Οι ιστορικές επέτειοι της 28ης Οκτωβρίου και της 17 Νοέμβρη που πέρασαν αποτέλεσαν μια νέα πρόκληση για το «κόκκινο Αερόστατο» και μια ευκαιρία να θέσουμε ακόμη πιο υψηλούς στόχους: Να καλύψουμε γνωστικά κενά που παρατηρούμε στις μικρές ηλικίες, να κατανοήσουμε μαζί πώς συνδέεται το χτες με το σήμερα και ιδιαίτερα τα διδάγματα που αντλούμε από το λαϊκό και κομμουνιστικό κίνημα, να γνωρίσουν τα παιδιά την ιστορική αλήθεια, να τα εμπνεύσουμε για τους μεγάλους αγώνες που έχουμε μπροστά μας.

Η διδακτική της Ιστορίας στα παιδιά δεν απασχολεί βέβαια μόνο εμάς. Υπάρχουν τάσεις που εκφράζονται και στο αστικό πανεπιστήμιο και αγκαλιάζονται από αστικούς θεσμούς. Ετσι, η αστική τάξη παρεμβαίνει στα μυαλά των παιδιών από πολλές πλευρές: Εκτός από τις σχολικές γιορτές (που δουλεύουν το ίδιο περιεχόμενο ξανά και ξανά για χρόνια από τον παιδικό σταθμό ακόμα, μέχρι το Λύκειο) έχουμε επίσης το σχολικό μάθημα Ιστορίας και το αντίστοιχο βιβλίο, ενώ διαδεδομένες πλέον είναι και οι δράσεις για παιδιά από μουσεία, θεατρικές ομάδες, δήμους, την Εκκλησία κι άλλους φορείς. Διακριτή είναι επίσης η αναβάθμιση του ιστορικού λογοτεχνικού και μυθιστορηματικού βιβλίου για παιδιά.

Πού καταλήγουν όμως όλοι οι παραπάνω; Οι διάφορες τάσεις που εκφράζονται θυμίζουν το κάλπικο δίλημμα «πρόοδος - συντήρηση», που φτιάχνεται για να εγκλωβίσει εντός των ορίων του συστήματος. Ετσι, σαν απάντηση στην παραδοσιακή προσωποκεντρική και γεγονοτολογική ιστορία εμφανίζεται: «η ιστορία από τα κάτω», η ιστορία των γυναικών, των παιδιών, των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Σαν απάντηση στις απολυτότητες του κυρίαρχου ιστορικού αφηγήματος εμφανίζεται η συμφιλίωση με «πάθη και τραύματα» του παρελθόντος. Πώς, αλήθεια, θα μιλήσεις όμως για τον Εμφύλιο αν δεν τον κοιτάξεις μέσα από την ταξική φύση του; Πώς θα δείξεις στα παιδιά ότι «το Πολυτεχνείο δεν ήτανε γιορτή», αν δεν μιλήσεις για το μετεμφυλιακό κράτος, τα ξερονήσια που λειτουργούσαν και επί «αστικής δημοκρατίας», το βιομηχανικό και εφοπλιστικό κεφάλαιο που συνεργάστηκε στενά με τη χούντα;

Παίρνουμε υπόψη μας τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες διαμορφώνεται το γνωστικό επίπεδο των παιδιών, ιδιαίτερα σε ζητήματα ιστορίας, κοινωνίας, διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας από το αστικό κράτος. Συναντάμε τόσο την ιστορική ασυνέχεια και τις σκόρπιες πληροφορίες όσο και την προσπάθεια να εμφυσήσουν στα παιδιά την ύπαρξη και συνέχεια ενός υποτιθέμενου αρχαίου ελληνικού έθνους, που το συνδέουν τόσο με το ρωμαϊκό κράτος και τη μετέπειτα βυζαντινή αυτοκρατορία, όσο και με τις χριστιανικές κοινότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις χάνονται μέσα στο χωνευτήρι της «εθνικής ομοψυχίας» και μαζί χάνεται και η όποια καλλιέργεια κριτηρίου που θα απαντούσε, όχι μόνο στο «τι έγινε» αλλά και στο «γιατί έγινε». Το πιο σημαντικό είναι ότι χάνεται η έννοια της κοινωνικής εξέλιξης, της αλλαγής κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, της ίδιας της υλιστικής προσέγγισης της Ιστορίας.

