Στις συμπληγάδες μιας αντιλαϊκής, ασφυκτικής πολιτικής βρίσκονται τα μουσικά σύνολα του τόπου, οι κρατικές ή επιχορηγούμενες ορχήστρες, που αγωνίζονται ακόμα και για να ...υπάρξουν. Απαξίωση, εγκατάλειψη, οικονομική ασφυξία που μπαίνει τροχοπέδη στη λειτουργία τους, ανυπαρξία κτιριακών υποδομών και μια άνευ προηγουμένου αδιαφορία από την κυβέρνηση ν' απαντήσει σε ζωτικής σημασίας προβλήματά τους, δίνουν το «τέμπο» της κρατικής πολιτικής απέναντι σε μουσικούς οργανισμούς με μεγάλη προσφορά και ιστορία, την ίδια ώρα που στο χώρο ισχυροποιούνται μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι.

Δέσμιες ανεκπλήρωτων υποσχέσεων, αλλά και της χρόνιας απαξιωτικής πολιτικής, που δεν έχει φροντίσει να τους εξασφαλίσει δική τους κατάλληλη στέγη, οι ορχήστρες - άλλες για τις συναυλιακές εμφανίσεις τους και άλλες για τις πρόβες τους - αναγκάζονται να πληρώνουν υπέρογκα ποσά σε ιδιώτες για την ενοικίαση των αναγκαίων αιθουσών για συναυλίες ή δοκιμές. Ποσά, που θα μπορούσαν, αν το στεγαστικό τους πρόβλημα είχε επιλυθεί, να πηγαίνουν αποκλειστικά για την παραγωγή έργου και όχι ουσιαστικά να το επιβουλεύονται όπως γίνεται τώρα.

Δραματική είναι η συρρίκνωση του προϋπολογισμού των δύο μεγάλων κρατικών ορχηστρών, Αθηνών και Θεσσαλονίκης, που παραμένουν χωρίς καλλιτεχνικό διευθυντή και με τα κενά σε μουσικούς και διοικητικό προσωπικό συνεχώς να διευρύνονται, ενώ φημολογείται η κατάργηση του Ειδικού Ταμείου Οργάνωσης Συναυλιών, που διαχειρίζεται τα χρήματα για να οργανώνονται οι συναυλίες τους.

Στην πρώτη Ορχήστρα της χώρας, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η θέση του διευθυντή, που κατείχε ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής, είναι κενή από τον Αύγουστο του 2009 και παρότι προκηρύχθηκε στις αρχές του περασμένου καλοκαιριού, με καταληκτική ημερομηνία υποβολής υποψηφιοτήτων τις 30/7/2010, δεν υπάρχει καμία εξέλιξη. Απ' αυτό πηγάζουν σοβαρότατα προβλήματα, όπως το να μην μπορούν να γίνουν οι κατάλληλες κινήσεις ώστε η ορχήστρα να στελεχωθεί με το απαραίτητο για τη λειτουργία της προσωπικό και ο καλλιτεχνικός προγραμματισμός να είναι στον «αέρα». «Επί ένα χρόνο που είναι αυτή η κυβέρνηση, δεν είχα καμία επαφή με τον υπουργό, παρόλο που το ζήτησα επανειλημμένα», αναφέρει ο Β. Φιδετζής, χαρακτηρίζοντας απερίγραπτη την κατάσταση. «Κανένας δεν βγαίνει στο τηλέφωνο, κανένας δεν σε δέχεται... Κάποια στιγμή το καλοκαίρι, έφτασε να κινδυνέψει ακόμη και η συναυλία μας στο Ηρώδειο - αφιέρωμα στα 85χρονα του Μίκη Θεοδωράκη. Εχω στείλει επιστολές επί επιστολών στο ΥΠΠΟ και δεν παίρνω καμία απάντηση... Ολοι αυτοί οι πολιτιστικοί οργανισμοί έγιναν από τρομακτικούς αγώνες, με πολλές θυσίες και για να στεριώσουν πέρασαν πάρα πολλά χρόνια. Είναι δυνατόν τώρα σε μια δύσκολη συγκυρία να τα κλείνουμε ή πράγμα χειρότερο να τα εγκαταλείπουμε στην τύχη τους;». Οσον αφορά στον προγραμματισμό αναφέρει: «Περίμενα μέχρι τελευταία στιγμή και για να μην εκτεθεί η ορχήστρα έκανα έναν τρίμηνο προγραμματισμό, μέχρι τον Δεκέμβρη. Ο επόμενος πάλι τριμήνου είναι στον αέρα, καθώς εάν το ΥΠΠΟ δεν νομιμοποιήσει μια μορφή διεύθυνσης στην ΚΟΑ, δεν μπορεί να εγκριθεί από το συμβούλιο».

