Στα τέλη του περασμένου Μάη, τα γαλλικά ΜΜΕ ανακοίνωναν ότι ο Γάλλος Πρόεδρος, Σαρκοζί, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), παρέστη στην τελετή τοποθέτησης του πρώτου «λίθου» για την κατασκευή του παραρτήματος του Μουσείου του Λούβρου στο Αμπού Ντάμπι. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η εν λόγω είδηση θα ήταν περισσότερο «κοσμικού» ενδιαφέροντος. Εν προκειμένω, όμως, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό γεγονός για τον τρόπο που ο καπιταλισμός αντιλαμβάνεται τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και, πιο συγκεκριμένα, των μουσείων.

Είναι κοινός τόπος στη διεθνή επιστημονική κοινότητα - ακόμη και στην αστική, η οποία επαίρεται μάλιστα γι' αυτό - ότι τα μεγάλα, κυρίως, μουσεία δεν είναι τίποτε περισσότερο από επιχειρήσεις με αντικείμενο την πολιτιστική κληρονομιά. Λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, στηρίζονται στο κεφάλαιο για τη λειτουργία τους (βλ. «χορηγούς») και αντιμετωπίζουν τα εκθέματά τους - τα οποία αποτελούν ανυπολόγιστης αξίας πολιτισμικά αγαθά - ως «μετρήσιμο» και ανταλλάξιμο «μέγεθος» που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εισροή ακόμη περισσότερων κερδών. Χαρακτηριστικές, για το μέγεθος του ανταγωνισμού μεταξύ τους, είναι οι «αγωνιώδεις» μετρήσεις της επισκεψιμότητάς τους. Τον περασμένο Μάρτη, μάλιστα, το Λούβρο αναδείχθηκε πρώτο σε επισκεψιμότητα παγκοσμίως με 8,5 εκατ. επισκέπτες (σ.σ. πηγή: «The art newspaper») με δεύτερο το Βρετανικό Μουσείο.

Σχολιάζοντας το αντιδραστικό θεσμικό πλαίσιο του Νέου Μουσείου Ακρόπολης σε ανακοίνωση, τον περασμένο Ιούνη, το ΚΚΕ σημείωνε κάτι που ισχύει απόλυτα για όλα τα μεγάλα διεθνή μουσεία: «Στόχος είναι οι θησαυροί του μουσείου από ανεκτίμητο ιστορικό και μορφωτικό εργαλείο για το λαό και προπαντός τους νέους ανθρώπους, να χρησιμοποιηθούν σαν "κράχτης" για την προσέλκυση τουριστών - πελατών στις διάφορες προσοδοφόρες εμπορικές δραστηριότητες (εστιατόρια, καφετερίες, καταστήματα, ποικίλες "πολιτιστικές" και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις κλπ.) που θα συμβιώνουν με τις αρχαιότητες και θα αποτελούν τελικά την κύρια αποστολή του μουσείου. Οσο οι ανάγκες της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας των μονοπωλίων του τουρισμού και της διασκέδασης θα εξακολουθούν να ρυθμίζουν την πολιτιστική πραγματικότητα και τις σχέσεις μεταξύ των κρατών της ΕΕ, οι κινήσεις για τον επαναπατρισμό των μαρμάρων της Ζωφόρου του Παρθενώνα θα μένουν άκαρπες και οι σχετικές κυβερνητικές υποσχέσεις θα αποδεικνύονται ανέξοδοι λεονταρισμοί».

Πρόσθετε ότι στην υπόθεση του μουσείου της Ακρόπολης (σ.σ. και γενικά) «συγκρούονται και πάλι δύο πολιτικές: Η μία θεωρεί τον πολιτισμό χρυσοφόρο κέρας για το τουριστικό κεφάλαιο και τη βιομηχανία του θεάματος κλεισμένο σε αστραφτερά κέντρα με πανάκριβες υπηρεσίες για λίγους. Η άλλη επιδιώκει ο πολιτισμός να γίνει κτήμα των πολλών, που τον διαφύλαξαν, τον ανέπτυξαν και εξακολουθούν με το μόχθο τους να τον δημιουργούν. Ο λαός έχει έναν ακόμη λόγο να συνταχθεί δραστήρια με τη δεύτερη πολιτική, στον αγώνα για την ελεύθερη πρόσβαση όλων στα μουσεία, που πρέπει να μετατραπούν σε κοινωνική ιδιοκτησία στο έδαφος της φιλολαϊκής ανάπτυξης του πολιτισμού, στις συνθήκες της λαϊκής εξουσίας και οικονομίας».

