Αν υπάρχει μια λέξη που μπορεί να χαρακτηρίσει (και) την επερχόμενη, 16η Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της ΟΥΝΕΣΚΟ (σ.σ. συμμετέχουν: Αργεντινή, Ιαπωνία, Λευκορωσία, Μεξικό, Μπουρκίνα Φάσο, Μογγολία, Κίνα, Νιγηρία, Τσεχία, Νίγηρας, Ελλάδα, Περού, Ν. Κορέα, Ινδία, Ρουμανία, Ιράκ (!), Σενεγάλη, Ιταλία, ΗΠΑ, Λιβύη, Ζιμπάμπουε) για την επιστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στις χώρες προέλευσής της (21 - 23/9) αυτή είναι το αδιέξοδο. Λαμβάνοντας υπόψη το πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον στο οποίο θα πραγματοποιηθεί η Σύνοδος (σ.σ. αν τελικά τα καταφέρει, αφού θα έπρεπε να έχει ήδη γίνει τον περασμένο Απρίλη αλλά αναβλήθηκε) τα πράγματα εξακολουθούν να είναι «γκρίζα» για τις χώρες που διεκδικούν την επιστροφή αρχαιοτήτων τους.

Η αιτία είναι διαχρονική: Η πολιτιστική κληρονομιά εκλαμβάνεται από τον καπιταλισμό ως εμπόρευμα. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για εν δυνάμει «πηγή» κέρδους. Γιατί, λοιπόν, να κερδίσει ο «άλλος», έστω και αν πρόκειται για χώρα - θύμα κλοπής σπαραγμάτων του παρελθόντος της;

Αυτή η βασική αιτία έχει μάλιστα δηλωθεί - εμμέσως φυσικά - και επισήμως από μεγάλα μουσεία του κόσμου εδώ και οκτώ χρόνια, όταν, το Δεκέμβρη του 2002, 18 από αυτά τα μουσεία συμφώνησαν πάνω σε ένα κείμενο το οποίο είναι χαρακτηριστικό του προσανατολισμού τους. Είχαν φτάσει μάλιστα να πουν ότι «το δέος όλων απέναντι στον αρχαίο πολιτισμό δε θα ήταν τόσο μεγάλο σήμερα, αν δεν υπήρχε η επίδραση των αντικειμένων που άφησε πίσω του, τα οποία αποδόθηκαν στο κοινό, μέσω της πρόσβασής του στα μεγάλα μουσεία»! Πιο απλά: «Αν δεν ήμασταν εμείς... δε θα "υπήρχε" αρχαίος πολιτισμός». Μετά από αυτό, η θέση ότι «πρέπει να αναλογιστούμε τις καταστροφικές συνέπειες της επιστροφής, συνέπειες που υπονομεύουν το χαρακτήρα και την προσφορά αυτών που ονομάζονται διεθνή μουσεία» φαντάζει έως και «εύλογη»...

Εκείνη η συμφωνία έκανε λόγο για «πάταξη» του «λαθρεμπορίου», πλην όμως σημείωνε ότι τα έργα τέχνης που έχουν «βρεθεί» στα μουσεία από αιώνες μέχρι και δεκάδες χρόνια πριν, «αποκτήθηκαν κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες από τις σημερινές». Με λίγα λόγια: ό,τι κλέβεται σήμερα αποτελεί αντικείμενο λαθρεμπορίου. Ο,τι κλάπηκε πριν έναν αιώνα είναι «περασμένα - ξεχασμένα»...

Στα οκτώ χρόνια που πέρασαν από τότε η κατάσταση δείχνει να «παγιώνεται» στο ασφυκτικό πλαίσιο της παραπάνω συμφωνίας που έκαναν τα μουσεία για τον εαυτό τους. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του περίφημου «Κυλίνδρου του Κύρου» που τα τελευταία χρόνια αποτελεί στοιχείο διπλωματικού πολέμου στις έτσι κι αλλιώς δύσκολες σχέσεις του Ιράν με τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και της Βρετανίας, κατά κύριο λόγο. Λίγες μέρες πριν, το Βρετανικό Μουσείο αποφάσισε να επιστρέψει, με τη μορφή «δανείου», το σπουδαίο αυτό αντικείμενο του 6ου π.Χ. αι., το οποίο ανακαλύφθηκε το 1879 και θεωρείται η αρχαιότερη «διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Πρόκειται για μια διακήρυξη που έκανε ο Πέρσης Βασιλιάς Κύρος το 539 π.Χ. αφού κατέλαβε τη Βαβυλώνα.

