Καθώς περνάει ο καιρός από το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιούλη στην Τουρκία, επιβεβαιώνεται ακόμα περισσότερο η όξυνση των ενδοαστικών αντιθέσεων που συνδέονται με τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Η τουρκική αστική τάξη επιδιώκει να κερδίσει θέσεις για τους μονοπωλιακούς ομίλους της χώρας, όπως δείχνουν η ενεργός εμπλοκή της στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Συρία, οι παρεμβάσεις στη Βόρεια Αφρική, η δήθεν στήριξη του αγώνα των Παλαιστινίων. Ετσι, και η συγκεκριμένη κίνηση των στρατιωτικών, που προκαλεί πολλά ερωτήματα, πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο αυτού του πολύ μπλεγμένου κουβαριού αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών. Βέβαια, η τουρκική κυβέρνηση πλασάρει το κυρίαρχο σενάριο για την ευθύνη του πρώην σύμμαχου του Ρ. Τ. Ερντογάν και του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ιμάμη επιχειρηματία Φετουλάχ Γκιουλέν, που δραστηριοποιείται στις ΗΠΑ και του οποίου ζητά την έκδοση. Γεγονός είναι ότι ο Γκιουλέν και το τεράστιο δίκτυό του, ισλαμικών σχολείων, πανεπιστημίων, επιχειρήσεων, Μέσων Ενημέρωσης, φιλανθρωπικών οργανώσεων με δράση στην Τουρκία και σε δεκάδες χώρες, στο όνομα της «διάδοσης του Ισλάμ και της διαθρησκευτικής ανεκτικότητας», χρησίμευσαν ως όχημα για την ανάδειξη του Ερντογάν στην ηγεσία της χώρας, κάτι που δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει και ο Ερντογάν, κάνοντας υποτίθεται την «αυτοκριτική του γιατί δεν είδε έγκαιρα τον προδοτικό χαρακτήρα της οργάνωσης». Το λεγόμενο κίνημα «Χισμέτ» (υπηρεσία στα Τουρκικά) είναι φανερό ότι έχει τη στήριξη του αμερικανικού κράτους, ενώ διάφορα στοιχεία που είναι προς διερεύνηση δείχνουν και άμεσες σχέσεις με τμήματα των μυστικών υπηρεσιών και του στρατού. Για παράδειγμα, ο αντιστράτηγος εν αποστρατεία Ισμαήλ Χάκι Πεκίν, πρώην επικεφαλής του Τμήματος Μυστικών Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, ανέφερε ανοιχτά στη φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Σαμπάχ» ότι πίσω από τους οπαδούς - πραξικοπηματίες του ιμάμη επιχειρηματία βρίσκονται τμήματα των μυστικών υπηρεσιών και του στρατού των ΗΠΑ, που κατονομάζει ως «νεοσυντηρητικούς», που θέλουν την πλήρη ευθυγράμμιση της Τουρκίας με την πολιτική των ΗΠΑ. Ο συγκεκριμένος πρώην αξιωματικός τάσσεται υπέρ των «πιο ρεαλιστικών σχέσεων με το ΝΑΤΟ» αλλά και υπέρ της ενίσχυσης άλλων περιφερειακών συμμαχιών, με τη Ρωσία, το Ιράκ και τη Συρία και άλλες ευρασιατικές χώρες.

Ταυτόχρονα, ο Χουσεΐν Γκιουλερτσέ, αρθρογράφος της «Ζαμάν» (εφημερίδας του Γκιουλέν που έκλεισε) και γνώστης του δικτύου από τα μέσα, ισχυρίστηκε ότι σύνδεσμος του Γκιουλέν με τους πραξικοπηματίες και «ιθύνων νους» του πραξικοπήματος είναι το πιθανότερο ο καθηγητής Θεολογίας Αντίλ Οκσιούζ γιατί υπάρχουν ενδείξεις ότι ο εν λόγω ήταν στην αεροπορική βάση Ακιντσιλάρ στην Αγκυρα τις ώρες εκδήλωσης του πραξικοπήματος και είχε φτάσει πριν 20 μέρες από τις ΗΠΑ. Ολα αυτά ενισχύουν το «σενάριο» περί Γκιουλέν αλλά και την εμπλοκή των ΗΠΑ ή ξένων δυνάμεων στα γεγονότα.

