Πάνω από ένας χρόνος πέρασε από τις σοβαρές ταραχές του περσινού Μάρτη στο Κόσσοβο, με τις μαζικές, όσο και αιματηρές, διώξεις που εξαπέλυσαν Αλβανοί του Κοσσόβου κατά του σέρβικου πληθυσμού και ό,τι ...τον «θύμιζε»: δηλαδή, τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η αιτία, βέβαια, αυτών των γεγονότων βρίσκεται στη συνεχιζόμενη ιμπεριαλιστική κατοχή του ΝΑΤΟ στο Κόσσοβο και τη μετατροπή του σε προτεκτοράτο, γεγονός που «υπόσχεται» - δυστυχώς - και άλλες τέτοιες καταστάσεις όπως η περσινή.

Η πολιτιστική κληρονομιά μιας τέτοιας πολυεθνικής περιοχής δε θα μπορούσε παρά να αποτελεί «ευχή» - σε πραγματικά ειρηνικούς καιρούς, λόγω του πλούτου της και του «παλίμψηστου» των εποχών και της αισθητικής που καλύπτει - αλλά, συνάμα, και «κατάρα» στην εποχή του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού. Δεδομένης της συνεχιζόμενης ιμπεριαλιστικής «παρουσίας» στα Βαλκάνια και κατοχής του Κοσσόβου (γνωστού και ως «πυριτιδαποθήκη» της χερσονήσου) τα μνημεία «άγονται» και «φέρονται» ανάλογα με τις ανάγκες των ιμπεριαλιστών. Στην «κατάλληλη» στιγμή μετατρέπονται σε «στόχους» του, ελεγχόμενα, εξαγριωμένου πλήθους, το οποίο βέβαια «βλέπει» τον «εχθρό» σε έναν άλλο λαό με τον οποίο, ωστόσο, ζούσε κοντά του ειρηνικά και δημιουργικά επί δεκαετίες.

Ετσι, μεγάλος αριθμός μνημείων καταστράφηκε από τις επιθέσεις αυτού του πλήθους, μαζί βέβαια και με νεότερες κτιριακές υποδομές που «συμβόλιζαν» τη σερβική... «εξουσία» στην περιοχή. Ενας χρόνος λοιπόν μετά, τα μνημεία αυτά παραμένουν δίχως καμία, ουσιαστική, σωστική επέμβαση, ενώ και η «προστασία» των υπολοίπων - και όχι μόνο των σερβικών - βρίσκεται κάτω από συνεχή απειλή.

Η απειλή αυτή περιγράφεται στην έκθεση του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) για τα μνημεία που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο παγκοσμίως κατά το 2004-2005. Για την κατάσταση στο Κόσσοβο απέστειλαν σχετική αναφορά ξένοι ειδικοί, αφού ακούγεται μάλλον σαν... σύντομο ανέκδοτο να μιλήσει κανείς για Τμήμα Κοσσόβου του ICOMOS.

«Η μοίρα της πολιτιστικής κληρονομιάς αναδεικνύεται ως φλέγον θέμα στα Βαλκάνια» σημειώνεται στην αναφορά. «Σαν σημάδι των μακροχρόνιων παραδόσεων και πολιτισμών όλης της περιοχής, είναι ένας στόχος της καταστροφής αλλά και της κακής χρήσης. Στις χώρες όπου οι διαφορετικές ομάδες παλεύουν βάσει του έθνους (σ.σ. ας μην περιμένουμε αντιιμπεριαλιστικές αναφορές από το ICOMOS), η κληρονομιά μπορεί να γίνει ένα όπλο και μια πρόκληση. Πολλά από τα μουσεία της περιοχής, βιβλιοθήκες, θρησκευτικά κτίρια, αρχαιολογικές περιοχές, και παρόμοια, έχουν καταστραφεί στην πρώην Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών (...)».

Στις ταραχές του Μάρτη, «περίπου 35 εκκλησίες, παρεκκλήσια και μοναστήρια σε δεκαεφτά δήμους καταστράφηκαν ή βλάφτηκαν σε μόνο δύο ημέρες (...) Οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάμεις (KFOR) των οποίων στόχος ήταν να προστατευτούν και οι λαοί του Κοσσόβου και η κληρονομιά τους (σ.σ. θυμίζουμε πως το ICOMOS, όσο σωστή στάση και να έχει κρατήσει σε ζητήματα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, παραμένει οργανισμός της UNESCO) δε φάνηκε να ξέρει πώς να αντιδράσει σε μια τέτοια άγρια κατάσταση. Ενα μεγάλο μέρος της καταστροφής θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί εάν οι στρατιώτες ήταν προετοιμασμένοι καλύτερα. Σε πολλές περιπτώσεις ο όχλος επέστρεψε ακόμη και μια ημέρα ή δύο αργότερα για να συνεχίσει τη βία».

Η UNESCO και άλλοι οργανισμοί δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν ως ...το «ιππικό» που θα διέσωζε τα μνημεία. Το ...Κοινοβούλιο του Κοσσόβου αποφάσισε να δώσει 3,5 εκατομμύριο ευρώ για «επισκευές» μνημείων. Το ICOMOS εκτιμά ότι αυτή η χρηματοδότηση «θα συγκεντρωθεί πιθανότατα στα σημαντικότερα κτίρια, δεδομένου ότι το συνολικό κόστος για την αποκατάσταση και την αναστήλωση είναι τουλάχιστον δέκα φορές υψηλότερο. «Πολλές ανεκτίμητες νωπογραφίες και εικονοστάσια χάνονται για πάντα».

Ωστόσο, όπως είπαμε, η πολιτιστική κληρονομιά στο προτεκτοράτο βρίσκεται υπό συνεχή απειλή. Το ICOMOS «βλέπει» μόνο τις πολιτικές αιτίες στις σχέσεις Σερβίας - Κοσσόβου, ενώ σημειώνει και την «ανεργία μεταξύ των νεαρών ανδρών, οι οποίοι επηρεάζονται εύκολα από την εξτρεμιστική προπαγάνδα». «Ενας άλλος λόγος», προσθέτει, «είναι ότι οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90 κατέστρεψαν κατά ένα μεγάλο μέρος την υπάρχουσα υποδομή συντήρησης της κληρονομιάς». Συγκεκριμένα, αναφέρεται η «έξοδος» των Σέρβων ειδικών από τα όργανα για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, που αποχώρησαν μαζί με τα γιουγκοσλαβικά στρατεύματα τον Ιούνη του 1999.

Εκτός όμως από τις πολιτιστικές απώλειες του περσινού Μάρτη, πολλά ακόμη μνημεία, συμπεριλαμβανομένων των μουσουλμανικών τεμενών, χρήζουν συντήρησης και αποκατάστασης.