Η επιστροφή γίνεται για τέσσερις μήνες, με αφορμή έκθεση στο Εθνικό Μουσείο του Ιράν που εγκαινιάστηκε την περασμένη Κυριακή. Ωστόσο, το Βρετανικό Μουσείο - το οποίο βρίσκεται στο «στόχαστρο», ως γνωστόν, και άλλων χωρών, όπως η Ελλάδα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και η Αίγυπτος - υπόσχεται το δανεισμό του αντικειμένου στο Ιράν... τα τελευταία πέντε χρόνια. Τον περασμένο Φεβρουάριο μάλιστα οι σχέσεις του Ιράν με το Βρετανικό Μουσείο, κατ' επέκταση και με την ίδια τη βρετανική κυβέρνηση, έφτασαν στο «ναδίρ», με το Ιράν να ανακοινώνει τη διακοπή των σχέσεών του με το Βρετανικό Μουσείο. Το οποίο, με το γνωστό βρετανικό θράσος, έχει θέσει ήδη από τον Οκτώβριο του 2009 πολιτικό ζήτημα και πιο συγκεκριμένα, λόγους «πολιτικής αστάθειας» στο Ιράν! «Οπως πάντα με οποιοδήποτε είδος δανείου, θα θέλαμε να βεβαιωθούμε ότι η κατάσταση στη χώρα είναι κατάλληλη», είχε δηλώσει τότε η επικεφαλής του γραφείου Τύπου του μουσείου. Ενώ το Γενάρη του 2010 προέβαλαν και επιστημονικούς λόγους, δηλαδή κάποιες συμπληρωματικές, συγκριτικές, μελέτες, μεταξύ κάποιων βαβυλωνιακών πινακίδων από τις αποθήκες του μουσείου και του κυλίνδρου...

Δανεισμός, λοιπόν, και μάλιστα, όπως και όποτε θέλουν τα μεγάλα μουσεία. Αυτό είναι το αποτέλεσμα των «κανόνων» που επιβάλλει ο ιμπεριαλισμός και το γνωστό «δίκαιο» του ισχυρότερου. Γι' αυτό και τα περί «πάλης» της ΟΥΝΕΣΚΟ «ενάντια στην παράνομη διακίνηση της πολιτιστικής ιδιοκτησίας» ακούγονται - στην «καλύτερη» περίπτωση - σαν απλά ευχολόγια. Αλλωστε, η ίδια η έννοια της «ιδιοκτησίας» ακυρώνει εξ ορισμού κάθε απόπειρα καλών προθέσεων. Είναι χαρακτηριστικό το «κάλεσμα» της ΟΥΝΕΣΚΟ προς τα κράτη... και τους εμπόρους έργων τέχνης «να συνεργαστούν σε πνεύμα σεβασμού της πολιτισμικής κληρονομιάς»! Και ότι η επερχόμενη 16η Σύνοδος της Διακυβερνητικής Επιτροπής συγκαλείται με αυτήν την «προοπτική»! Πρόκειται για μια ακόμη υπογράμμιση της «υπέρτατης» καπιταλιστικής «αξίας» της ατομικής ιδιοκτησίας.

Βέβαια, σύνοδοι με τέτοιο περιεχόμενο που προσπαθούν να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα υπονομεύονται και από τους συμμετέχοντες (βλ. αρχή): Τι μπορεί, για παράδειγμα... να «συζητήσει» η αντιπροσωπεία του Ιράκ με τις ΗΠΑ... πάνω στο ζήτημα της πολιτιστικής κληρονομιάς; Ποιος δε θυμάται τη λεηλασία του Μουσείου της Βαγδάτης - υπό το βλέμμα των κατοχικών δυνάμεων αν όχι με τη συμμετοχή τους - κατά την εισβολή του ιμπεριαλισμού το 2003 και την καταστροφή αρχαιολογικών χώρων όπως της Βαβυλώνας από τη μετατροπή τους... σε γκαράζ τεθωρακισμένων;

Ανεξάρτητα από επιμέρους επιτυχίες στο ζήτημα της επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης - επιτυχίες που αν το ψάξει κανείς κρύβουν γενικότερες γεωπολιτικές και διπλωματικές αιτίες - καμία διακυβερνητική επιτροπή, πολύ περισσότερο με τέτοια σύνθεση, δεν μπορεί να δώσει λύσεις υπέρ του ενός και μοναδικού νόμιμου ιδιοκτήτη και της πολιτιστικής κληρονομιάς: Των λαών.