Η ορχήστρα έχει 126 οργανικές θέσεις μουσικών. Από αυτές γύρω στις 27 είναι κενές, κυρίως λόγω συνταξιοδότησης, υπάρχουν 16 μουσικοί αορίστου χρόνου, ενώ δε διαφαίνεται προοπτική να ενταχθεί στην ορχήστρα μόνιμο προσωπικό όπως ορίζει ο νόμος. «Κάθε χρόνο ζητάω κάλυψη όλων των οργανικών θέσεων γιατί έχουμε τεράστια κενά και στο διοικητικό προσωπικό», αναφέρει ο Β. Φιδετζής. «Τα τελευταία δύο χρόνια δεν δίνεται καμία θέση, με αποτέλεσμα κενά σε σημαντικές θέσεις μουσικών - στα όμποε, φαγκότα, τρομπέτες, βιολιά, κλαρινέτα, βιολοντσέλα - κάτι που δημιουργεί τρομερή δυσλειτουργία. Αυτά προσπαθούμε να τα καλύπτουμε με εκτάκτους, τους οποίους έχουμε πρόβλημα να τους πάρουμε. Από την άλλη η σκέψη να παίρνουμε μουσικούς με 8μηνα μου φαίνεται απαράδεκτη, διότι επενδύει σ' αυτούς η ορχήστρα καλλιτεχνικά και ανθρώπινα για δυο χρόνια και μετά δεν μπορεί πλέον να τους χρησιμοποιήσει».

Ο Β. Φιδετζής σημειώνει ότι ο προϋπολογισμός της ορχήστρας έχει μειωθεί κατά 60% σε σχέση με το 2009. «Για το 2009 κόπηκαν 200.000 ευρώ και από 1.800.000 που ήταν έγιναν 1.600.000. Το 2010 έγιναν 1.200.000. Φέτος ήρθε ένα χαρτί που λέει μείον 30% από το 2010, δηλαδή 850.000. Με δεδομένο ότι τα ανελαστικά έξοδα είναι περίπου 600.000, για τον προγραμματισμό της πρώτης ορχήστρας της χώρας μένουν 200.000 ευρώ». Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΚΟΑ πληρώνει ενοίκιο 10.000 ευρώ το μήνα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για την αίθουσα που κάνει πρόβες και 11.000 το μήνα για το κτίριο των γραφείων της.

Την αδιαφορία του ΥΠΠΟ απέναντι στην ορχήστρα και τα προβλήματα που απορρέουν από το ότι ακόμη δεν έχει ορίσει καλλιτεχνικό διευθυντή τονίζουν και οι μουσικοί. Οσον αφορά στον ακριβοπληρωμένο χώρο δοκιμών της ΚΟΑ στο Μέγαρο, λένε ότι παρότι είναι πολύ καλύτερος από τον εντελώς ακατάλληλο που διέθετε η ορχήστρα στο παρελθόν, «έχει κακή ακουστική, δημιουργεί τέτοιες αντανακλάσεις που σε τρελαίνουν» και η «ειδική απορροφητική πυρίμαχη κουρτίνα, την οποία είχε υποσχεθεί να τοποθετήσει το Μέγαρο, έχει καθυστερήσει ...κάποια χρόνια». «Γι' αυτή την αίθουσα η ΚΟΑ πληρώνει πολλά χρήματα», τονίζουν, παρότι στον ιδρυτικό νόμο του Μεγάρου Μουσικής ορίζεται το Μέγαρο ως το «σπίτι» της ΚΟΑ. «Ομως, λεφτά που παίρνει η ΚΟΑ από το ΥΠΠΟ τα δίνει στο Μέγαρο, που από την πλευρά του παίρνει από το ΥΠΠΟ χρήματα για να έχει εκεί την ΚΟΑ!». Οι μουσικοί υπογραμμίζουν την ανάγκη η ΚΟΑ «να διεκδικεί το ρόλο της μέσα στο Μέγαρο και στην κοινωνία», ενώ επισημαίνουν την έλλειψη σοβαρής προβολής του έργου της.

