Το ΚΚΕ ιδρύθηκε (Νοέμβρης 1918) με την ονομασία Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ). Στο 3ο Εκτακτο Συνέδριό του (Νοέμβρης 1924), μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Η ίδρυση του ΚΚΕ ήταν νομοτελειακή κατάληξη μιας μακροχρόνιας διαδικασίας, που οδήγησε στη συνένωση της επαναστατικής κοσμοθεωρίας με το εργατικό κίνημα, στο επαναστατικό προλεταριακό κόμμα.

Το 1ο ιδρυτικό του Συνέδριο συνήλθε στις 4 (17) - 10 (23) του Νοέμβρη 1918 στα γραφεία του Συνδέσμου Μηχανικών Ατμόπλοιων στον Πειραιά, και συνένωσε τις τότε σοσιαλιστικές οργανώσεις σε ενιαίο κόμμα της εργατικής τάξης με δική του ταξική πολιτική, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ). Το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) ήταν το πιο σημαντικό ιστορικό γεγονός της εποχής, γιατί μπήκε το θεμέλιο της ανάπτυξης της συνειδητής ταξικής πάλης για την εκπλήρωση του ιστορικού ρόλου της εργατικής τάξης.

Το Συνέδριο ψήφισε τελικά ντοκουμέντα «εις το σύνολον αι αρχαί, το πρόγραμμα και το καταστατικόν καθώς και το ψήφισμα ιδρύσεως του Κόμματος» («Ριζοσπάστης», 18 του Νοέμβρη 1918).

Στο ιδρυτικό ψήφισμα κατοχυρώθηκε ο προλεταριακός - διεθνιστικός χαρακτήρας του Κόμματος, ως εξής:

«Το Σοσιαλιστικόν Εργατικόν Κόμμα της Ελλάδος βασίζεται επί των εξής θεμελιωδών αρχών:

1. Πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως για την κατάκτησιν της πολιτικής εξουσίας και την δημοσιοποίησιν των μέσων της παραγωγής και ανταλλαγής, δηλαδή την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν.

2. Διεθνής συνεννόησις και δράσις των εργατών».

Το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ ενέκρινε προγραμματικό ντοκουμέντο με τίτλο: «Αι αρχαί και το πρόγραμμα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος», όπου διακηρύσσεται η αρχή της ταξικής πάλης, η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη για το σοσιαλισμό. Ενέκρινε επίσης το «Πρόγραμμα σημερινών απαιτήσεων».

Η δημιουργία του ΚΚΕ σήμαινε την αφετηρία χειραφέτησης της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο και τα αστικά κόμματα. Για πρώτη φορά, εμφανίστηκε στην ελληνική κοινωνία ένα κόμμα που ανέγραψε στη σημαία του την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Το Πρόγραμμα του 1ου Συνεδρίου του ΣΕΚΕ υπογράμμιζε ανάμεσα σε άλλα:

«(...) αι παραγωγικαί δυνάμεις της σημερινής κοινωνίας ηυξήθησαν δυσαναλόγως δι' αυτήν την κοινωνίαν και ότι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κατήντησεν ασυμβίβαστος προς την πλήρη και σκόπιμον χρησιμοποίησιν και ανάπτυξιν αυτών των παραγωγικών μέσων. (...) Η μεταβολή της παραγωγής από πλουτοκρατικής εις σοσιαλιστικήν, διενεργουμένην διά της κοινωνίας και προς το καλόν ολοκλήρου της κοινωνίας δύναται να καταστήση τη μεγάλην παραγωγήν με την οσημέραι αυξάνουσαν παραγωγικότητα της κοινωνικής εργασίας, από πηγήν αθλιότητος και δουλείας των λαϊκών τάξεων, εις πηγήν υψίστης ευημερίας και ατελείωτου και πολυειδούς τελειοποιήσεως. Η κοινωνική αύτη μεταβολή σημαίνει την απελευθέρωσιν όχι μόνον των προλεταρίων, αλλά και ολοκλήρου της ανθρωπότητος που υποφέρει σήμερον. Εν τούτοις δύναται να πραγματοποιηθή μόνον από την εργατικήν τάξιν (...) Αλλ' ο αγών των εργατών είναι αναγκαστικώς και πολιτικός αγών. Η εργατική τάξις δεν ημπορεί να διεκδικήση τα οικονομικά της συμφέροντα ούτε ν' αναπτύξη την οικονομικήν της οργάνωσιν χωρίς πολιτικά δικαιώματα· δε δύναται να πραγματοποιήση την ιστορικήν της αποστολήν χωρίς να γίνη κάτοχος της πολιτικής εξουσίας (...)».