Για το ίδιο θέμα, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων σημείωνε πέρυσι σε ανακοίνωσή του: «Η μετατροπή αρχαιολογικών μουσείων σε ΝΠΔΔ υποτίθεται πως έχει ως πρότυπο τη λειτουργία των μεγάλων Μουσείων του εξωτερικού (Λούβρο, Βρετανικό, Μητροπολιτικό Νέας Υόρκης). Αυτή όμως είναι μία εντελώς ατυχής προσπάθεια εξομοίωσης, καθώς τα τελευταία προέκυψαν κάτω από εντελώς διαφορετικές ιστορικές συνθήκες και εξυπηρετούν πολύ διαφορετικούς στόχους. Αποτελούμενα από ανομοιογενείς συλλογές θησαυρών, έργων τέχνης και αρχαίων αντικειμένων από όλα τα μέρη του κόσμου, που αποκτήθηκαν συχνά με αθέμιτους τρόπους και είναι αποκομμένα από τα ιστορικά πολιτισμικά τους συμφραζόμενα, τα μουσεία αυτά που γεννήθηκαν στο πλαίσιο της αποικιοκρατικής αντίληψης του 19ου αι. είναι σήμερα ιδιωτικοί οργανισμοί με στόχο το κέρδος. Αντίθετα, τα ελληνικά μουσεία, που δημιουργήθηκαν για να στεγάσουν μνημεία της εθνικής παράδοσης, οφείλουν να εξυπηρετούν τη διαδικασία της αυτοσυνειδησίας και της διαρκούς επιμόρφωσης των πολιτών και πρέπει να ανήκουν στο κράτος, όπως συμβαίνει και με όλα τα εθνικά μουσεία των χωρών της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου, οι οποίες έχουν να επιδείξουν μακραίωνη ιστορία (π.Χ. Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία, Ινδία, Αίγυπτος, κλπ.). Αλλωστε, το συγκριτικό πλεονέκτημα των ελληνικών αρχαιολογικών μουσείων είναι ακριβώς το γεγονός ότι υποστηρίζονται από τα ανεξάντλητα και συνεχώς ανανεούμενα αποθέματα ευρημάτων που εξασφαλίζουν κυρίως οι πολυάριθμες σωστικές ανασκαφές, γεγονός που ισχύει κατ' εξοχήν για τα Μουσεία των μεγάλων πόλεων (...)».

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο τοποθετήθηκε ο πρώτος «λίθος» του παραρτήματος του Λούβρου στο Αμπού Ντάμπι. Για την ιστορία να θυμίσουμε ότι το 2003 το Λούβρο συνυπέγραψε μαζί με άλλα 17 μεγάλα μουσεία μια συμφωνία, στην οποία τονιζόταν η πρόθεσή τους να μην επιστρέφουν αντικείμενα των συλλογών τους στις χώρες στις οποίες ανήκουν, αφού ...«πρέπει να αναλογιστούμε τις καταστροφικές συνέπειες της επιστροφής, συνέπειες που υπονομεύουν το χαρακτήρα και την προσφορά αυτών που ονομάζονται διεθνή μουσεία».

Ωστόσο, οι «μπίζνες» είναι «μπίζνες» και δε νοούνται δίχως εμπόριο. Ετσι, το 2007, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Λούβρο υπέγραψαν «πολιτιστική συμφωνία» για τη δημιουργία «παραρτήματος» του Λούβρου στο Αμπού Ντάμπι, που γρήγορα έλαβε την άτυπη ονομασία «Λούβρο στην άμμο». Η συμφωνία, διάρκειας 30 ετών, προβλέπει τη λειτουργία από τη Γαλλία ενός μουσείου στο εμιράτο που θα φέρει το όνομα «Λούβρο του Αμπού Ντάμπι», το οποίο θα φιλοξενεί τα καλύτερα δυτικά έργα τέχνης. Σε αντάλλαγμα, το εμιράτο θα δώσει στη Γαλλία ένα δισεκατομμύριο ευρώ, εκ των οποίων 400 εκατομμύρια μόνο για τη χρήση του ονόματος του «Λούβρου». Περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν για τη συμφωνία όταν ανακοινώθηκε. Συγγραφείς, κριτικοί τέχνης και ακαδημαϊκοί υπέγραψαν κοινή ανακοίνωση στην οποία κατηγορούσαν το Λούβρο ότι «ξεπουλά την ψυχή του». Ωστόσο, η γαλλική κυβέρνηση, διά του τότε υπουργού Πολιτισμού, απαντούσε ότι «στην αρχή, υπήρξε αυτή η ανησυχία ότι το Λούβρο θα μπορούσε να γίνει ένα εμπορικό σήμα. Αλλά η ιδέα που υποστηρίζουμε ήταν ότι αυτό είναι μέρος της παγκόσμιας προώθησης της Γαλλίας»!