Μεγάλη είναι η μείωση (επίσης 30%) και του προϋπολογισμού της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης για το 2011, ο οποίος αφορά σε λειτουργικές δαπάνες, έργο, συμπράξεις κ.ά. Η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή της ορχήστρας έληξε τον περασμένο Ιούνιο και δεν έχει ανανεωθεί ούτε έχει προκηρυχθεί διαγωνισμός για την πλήρωσή της. Αυτό δημιουργεί προβλήματα στη λειτουργία του οργανισμού, καθώς σύμφωνα με το νόμο δε δίνεται εξουσιοδότηση υπογραφής για σοβαρά ζητήματα που απασχολούν την ορχήστρα και γεννά ερωτήματα για ενδεχόμενη αλλαγή του καθεστώτος λειτουργίας της ορχήστρας. Η Kρατική Oρχήστρα Θεσσαλονίκης έχει, όπως και η ΚΟΑ, 126 οργανικές θέσεις, όμως μόνο τις 100 καταλαμβάνουν μόνιμοι μουσικοί, ενώ δεκαέξι μουσικοί είναι με σύμβαση αορίστου χρόνου. Τα υπάρχοντα κενά στα όργανα γίνεται προσπάθεια να καλύπτονται από εκτάκτους μουσικούς.

Η ΚΟΘ αντιμετωπίζει και στεγαστικό πρόβλημα, καθώς το Μέγαρο Μουσικής αξιώνει από την ορχήστρα ενοίκιο για τη χρήση της αίθουσας συναυλιών. Πριν λίγα χρόνια, δόθηκε 1 εκατ. ευρώ για την ανακαίνιση του πρώην «Παλλάς», το οποίο μετά από χρόνια περιπλάνηση της ορχήστρας, έγινε μόνιμη αίθουσα δοκιμών της. Βάσει της σύμβασης που υπογράφτηκε με τον ιδιοκτήτη - για 10 χρόνια και με δικαίωμα παράτασης για άλλα 5 - η ορχήστρα καλείται να πληρώνει ενοίκιο 12.000 ευρώ μηνιαίως. Ομως, η αίθουσα παρά την ανακαίνιση και τις παρεμβάσεις έχει προβλήματα ως προς την ακουστική. Το κτιριακό πρόβλημα της ορχήστρας παραμένει ουσιαστικά άλυτο. Θα μπορούσε πιθανώς να έχει λυθεί αν το ποσόν που δόθηκε για την ανακαίνιση του «Παλλάς» και το ενοίκιο που είναι αναγκασμένη να πληρώνει η ορχήστρα στον ιδιώτη για τη χρήση του, πήγαιναν για τη δημιουργία μιας μόνιμης σύγχρονης στέγης, αντάξιας της ορχήστρας.

Συρρίκνωση προσωπικού μέσα από απολύσεις, υποχρεωτικές συνταξιοδοτήσεις και φημολογούμενες μετατάξεις, επαναξιολογήσεις εργαζομένων αορίστου χρόνου, ποινικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης και αφαίρεση ημερομισθίων, με στόχο την οικονομική εξόντωση των εργαζομένων που αντιστέκονται κι ένα διάχυτο κλίμα τρομοκρατίας, είναι κάποιες από τις «ψηφίδες» που δίνουν το στίγμα της κατάστασης η οποία επικρατεί στο μοναδικό λυρικό θέατρο της χώρας. Πολλές είναι οι καταγγελίες ότι όποιος δε συμφωνεί με τον πρόεδρο πέφτει σε δυσμένεια, πως καταστρατηγείται η ΣΣΕ και ερμηνεύεται κατά το δοκούν, ότι δεν αποδίδονται τα πνευματικά δικαιώματα για μαγνητοσκοπήσεις παραστάσεων και δεν καταβάλλονται οι υπερωρίες των τεχνικών. Επίσης, ότι μειώνουν τις απολαβές των καλλιτεχνών, ενώ συχνά συμβαίνει να πληρώνουν περισσότερα για αντίστοιχες μετακλήσεις από το εξωτερικό και πως με γνώμονα το οργανόγραμμα του Ιδρύματος «Στ. Νιάρχος» αναθέτουν δουλειές σε εξωτερικά συνεργεία απαξιώνοντας το ήδη υπάρχον δυναμικό. Κατά τ' άλλα κάνουν οικονομία!