Με αυτήν την τοποθέτηση, το κόμμα μας ανέδειξε το πέρασμα στο σοσιαλισμό ως αποτέλεσμα της μόνης πάλης που οδηγεί σε αυτόν, της επαναστατικής, σε αντίθεση με το ρεφορμισμό, που διακηρύσσει ότι στο σοσιαλισμό η εργατική τάξη θα φτάσει μέσω των μεταρρυθμίσεων.

Στο «Πρόγραμμα των σημερινών απαιτήσεων» προτείνει μια σειρά λύσεις σε βασικά προβλήματα, πρωτοποριακές για την εποχή, ορισμένα από τα οποία παραμένουν ως άλυτα ζητήματα ακόμη και σήμερα, όπως:

• Ελευθερία πάσης θρησκείας χωρίς την ανάγκην επισήμου θρησκείας. Η θρησκεία να αναγνωρισθή ως ιδιωτική υπόθεσις και η εκκλησία ως ιδιωτικόν ίδρυμα. Απαγόρευσις εις τους κληρικούς να διδάσκουν εις τα σχολεία... Καθιέρωσις και του πολιτικού γάμου.
• Πλήρης αστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξίσωσις των γυναικών προς τους άνδρας. Κατάργησις όλων των νόμων που περιορίζουν τα δικαιώματα της γυναικός και του νόθου παιδιού.
• Απονομή της δικαιοσύνης υπό δικαστών εκλεγομένων υπό του λαού. Δωρεάν η συνηγορία και η διαδικασία.
• Μετατροπή του συστήματος των φυλακών εις μορφωτικά ιδρύματα...
• Δωρεάν παροχή της ιατρικής περιθάλψεως και των φαρμάκων.
• Εκλαΐκευσις της εκπαιδεύσεως. Αυστηρά εφαρμογή της υποχρεωτικής εκπαιδεύσεως.
• Ανοικοδόμησις σχολικών κτιρίων και πολλαπλασιασμός των σχολείων.
• Κατάργησις των εμμέσων φόρων και παντός φόρου εις τα είδη της πρώτης ανάγκης. Προοδευτική φορολογία επί του εισοδήματος και των κεφαλαίων...

Το κόμμα μας ήταν και είναι πιστό στον προλεταριακό διεθνισμό από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του.

«Το Σοσιαλιστικόν Εργατικόν Κόμμα της Ελλάδος, κηρύσσει εαυτό ηνωμένον με όλους τους εργάτας των άλλων χωρών που έχουν προαχθή εις συναίσθησιν της τάξεώς των», έγραφε στο Πρόγραμμά του. Συνδέθηκε το 1919 με τη Γ` Κομμουνιστική Διεθνή (1919 - 1943) και τον Απρίλη του 1920 αποφάσισε την οργανική ένταξή του σε αυτή. Χαιρέτισε με ενθουσιασμό τη νίκη της μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Στάθηκε ένθερμος υποστηρικτής του πρώτου εργατικού κράτους, της σοβιετικής εξουσίας. Στο ιδρυτικό του Συνέδριο ενέκρινε «ψήφισμα χαιρετισμού προς την ρωσικήν δημοκρατίαν των Σοβιέτ» και «Διαμαρτυρία διά την μελετωμένην επέμβασιν των συμμάχων» κατά της νεαράς Σοβιετικής Δημοκρατίας.

Πολέμησε τον αντισοβιετισμό, εκδήλωσε την ταξική του αλληλεγγύη στις χώρες της λαϊκής εξουσίας, στους κομμουνιστές και στους εργαζόμενους όλου του κόσμου. Στην ύπαρξη της Σοβιετικής Ενωσης είδε τον αρωγό της λαϊκής πάλης σε παγκόσμια κλίμακα. Δέχτηκε γι' αυτό τη λυσσαλέα επίθεση της αστικής τάξης και του οπορτουνισμού. Το ΚΚΕ είναι περήφανο για την αλληλεγγύη που έδωσε και πήρε, για τη συμβολή του στην ανάπτυξη της εργατικής διεθνιστικής αλληλεγγύης.