Αυτό και μόνο θα έφτανε για να τεκμηριώσει τις παραπάνω απόψεις για την εμπορευματική - πολιτική χρήση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο, μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο, ο πρόεδρος του Λούβρου, Ανρί Λουαρέτ, πρόσθετε, λες και μιλούσε για οποιοδήποτε εμπορικό «σήμα κατατεθέν», ότι «πρόκειται για μια δίκαιη ανταμοιβή για την παραχώρηση του ονόματος». Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι η συμφωνία υπογράφτηκε μεταξύ του Γάλλου υπουργού Πολιτισμού και του προέδρου του Οργανισμού Τουρισμού του εμιράτου, προσθέτοντας ακόμη ένα «συμβολισμό» για το ότι η πολιτιστική κληρονομιά χρησιμοποιείται όντως ως «κράχτης» από το κεφάλαιο του τουρισμού.

Η συμφωνία προβλέπει ακόμη ότι τα τέσσερα πρώτα χρόνια θα εκτίθενται στο «Λούβρο του Αμπού Ντάμπι» 300 εκθέματα από μουσεία της Γαλλίας και στα επόμενα τρία χρόνια από 200 έως 250 έργα τέχνης. Δύο φορές το χρόνο θα οργανώνονται επίσης περιοδικές εκθέσεις. Το νέο μουσείο στο Αμπού Ντάμπι εντάσσεται στο πλαίσιο ενός τεράστιου σχεδίου ανέγερσης τεσσάρων μουσείων στο εμιράτο (Λούβρο, Γκουγκενχάιμ για τη σύγχρονη τέχνη, ενός ναυτικού και ενός εθνικού μουσείου) με στόχο να καταστήσουν το τεχνητό νησί «Σααντίγιατ» ...«πολιτιστικό κέντρο». Επιπλέον, οι αρχές του Αμπού Ντάμπι σχεδιάζουν να εντάξουν αυτά τα μουσεία στο πλαίσιο ενός γιγαντιαίου τουριστικού συγκροτήματος συνολικού κόστους 27 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που θα καταστήσει το εμιράτο τουριστικό προορισμό υψηλών προδιαγραφών.

Για την ιστορία να προσθέσουμε ακόμη μία «παράπλευρη» πτυχή. To 2007, διεθνείς οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα προειδοποίησαν για «ενδεχόμενες παραβάσεις του εργατικού κώδικα και των δικαιωμάτων των εργατών μεταναστών» που μετέχουν στην κατασκευή ενός μουσείου Γκουγκενχάιμ στο Αμπού Ντάμπι. Το παράρτημα του Γκουγκενχάιμ, αλλά και το «Λούβρο» του Αμπού Ντάμπι δε θα χτιστούν ακριβώς στην άμμο, αλλά στο τεχνητό νησί «Σααντίγιατ». Το «μητρικό» Μουσείο θεωρεί ότι έτσι ...«ενώνει τους άλλους μεγάλους διεθνείς πολιτιστικούς φορείς με την πρωτοφανή δημιουργία ενός ζωντανού πολιτιστικού προορισμού για επισκέπτες από όλο τον κόσμο». Κάπως έτσι χτίζονται ...οι σύγχρονοι «Παρθενώνες»...

