«Η δική μου η πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο/ ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν' αγαπώ;»

Το ήθος, η συνέπεια και η σημαντική προσφορά χαρακτήριζαν τον ταλαντούχο και σεμνό δημιουργό και συνάμα συνειδητοποιημένο και ένθερμο υπερασπιστή του δίκιου του κυπριακού λαού, ο οποίος μέσα από ένα μεγάλο μέρος της μουσικής και των τραγουδιών του καλλιέργησε στον κυπριακό λαό τη φιλία, την αγάπη, τον αγώνα. Η καλοσύνη του έδωσε τη γλυκύτητα της μουσικής του. Η πολιτική του εγρήγορση και η κοινωνική του ευαισθησία έδωσαν ένα έργο που σε μεγάλο κομμάτι του είναι διαποτισμένο από την έντονη λαχτάρα του για την επανένωση του νησιού. Ο δημιουργός ήταν έντονα συνειδητοποιημένος με ανεπτυγμένη κοινωνική ευαισθησία, η οποία διαποτιζόταν από τα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης, που πήρε από τον πατέρα του, τον ποιητή και δημοσιογράφο Κύπρο Τόκα, και την κυπριακή αριστερά, της οποίας ήταν παιδί.

Γεννημένος το 1954 στη Λεμεσό, ο Μάριος Τόκας, σε ηλικία 20 χρόνων έζησε στην πρώτη γραμμή, ως φαντάρος, την τουρκική εισβολή, η οποία του άφησε τραυματικές εμπειρίες, όπως είχε πει ο ίδιος. Ανθρωπος με κοινωνική ευαισθησία, ο νέος τότε καλλιτέχνης έδινε από πόλη σε πόλη συναυλίες, εμψυχώνοντας τους συμπατριώτες του και συγκεντρώνοντας χρήματα για τους πρόσφυγες. Στα πρώτα του έργα μελοποίησε ποιήματα του πατέρα του για τις σχέσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και τον πόθο τους για μιαν ειρηνική πατρίδα. Συγκλονισμένος από την κυπριακή τραγωδία γράφει τα έργα «Ψυχή τε και σώματι» (μελοποιημένα ποιήματα των απαγχονισθέντων αγωνιστών Ευαγόρα Παλληκαρίδη, Αντρέα Ζάκου κ.ά.), «Φωνή πατρίδας» σε ποίηση Κώστα Μόντη, Θεοδόση Πιερίδη και Νεσιέ Γιασίν (τα τραγούδια «Ανασήκωσε την πλάτη Πενταδάχτυλε» και «Η δική μου η πατρίδα» γίνονται σημαία του κυπριακού λαού) και «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα».

Σε όλη του τη ζωή δεν έπαψε να συμμετέχει ενεργά στους αγώνες για το δίκιο της πατρίδας του και δεν δίσταζε να μιλά ανοιχτά για το δράμα της Κύπρου. Εδωσε πολλές συναυλίες αφιερωμένες στην Κύπρο σε πολλές πόλεις της Ελλάδας σε συνεργασία με τα κυπριακά παροικιακά σωματεία, ενώ αντιτάχθηκε στο «σχέδιο Ανάν», τονίζοντας ότι «οι εθνικά οριακές στιγμές θέλουν και καθαρές απαντήσεις».

Το 1975 ο Μ. Τόκας ήρθε στην Ελλάδα, όπου συνέχισε τις σπουδές του στο Εθνικό Ωδείο και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, συνεχίζει να συνθέτει. Η πρώτη του δισκογραφική δουλειά με λαϊκά τραγούδια υλοποιήθηκε το 1978. Ηταν «Τα τραγούδια της παρέας», με ερμηνευτή τον Μανώλη Μητσιά, ένας δίσκος που γνώρισε μεγάλη επιτυχία.

Η γνωριμία του Μάριου Τόκα με τον ποιητή της ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσο, υπήρξε σταθμός στη διαδρομή του. Ο ποιητής τού εμπιστεύεται τα ανέκδοτα ποιήματά του με γενικό τίτλο «Πικραμένη μου γενιά», τα οποία μελοποιεί ο συνθέτης. Το 1981, ηχογραφεί στην «Columbia» το δίσκο «Πικραμένη μου γενιά», με ερμηνευτή τον Λάκη Χαλκιά. Ενα εξαιρετικό άλμπουμ, με πολύ δυνατές στιγμές και ερμηνείες, όπως τα τραγούδια «Η πικραμένη μου γενιά», «Την έρμη τη φτωχολογιά», «Δεν κλαίω γι' αυτά που μου 'χεις πάρει», «Ο χαμός του λεβέντη» κ.ά. Μελοποίησε επίσης έργα και άλλων ποιητών, όπως των Κώστα Βάρναλη, Κώστα Καρυωτάκη, Κώστα Μόντη, Κυριάκου Χαραλαμπίδη, Θεοδόση Πιερίδη, Τεύκρου Ανθία, Μιχάλη Πασιαρδή κ.ά.

Ακολούθησαν τα πολυτραγουδισμένα «Μικρά ερωτικά» με τον Αντώνη Καλογιάννη, η «Λεωφόρος της αγάπης» με ερμηνευτές τους Γιάννη Πάριο, Χάρι Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Διονύση Θεοδόση, και το «Σαν τρελό φορτηγό» με τον Γιάννη Πάριο. Τεράστια επιτυχία σημείωσε η συνεργασία του με τον Δημήτρη Μητροπάνο στο δίσκο «Η εθνική μας μοναξιά». Ακολούθησε ο δίσκος του με τον Πασχάλη Τερζή, ενώ στην τελευταία του δισκογραφική δουλειά «Ασπρο μαντίλι ανέμιζε» ερμηνευτής ήταν ο Βασίλης Σκουλάς. Τραγούδια του ερμήνευσαν, επίσης, οι Γιώργος Νταλάρας, Γλυκερία, Τόλης Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Στ. Διονυσίου, Αλέκα Κανελλίδου, Κατερίνα Κούκα, Μαρία Αλεξίου κ.ά.

Ανάμεσα στα γνωστότερα λαϊκά του τραγούδια είναι τα: «Αννούλα του χιονιά», «Σ' αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη», «Δίδυμα φεγγάρια», «Εξαρτάται», «Θάλασσες», «Η εθνική μας μοναξιά», «Σαν τρελό φορτηγό», «Σ' αναζητώ στη Σαλονίκη», «Σ' αγαπώ», «Τα Λαδάδικα» κ.ά. Σημαντική του δουλειά θεωρείται επίσης η μελοποίηση εκκλησιαστικών ποιημάτων με τον τίτλο «Θεομήτωρ Μαρία». Παράλληλα, ο Μάριος Τόκας έγραψε μουσική για πολλές θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικά έργα. Ανάμεσά τους οι «Θερμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη και τα έργα «Γέρμα» και «Δόνα Ροζίτα» του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Τιμήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία (2001) με το «Μετάλλιο εξαίρετης προσφοράς στην πατρίδα», που αποτελεί την ύψιστη τιμή της κυπριακής πολιτείας, και με το βραβείο «Γιάννος Κρανιδιώτης» (2002).