Με τις δραστηριότητες που ανέπτυξε το «κόκκινο Αερόστατο» προσπαθήσαμε να ανοίξουμε πλατιά στα παιδιά το περιεχόμενο μέσα από τη δική μας, ταξική ανάλυση, και να φωτίσουμε πλευρές που το επίσημο σχολικό αφήγημα διαστρεβλώνει ή αφήνει αθέατες. Ταυτόχρονα, επιδιώξαμε να πάρουμε από τα παιδιά τροφοδότηση ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνονται αυτό το περιεχόμενο. Αναγνωρίζουμε την αξία της ολόπλευρης προβολής μιας ιστορικής περιόδου. Ανοίγουμε «παράθυρα» για να δούμε το παρελθόν, αξιοποιώντας σκηνές από την καθημερινή ζωή. Επιδιώκουμε να συνδέσουμε το παιδί με την Ιστορία, επιστρατεύοντας την Τέχνη, με μυθιστορήματα, με ποίηση και τραγούδια από την εποχή που μελετάμε, εικαστικά έργα και φωτογραφικό υλικό. Για να μπορέσει να νιώσει και να κατανοήσει εκείνες τις συνθήκες που φαντάζουν αρκετά μακριά από τη σημερινή ζωή.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος φάνηκε να είναι μια οικεία περίοδος για πολλά παιδιά. Ακόμα και στις μικρές ηλικίες του Δημοτικού έχει εμπεδωθεί ότι οι Ελληνες πολέμησαν με τους Ιταλούς. «Μόνο; Και με ποιους άλλους;» Εδώ αρχίζει η σύγχυση. Διότι για αρκετά παιδιά ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος για την Ελλάδα τελείωσε κάπου στο Επος της Αλβανίας. Ούτε Κατοχή, ούτε ΕΑΜ, ούτε τι συμβαίνει στον υπόλοιπο «Παγκόσμιο» πόλεμο. Τα κενά πολλές φορές έρχεται να γεμίσει η προφορική ιστορία από το οικογενειακό περιβάλλον: «Στο χωριό μας οι Γερμανοί...», «Ο παππούς μου...», «Η προγιαγιά μου...».

Η φετινή δράση του «κόκκινου Αερόστατου» ήρθε ως συνέχεια των περσινών μας ξεναγήσεων στην Εκθεση για «Το απελευθερωτικό - επαναστατικό 1944», στην οποία είχαν πάρει μέρος εκατοντάδες παιδιά, αποκτώντας μια εμπειρία που φάνηκε ότι έχει αφήσει παρακαταθήκη. Φέτος, μέσα από την αφήγηση «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να μάθουν πώς πραγματικά ζούσε ο λαός της Αθήνας στα χρόνια του πολέμου. Τι σημαίνει κατοχή, λιμοκτονία, η απειλή του όπλου σε όποιον αντιδρούσε. Και όλα αυτά μέσα από τα μάτια ενός πρωταγωνιστή στην ηλικία τους. Σταθήκαμε στα ουσιώδη ερωτήματα της Ιστορίας. Ποια ήταν τα πραγματικά αίτια του πολέμου; Ποιος είπε το «ΟΧΙ» στους Ιταλούς (και πώς το τήρησε στην πράξη); Πώς το ΚΚΕ αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα για την οργάνωση της Αντίστασης; Πώς το ΕΑΜ έσωσε τον λαό από την πείνα; «Θα κλέβατε τρόφιμα από τους Γερμανούς;», «Θα γράφατε συνθήματα μέσα στο βράδυ;» Το «ναι» που έβγαινε από τα χείλη των παιδιών δεν ήταν επιπόλαιο και ενθουσιώδες. Εδειχναν να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους της αποστολής που αναλάμβαναν εκείνα τα παιδιά, όπως και το πόσο σημαντικό ήταν για τον αγώνα ενάντια στον κατακτητή. Μιλώντας για τα κλειστά σχολεία, ρωτούσαμε: «Θα σας άρεσε να μην είχατε σχολείο για δύο χρόνια;» Πρώτα χαμόγελα, μετά προβληματισμός, μετά θλίψη. «Ε... όχι» απαντούσαν «δύο χρόνια είναι πολλά». Μερικά απορούσαν: «Γιατί έγραφαν Στάλινγκραντ στους τοίχους;», δίνοντάς μας την ευκαιρία να μιλήσουμε για την εποποιία του Κόκκινου Στρατού, για την παγκόσμια μάχη να νικηθεί το τέρας του ναζισμού. Και τελικά φτάναμε σε τελείως αχαρτογράφητα νερά: Στην απελευθέρωση της Αθήνας. Πότε έγινε; Από ποιον απελευθερώθηκε; Γιατί γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου και όχι την απελευθέρωση;