Η στρατηγική του ΚΚΕ για τη Λαϊκή Εξουσία ανταποκρίνεται στα μακροπρόθεσμα και στα άμεσα συμφέροντα της εργατικής τάξης, της μικρομεσαίας αγροτιάς και των αυτοαπασχολούμενων επαγγελματοβιοτεχνών. Αποτελεί τη διέξοδο που προτείνει το ΚΚΕ στο λαό, απάντηση στην ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα.

Η πολιτική του ΚΚΕ έχει επιβεβαιωθεί στη ζωή. Οι θέσεις του για τις διεθνείς συνθήκες μετά το 1989-1991, γενικότερα και στα Βαλκάνια, η ανάλυσή του για την ΟΝΕ και το ευρώ, συνολικά για την καπιταλιστική ευρωπαϊκή ενοποίηση, η απόλυτη αντίθεσή του στη στρατηγική των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και η ανάδειξη των αιτίων που τις προκαλούν, καθώς και άλλες βασικές επισημάνσεις του διαπιστώνονται ως ορθές και από λαϊκές δυνάμεις πέρα από τα όρια της εκλογικής του απήχησης. Επιβεβαιωμένη είναι και η πολιτική συμμαχιών του ΚΚΕ, η ανάγκη της διαπάλης με τον οπορτουνισμό.

Το κόμμα μας εκφράζει την αποφασιστικότητα να συνεχίσει στην ίδια γραμμή πλεύσης. Δεσμεύεται στο λαό και στη νεολαία ότι θα δυναμώσει τις προσπάθειές του για να προχωρήσει η δημιουργία του Αντιιμπεριαλιστικού, Αντιμονοπωλιακού, Δημοκρατικού Μετώπου, που αγωνίζεται και διεκδικεί τη Λαϊκή Εξουσία. Θα συνεχίσει να δίνει όλες τις δυνάμεις του στο πλευρό του λαού. Θα πάρει τα απαραίτητα μέτρα για να αποκτήσει πιο μαχητικούς δεσμούς μαζί του, να κάνει την ιδεολογική και πολιτική του παρέμβαση πιο αποκαλυπτική, διεισδυτική, επιθετική.

Το 18ο Συνέδριο εμβάθυνε στις αιτίες νίκης της αντεπανάστασης και της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Με την «Πολιτική Απόφαση με τα καθήκοντα πάλης έως το 19ο Συνέδριο», αλλά και την Απόφαση: «Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Η αντίληψη του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό», εξόπλισε το Κόμμα, ώστε πιο ώριμα, με μεγαλύτερη ικανότητα, να γίνεται αποτελεσματικό στη δράση του για την Αντεπίθεση.

Αυτές οι αποφάσεις αποτελούν εφαλτήριο, ώστε μαζί με την κατακτημένη έως τώρα πείρα να κάνουμε ένα νέο ελπιδοφόρο ξεκίνημα με όραμα, με αισιοδοξία, με συναίσθηση των δυσκολιών, αλλά με διάθεση και ικανότητα να τις αντιμετωπίσουμε, και να οικοδομήσουμε ένα ισχυρό ΚΚΕ στην εργατική τάξη, στις άλλες λαϊκές δυνάμεις, να συμβάλλουμε με τη δράση μας να ωριμάζει η πολιτική συνείδηση της εργατικής τάξης, να συσπειρώνουμε με τη δράση μας δυνάμεις για τη Λαϊκή Εξουσία. Η Απόφαση για το Σοσιαλισμό συνδέεται διαλεκτικά με την Πολιτική Απόφαση και είναι προϋπόθεση για να δουλεύουμε ολοκληρωμένα με τη στρατηγική μας. Τόσο η διερεύνηση των παραγόντων που οδήγησαν στην αντεπανάσταση, όσο και ο εμπλουτισμός της προγραμματικής μας αντίληψης για το Σοσιαλισμό εξοπλίζουν το Κόμμα στη δουλειά για την ισχυροποίηση, αλλά και στην ικανότητα για αντεπίθεση.