Η Ορχήστρα Εθνικής Λυρικής Σκηνής δεν μπορεί παρά να είναι συνδεδεμένη με όλα αυτά που συμβαίνουν στο Θέατρο, τις δυσμενείς εξελίξεις και την παραχώρηση της ΕΛΣ στο Ιδρυμα «Στ. Νιάρχος». Οι μουσικοί της έγιναν μόνιμοι το 1993, μ' ένα νόμο που φαινόταν ν' ανοίγει το δρόμο ώστε να υπάρξει κάτι ανάλογο και για τα άλλα «σώματα» του μοναδικού λυρικού κρατικού θεάτρου, που τότε ακόμη ήταν Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Αντ' αυτού, λίγους μήνες αργότερα, το 1994, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ πέρασε το νόμο που διέπει και σήμερα την ΕΛΣ, μετατρέποντάς την σε Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Αυτό έδωσε ένα μεγάλο χτύπημα στη Λυρική και όπως λέγεται από μουσικούς και άλλους εργαζόμενους «χάλασε τη συνοχή που έπρεπε να υπάρχει σ' ένα θέατρο». Η ορχήστρα μεταφέρθηκε στο ΥΠΠΟ με νέο νόμο. Το πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι με την υπάρχουσα σχέση εργασίας και λόγω των δυσμενών εξελίξεων, δε γίνεται κατορθωτή η διεύρυνση της ορχήστρας, ενώ «οι θέσεις προκηρύσσονται κάθε φορά με δυσκολία και με κυνηγητό», όπως αναφέρουν μουσικοί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ορχήστρα έχει 82 οργανικές θέσεις - καλύπτονται οι 80. «Επρεπε, όπως και στις άλλες κρατικές ορχήστρες, και σ' εμάς ν' αυξηθεί η δύναμή της. Το έχουμε ζητήσει επανειλημμένα, όμως συναντάμε πάντα την αδιαφορία», λένε, τονίζοντας την ανάγκη ύπαρξης ενός «στιβαρού κρατικού λυρικού θεάτρου, που να παράγει πολιτισμό συγκροτημένο και με άποψη».

Ουσιαστικά υπό διάλυση και με μεγάλα κενά είναι οι δύο ορχήστρες και η χορωδία της ΕΡΤ, σύνολα με μακρόχρονη ιστορία και προσφορά, που πλέον υπάγονται στο ΥΠΠΟ. Μετά τις απολύσεις των συμβασιούχων, τον περασμένο Ιούλιο, η σύνθεσή τους σήμερα είναι ως εξής: 1) Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα (ιδρύθηκε το 1938): Από τους 88 μουσικούς που εργάζονταν πριν τις απολύσεις, έμειναν 64 αορίστου χρόνου. 2) Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής: Από 67 μουσικούς έχει μειωθεί στους 52. 3) Χορωδία (ιδρύθηκε το 1977 από τον Μ. Χατζιδάκι): Από τους 55 πριν τις απολύσεις απέμειναν 42.

Η επανίδρυση των Μουσικών Συνόλων είχε γίνει το 1993, μετά από ακροάσεις και η μονιμοποίηση των μουσικών, μετά από αγώνες χρόνων, έγινε μόλις το 2006. Είναι γεγονός ότι ποτέ δεν αξιοποιήθηκαν από την ΕΡΤ προς όφελος του ελληνικού λαού, όπως άξιζε σ' ένα σημαντικό πολιτιστικό «εργαλείο». Ομως, τώρα, λόγω των δραστικών περικοπών η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα, ουσιαστικά αδυνατεί να λειτουργεί. Ο προγραμματισμός της είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος, παρ' όλες τις φιλότιμες προσπάθειες των μουσικών και του καλλιτεχνικού της διευθυντή Βλαδίμηρου Συμεωνίδη. Κάποια ζωντανά που έχουν γίνει απευθείας από το στούντιο της ΕΡΤ, ραδιοφωνικά με μικρότερη σύνθεση, δε μας επιτρέπουν να μιλάμε για συμφωνική ορχήστρα, αλλά μάλλον για ορχήστρα δωματίου, που λόγω σύνθεσης έχει περιορισμένο ρεπερτόριο. Γιατί για μία συμφωνική απαιτούνται τουλάχιστον 90 μόνιμοι μουσικοί και όχι να υπάρχει ένα μεγάλο μέρος τους που να πηγαινοέρχεται κάθε 8μηνο, χωρίς να εντάσσεται στο σύνολο.

Η Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής δεν έχει μαέστρο και οι περικοπές την έχουν οδηγήσει σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ επίσης, λόγω περικοπών του προσωπικού, και η Χορωδία βρίσκεται σε τραγική κατάσταση. Η επιδείνωση της κατάστασης στα τρία Σύνολα εγκυμονεί πλέον κινδύνους ακόμη και για την ίδια τους την ύπαρξη.