Κι όμως, ο «πολύς» κ. Μπερνάρ Τσουμί, ο αρχιτέκτονας του νέου Μουσείου Ακρόπολης, δεν είδε τίποτα άλλο στα παραπάνω εκτός από ...«εισαγωγή», «εξαγωγή» και ...«παραγωγή πολιτισμού»! Συγκεκριμένα, μιλώντας το 2007 σε ημερίδα του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού με θέμα «Δημόσιο κτήριο και μητροπολιτικό αστικό τοπίο» ο Ελβετός αρχιτέκτονας είπε μεταξύ άλλων: «Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα βλέπουμε σε σημαντικά μέρη ανά τον κόσμο την κατασκευή αλλά και τη σύλληψη νέων μουσείων. Θα δείτε μουσεία όπως στο Αμπού Ντάμπι που είναι στη μέση της ερήμου, και τα οποία κτίζονται για να αποτελέσουν την καρδιά του μητροπολιτικού κέντρου. Επίσης, ένα άλλο μουσείο στο Αμπού Ντάμπι, το πρώτο του αρχιτέκτονα Φρανκ Γκέρι, είναι για την πόλη, το δεύτερο του αρχιτέκτονα Γκέρι, είναι για το Γκουγκενχάιμ. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει τίποτε γύρω από τα μουσεία, υπάρχει μόνο η έρημος. Εδώ βλέπουμε ότι δημιουργείται το Μουσείο για να δημιουργηθεί στη συνέχεια η πόλη και ο πολιτισμός γύρω από το Μουσείο. Είναι μια νέα μορφή εισαγωγής και εξαγωγής πολιτισμού (...). Αντίθετα, όμως, ορισμένες φορές ερχόμαστε αντιμέτωποι με υφιστάμενες πόλεις όπου σε αυτή την περίπτωση το Μουσείο είναι και πάλι του Φρανκ Γκέρι, στο Μπιλμπάο, μια πόλη βιομηχανική η οποία αργοπέθαινε και το Μουσείο ήρθε να κατασκευαστεί ακριβώς ως μέσο αναβίωσης της πόλης. Και στις δυο περιπτώσεις το Μουσείο έχει έναν προορισμό: Να παράξει πολιτισμό (...)» (σ.σ. οι υπογραμμίσεις δικές μας).

Βέβαια, το μόνο για το οποίο ενδιαφέρονται τόσο τα εμιράτα όσο και οι «φίλοι» τους οι Γάλλοι είναι η παραγωγή πετρελαίου και κερδών. Πολιτισμός και κουλτούρα είναι μόνο ένα ακόμη πεδίο για κέρδη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ...δεν «πρόλαβε» να βάλει ο Σαρκοζί τα θεμέλια του «Λούβρου στην άμμο» και στις αρχές του Ιούνη έκανε το γύρο του κόσμου η είδηση ότι σε ένα από τα υπερπολυτελή ξενοδοχεία του Αμπού Ντάμπι διοργανώθηκε έκθεση με πίνακες μεγάλων ζωγράφων (μεταξύ άλλων Μανέ, Σεζάν, Μοντριάν, κ.ά.) που τα ΗΑΕ αγόρασαν «μυστικά» από ιδιώτες «συλλέκτες» στην Ευρώπη. Το κωμικοτραγικό της υπόθεσης - αλλά και άκρως αποκαλυπτικό για το ρόλο των «συλλεκτών» που τους «αγκαλιάζουν» οι νομοθεσίες διεθνώς και στην Ελλάδα - είναι ότι μερικοί από αυτούς τους πίνακες, όπως η «Τσιγγάνα» του Μανέ και ακόμη ένας πίνακας του ίδιου ζωγράφου, θεωρούνταν ...«εξαφανισμένοι»!

Ακόμη και η βρετανική εφημερίδα «Τέλεγκραφ» έκανε λόγο για ...«μυστικοπαθές καταναλωτικό ξεφάντωμα» προσθέτοντας ότι ο «κόσμος της τέχνης» υποπτευόταν επί μήνες ότι τα Εμιράτα έχουν ξεχυθεί στις ιδιωτικές «συλλογές» και έκλειναν συμφωνίες αγοράς για δημιουργίες μεγάλων καλλιτεχνών. Αλλά αντί να «ευαισθητοποιηθεί» η Ευρώπη των «αξιών», οι «εμπειρογνώμονες» κατέληξαν ότι η «παρουσία» των εμιράτων στην «αγορά» έχει «βοηθήσει στη στήριξη των τιμών εν μέσω της οικονομικής κρίσης»! Οχι, δε μιλάνε για πετρέλαιο ή για πλαστικά ποτήρια. Για Μοντριάν και Σεζάν γίνεται ο λόγος...