Επίσης, αν και δεν έγιναν - όπως αναμενόταν - πολλά γνωστά από τις συζητήσεις που είχε στις αρχές της βδομάδας ο επιτελάρχης των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ, στρατηγός Τζόζεφ Ντάνφορντ, με την τουρκική ηγεσία, έγινε αποδέκτης του αιτήματος για έκδοση του Γκιουλέν. Στη συνέχεια, μετά την έκδοση ενταλμάτων σύλληψης του Γκιουλέν από δικαστήρια της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης και την αποστολή υλικού (γίνεται λόγος για 85 κιβώτια) στο υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ανακοινώθηκε και επίσημα ότι γίνεται αναλυτική εξέταση των στοιχείων από τις αρχές των ΗΠΑ, για το αν στοιχειοθετούν αποδείξεις που θα οδηγούσαν στην έκδοση. Φυσικά, ούτε τι περιλαμβάνουν αυτά τα στοιχεία έχει γίνει ακόμα γνωστό. Ωστόσο, στην Τουρκία επιβεβαιώθηκε ότι θα βρίσκεται στις 24 Αυγούστου ο Αμερικανός ΥΠΕΞ, Τζον Κέρι.

Ωστόσο, οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης όσων εικάζεται ότι σχετίζονται με το πραξικόπημα και συνδέονται με το δίκτυο Γκιουλέν διευρύνονται, στο πλαίσιο και της κήρυξης της χώρας σε τρίμηνη - τουλάχιστον - κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Επίσημα αναφέρεται ότι οι συλλήψεις, αποπομπές, διαθεσιμότητες υπαλλήλων σε στρατό, δικαστικό σώμα, άλλες υπηρεσίες (Εκπαίδευση, Υγεία και ΜΜΕ), ξεπερνάνε τις 60.000 (οι σχεδόν 26.000 από τις δυνάμεις ασφαλείας και το στρατό, ενώ σε 13.500, κυρίως στρατιωτικούς, έχουν απαγγελθεί συγκεκριμένες κατηγορίες για το πραξικόπημα). Ξεχωρίζει το ότι έχουν αποταχθεί 149 στρατηγοί από όλα τα σώματα στρατού, ανάμεσά τους και ο ανώτατος διοικητής της Αεροπορίας, Ακίν Οζτούρκ, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο πραξικόπημα και θεωρείται ότι έδωσε την εντολή για το βομβαρδισμό του Κοινοβουλίου στην Αγκυρα και άλλων κυβερνητικών κτιρίων.

Ακόμα, οι διώξεις με εγκύκλιο του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑKP) πλέον επεκτείνονται στο ίδιο το κόμμα με στόχο, όπως δηλώνεται, «η εκδίωξη όσων συνδέονται με την τρομοκρατική οργάνωση του Γκιουλέν». Στο πλαίσιο των διώξεων για σύνδεση με τους «Γκιουλενιστές» συνελήφθη την Παρασκευή ο πρώην κυβερνήτης της περιφέρειας της Κωνσταντινούπολης Χουσεΐν Μουτλού. Να σημειωθεί ότι έχουν συλληφθεί 246 στελέχη της τοπικής διοίκησης σε όλη τη χώρα.

Στην κατεύθυνση του πλήρους ελέγχου του στρατού από την πολιτική ηγεσία, προωθούνται αλλαγές στη δομή των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο Πρόεδρος Ερντογάν ανακοίνωσε ότι θα κλείσουν οι ακαδημίες πολέμου και θα αντικατασταθούν από Πανεπιστήμιο Εθνικής Αμυνας, όπου θα υπαχθούν οι σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων με ταυτόχρονη κατάργηση των στρατιωτικών λυκείων. Οι επικεφαλής των τριών κλάδων του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων (Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας) και των μυστικών υπηρεσιών θα υπάγονται στον Πρόεδρο και την κυβέρνηση. Ακόμα, στο Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο θα συμμετέχουν οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης, καθώς και οι επικεφαλής των υπουργείων Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Εξωτερικών.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα έχει τη συναίνεση, στο όνομα της «υπεράσπισης της δημοκρατίας», του σοσιαλδημοκρατικού ρεπουμπλικανικού CHP και του εθνικιστικού ΜΗΡ, που από κοινού οργανώνουν σήμερα συγκέντρωση στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης, αποσύρθηκαν και από τις δύο πλευρές δικαστικές διώξεις. Οσο για το επίσης σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης φιλοκουρδικό HDP, έχει μείνει προς το παρόν έξω από τη διακομματική συναίνεση (του καταλογίζονται σχέσεις με «τρομοκράτες του PΚK», ωστόσο έχει εκφράσει τη στήριξή του στη συμφωνία των άλλων τριών κομμάτων). Και βέβαια η «υπεράσπιση της δημοκρατίας» θα σημάνει περαιτέρω χτύπημα των εργατικών - λαϊκών δικαιωμάτων.

