρίων Αλεξάκης", εκδόσεις ΣΕ, σελ. 92 και εξής).

Στη Μόσχα, ο Λιγδόπουλος - πέραν του ότι θα παρακολουθήσει το συνέδριο - θα φέρει σε πέρας την αποστολή του, που είναι η ένταξη του ΣΕΚΕ στην ΚΔ και η αποκατάσταση σύνδεσης του Κόμματος με την παγκόσμια αυτή πολιτική οργάνωση του προλεταριάτου. Η ΚΔ θα ορίσει απεσταλμένο της στα Βαλκάνια - και την Ελλάδα φυσικά - τον Ελληνορώσο Ωρίωνα Αλεξάκη. Ετσι, μετά τη λήξη των εργασιών του Συνεδρίου, ο Λιγδόπουλος θα πάρει το δρόμο της επιστροφής προς την Ελλάδα μαζί με τον αντιπρόσωπο της Διεθνούς. Εμελλε, όμως, το ταξίδι αυτό να έχει τραγικό τέλος. Οι δύο κομμουνιστές ηγέτες - Λιγδόπουλος και Αλεξάκης - και μαζί τους ο Βούλγαρος Οϊκιν δολοφονήθηκαν στη Μαύρη Θάλασσα από Τουρκολαζούς λαθρέμπορους και τα πτώματά τους πετάχτηκαν κοντά στις βουλγαρικές ακτές. Ακριβής ημερομηνία του θανάτου τους δεν υπάρχει, παρόλο που κατά καιρούς έχουν γραφεί διάφορες (21 ή 25 ή 27 Οκτωβρίου 1920). Το βέβαιο είναι πως δολοφονήθηκαν μέσα στο τρίτο δεκαήμερο του Οκτώβρη του 1920. Πολλές είναι επίσης οι εκδοχές για το χαμό τους: Οτι κίνητρο ήταν η ληστεία, ότι επρόκειτο για δολοφονία που σχεδίασαν και εκτέλεσαν πράκτορες της Αντάτ κλπ. Το βέβαιο είναι πως ο Λιγδόπουλος και οι σύντροφοί του χάθηκαν, ενώ βρίσκονταν σε αποστολή της ΚΔ, ενώ εκτελούσαν το επαναστατικό τους καθήκον.

Η απώλεια του Λιγδόπουλου ήταν μεγάλη για το ελληνικό επαναστατικό κίνημα. Σε μια στιγμή που το Κόμμα έβρισκε το δρόμο του, με την ένταξη στην ΚΔ, σε μια στιγμή που μετονομαζόταν σε Κομμουνιστικό στο δεύτερο συνέδριό του (Απρίλης 1920) και εξέλεγε τον ίδιο στην ηγεσία, εκτιμώντας τις υπηρεσίες του, σε μια στιγμή που ο πρωτομάστορας αυτός του κομμουνισμού στην Ελλάδα ήταν άκρως απαραίτητος, ουσιαστικά στην αρχή της επαναστατικής του δράσης, έφευγε από τη ζωή εντελώς άδικα. Κι όμως, είχε καταφέρει να προσφέρει τόσα, ώστε θα παραμένει πάντα μια φωτεινή επαναστατική προσωπικότητα για να δείχνει το δρόμο της ανιδιοτελούς και αταλάντευτης επαναστατικής δράσης.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