Η επέτειος της 17ης Νοέμβρη, ήδη από τη φύση της, θέτει παραπάνω προκλήσεις. Η δραστηριότητά μας είχε όμως μεγάλη επιτυχία ακριβώς επειδή λειτούργησε με φυσική παρουσία στον χώρο του Πολυτεχνείου, στην καρδιά των εκδηλώσεων. Τα συνθήματα των φοιτητών τού τότε συναντούσαν τα συνθήματα που φώναζαν οι σημερινοί φοιτητές στο ίδιο προαύλιο, στις ίδιες πύλες. Η μουσική του Θεοδωράκη από τα μεγάφωνα ακροβατούσε ανάμεσα στο 1973 και το 2025. Η μαζική παρουσία νεότερων ηλικιών με τη δημιουργική ενασχόληση και έκφρασή τους έδωσαν ζωντάνια στον χώρο και συνολικά στον εορτασμό, ελπίδα για τη συνέχεια.

Οπως είναι λογικό, τα παιδιά που συμμετείχαν στις δραστηριότητές μας είχαν διαβαθμισμένες γνώσεις των ιστορικών γεγονότων και των πολιτικών συμπερασμάτων. Στην περίπτωση της επετείου του Πολυτεχνείου τα παιδιά αναπαράγουν περισσότερο όσα μαθαίνουν στο σχολείο και τις σχολικές γιορτές: Για την ανελευθερία της χούντας, για την τριήμερη κατάληψη, την έφοδο του τανκ και ότι μετά από λίγο η χούντα έπεσε... Ακόμα όμως και ζητήματα ελευθερίας ή λογοκρισίας, τα περισσότερα παιδιά αδυνατούσαν να τα συνδέσουν με την απαγόρευση βιβλίων του Μαρξ ή του Λένιν, ενώ γενικευμένη άγνοια υπήρχε για τις εξορίες και τα «ξερονήσια».

Στο μπλεγμένο κουβάρι, σύμμαχός μας ήταν η Τέχνη. Τα ποιήματα, η ζωγραφική, τα τραγούδια μάς άνοιξαν νέους δρόμους με νέο κόσμο. Ηταν αυτό που έκανε διακριτό τον χώρο του «κόκκινου Αερόστατου», τράβηξε όχι μόνο τα παιδιά αλλά και τους γονείς. Επιδιώξαμε και πάλι να ακουστεί η φωνή των παιδιών, να μπουν στον ρόλο ενός μαθητή, ενός φοιτητή της εποχής. Κλήθηκαν να εργαστούν πάνω σε χειροτεχνίες με ερώτημα «αν ήσουν εσύ στα κάγκελα του Πολυτεχνείου, τι θα φώναζες;»

Οι εκδηλώσεις μάς έδωσαν πολύτιμη πείρα για να συνεχίσουμε. Μπροστά μας έχουμε τα 80 χρόνια από την εποποιία του ΔΣΕ, τα 90 χρόνια από τους αγώνες τον Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη κι άλλες σημαντικές επετείους. Συνεχίζουμε με πυξίδα την πλούσια Ιστορία του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος. Με εργαλείο την Ιστορία, προετοιμαζόμαστε για το κάλεσμα της Ιστορίας, τον Σοσιαλισμό!