Αναταράξεις όμως έχουν προκληθεί και στις σχέσεις Τουρκίας - ΕΕ μετά το πραξικόπημα. Αρχικά, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, είπε σε γερμανική εφημερίδα ότι η χώρα του πρέπει να αποσυρθεί από τη συμφωνία που συνήψε με την Ευρωπαϊκή Ενωση με στόχο την αναχαίτιση των προσφυγικών ροών, εάν οι Βρυξέλλες δεν προχωρήσουν στην κατάργηση της υποχρέωσης έκδοσης θεωρήσεων εισόδου για τους Τούρκους υπηκόους που ταξιδεύουν στο χώρο Σένγκεν έως τον Οκτώβρη.

«Λάδι στη φωτιά» έριξε και ο καγκελάριος της Αυστρίας, Κρίστιαν Κερν, που δήλωσε ότι πρέπει να μπει τέλος στις συνομιλίες με την Τουρκία για την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ενωση, λόγω των ελλείψεων της χώρας στη δημοκρατία και την οικονομία. Ο Τσαβούσογλου, την Παρασκευή, του απάντησε ότι «η Αυστρία είναι η πρωτεύουσα του ριζοσπαστικού ρατσισμού», ενώ η κυβερνητική εφημερίδα «Σαμπάχ» δημοσίευσε, επίσης την Παρασκευή, στοιχεία για δεκάδες ιδρύματα του Γκιουλέν στη χώρα αυτή.

Πάντως, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν - Κλοντ Γιούνκερ, θέλησε να μαζέψει κάπως τα πράγματα δηλώνοντας ότι η διακοπή των διαπραγματεύσεων θα ήταν «λάθος της εξωτερικής πολιτικής», προσθέτοντας ότι «η Τουρκία, στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα, δεν μπορεί να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Και σίγουρα όχι αν επαναφέρει τη θανατική ποινή, όπως ζητούν ορισμένοι. Δεν νομίζω ότι θα βοηθούσε αν λέγαμε μονομερώς στην Τουρκία ότι οι διαπραγματεύσεις τερματίζονται». Σε ό,τι αφορά τη συμφωνία για το Προσφυγικό ο Γιούνκερ και άλλοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι είναι μεν «εύθραυστη» αλλά εξακολουθεί να εφαρμόζεται. Και από την πλευρά του ο Ελληνας αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννης Μουζάλας, δήλωσε ότι παρερμηνεύτηκαν δηλώσεις του στη γερμανική εφημερίδα «Βild» και ότι δεν μίλησε για Σχέδιο Β', εφόσον αποτύχει η συμφωνία, ενώ επέμεινε ότι η ροή προσφύγων από την Τουρκία έχει μειωθεί, αλλά το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπισθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Επίσης, ο σοσιαλδημοκράτης υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ, σημείωσε σχετικά με τις δηλώσεις των Τούρκων αξιωματούχων ότι «δεν μπορεί να εκβιάζεται η ΕΕ και ότι υπάρχουν όροι που πρέπει να εκπληρωθούν για την απελευθέρωση της βίζας».

Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η έντονη κριτική του Ερντογάν προς την Γερμανίδα καγκελάριο, Αγκελα Μέρκελ, ότι δεν έκανε τίποτε κατά των «τρομοκρατικών ομάδων» του Γκιουλέν και άλλων (εντάσσοντας και τους Κούρδους) μετά την παράδοση φακέλου με 4.000 ονόματα. Επίσης, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για την απαγόρευση από τις γερμανικές αρχές της μετάδοσης βιντεοσκοπημένου μηνύματός του στη συγκέντρωση της προηγούμενης Κυριακής στην Κολωνία.

Την ίδια ώρα, για την Τρίτη προετοιμάζεται η επίσκεψη του Ερντογάν στη Ρωσία, όπου θα έχει συνάντηση με τον Ρώσο Πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, που θα σηματοδοτήσει, όπως λέγεται, τη διαδικασία για την αποκατάσταση των διμερών σχέσεων, μετά την επιδείνωσή τους από το Νοέμβρη του 2015 και την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικά μαχητικά στη μεθόριο με τη Συρία. Η νέα τακτική προσέγγισης με τη Ρωσία αλλά και το Ισραήλ που κάνει ο Ερντογάν, έχει σχέση με τις δυσκολίες που έχει η τακτική του στη Συρία και τη Μέση Ανατολή, την οποία αναπροσαρμόζει προκειμένου να εξυπηρετηθούν καλύτερα τα συμφέροντα της τουρκικής αστικής τάξης.