Βασική επιταγή της Διακήρυξης της Μπολόνια, ώστε να υπάρξει ένα κοινό και συγκρίσιμο σύστημα σπουδών στην Ανώτατη Εκπαίδευση σε όλη την Ευρώπη, είναι οι ανώτατες σπουδές να δομούνται σε δυο κύκλους. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στη συνθήκη, στόχος είναι η «υιοθέτηση ενός συστήματος που θα στηρίζεται βασικά σε δυο κύριους κύκλους σπουδών, ένα προπτυχιακό κι ένα μεταπτυχιακό. Η πρόσβαση στο δεύτερο κύκλο θα προϋποθέτει την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών του πρώτου κύκλου, οι οποίες θα διαρκούν τουλάχιστον τρία χρόνια... Ο δεύτερος κύκλος θα πρέπει να οδηγεί στο μεταπτυχιακό δίπλωμα (master) ή και στο διδακτορικό δίπλωμα, όπως ήδη συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες».

Ετσι πρωτοεμφανίζεται το περίφημο μοντέλο «3 - 2 - 3» έτη σπουδών ή προσθετικά «3, 5, 8», που σημαίνει τρία χρόνια για το πτυχίο (bachelor), δυο χρόνια για το μεταπτυχιακό (master) και άλλα τρία χρόνια για το διδακτορικό (doctorat). Αυτή η επιταγή εμφανίζεται σε όλες τις επόμενες συνθήκες της διαδικασίας της Μπολόνια, αλλά φαίνεται ότι οι Ευρωπαίοι υπουργοί Παιδείας δεν επιμένουν, ή καλύτερα δεν ανησυχούν τόσο για την εφαρμογή αυτού του μέτρου, καθώς οι δυο κύκλοι υφίστανται στις περισσότερες χώρες.

Το σημείο αιχμής για αρκετές χώρες ήταν η διάρκεια του πρώτου κύκλου σπουδών, καθώς τόσο από την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και από κάποιες κυβερνήσεις, εγείρονται διαφωνίες απέναντι στα τρίχρονα πτυχία. Παλιότερα η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ λόγω των αντιδράσεων που υπήρξαν στη χώρα μας δήλωσε ξεκάθαρα ότι δε θα μειωθεί ο χρόνος σπουδών κι άφησε τα πράγματα να ωριμάσουν για να έρθει τώρα η υπουργός Παιδείας να πει ότι πρέπει να ανοίξει και η συζήτηση για τη διάρκεια των σπουδών, ενώ σε κάποια ιδρύματα (βλ. ΑΣΟΕΕ) ήδη «ζυμώνεται» η ιδέα συρρίκνωσης του χρόνου προπτυχιακών σπουδών στα τρία χρόνια από κάποιους καθηγητές.

Στη διακήρυξη της Συνόδου της Πράγας, που ακολούθησε την Μπολόνια, επαναβεβαιώνεται η ανάγκη να σπάσουν οι σπουδές σε δυο κύκλους και προστίθεται: «Σε πολλές χώρες τα πτυχία bachelor και master, ή συγκρίσιμα πτυχία δυο κύκλων, μπορούν να ληφθούν σε πανεπιστήμια καθώς και σε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα». Δηλαδή, η αγοραία αντίληψη για την Ανώτατη Εκπαίδευση επιτρέπει να πουλιούνται γνώσεις που θα βαφτίζονται «πτυχίο» σε οποιοδήποτε μαγαζί, ακόμα κι αν δεν είναι αναγνωρισμένο ως πανεπιστήμιο.

Παραπέρα, στη Σύνοδο του Βερολίνου, προτάθηκε να γίνουν απολύτως διακριτοί οι κύκλοι σπουδών μεταξύ τους και ακόμα προτάθηκε η πρόσβαση στο διδακτορικό να δίνεται μόνο εφόσον ο υποψήφιος διδάκτορας έχει αποκτήσει πρώτα master.

Το κεφάλαιο απαιτεί ταχύρυθμο και φθηνό σε κόστος πρώτο κύκλο σπουδών, οι απόφοιτοι του οποίου θα είναι μισοειδικευμένοι κι ευέλικτοι εργαζόμενοι μιας χρήσης. Η ειδίκευση που είναι εξ ορισμού συστατικό κομμάτι των ανώτατων σπουδών εξορίζεται εκτός του πρώτου κύκλου, του προπτυχιακού, και πετιέται στα μεταπτυχιακά.

Αυτό που μέχρι πρόσφατα είχαμε στο μυαλό μας ως πτυχίο, βρίσκεται σε διαδικασία ριζικής αλλαγής. Ισότιμο του πτυχίου που γνωρίζαμε θα είναι σε μια πορεία το μεταπτυχιακό. Μόνο οι κάτοχοι ορισμένων μεταπτυχιακών θα έχουν πλήρη γνώση του επιστημονικού τους αντικειμένου και επιστημονική ειδίκευση (θα μπορούν δηλαδή με πλήρη επάρκεια να υπηρετήσουν το συγκεκριμένο επιστημονικό αντικείμενο), ενώ ο προπτυχιακός κύκλος θα προσφέρει μόνο κάποιες σκόρπιες γνώσεις και δεξιότητες πάνω στο αντικείμενο σπουδών, χωρίς συγκεκριμένο αντίκρισμα.

Επίσης, σημαντικό θέμα είναι ότι δεν έχουν όλοι οι απόφοιτοι του πρώτου κύκλου πρόσβαση στα μεταπτυχιακά. Για να μπει κάποιος σε ένα μεταπτυχιακό χρειάζεται γνωριμίες με καθηγητές για να του χορηγήσουν συστατικές επιστολές, χρειάζεται να περάσει εισαγωγικές εξετάσεις και να δώσει «συνέντευξη», όπου μπορεί να τον κρίνουν για οτιδήποτε, ακόμα και για την «κοινωνική του συμπεριφορά». Οι θέσεις σε κάθε μεταπτυχιακό είναι πολύ περιορισμένες, ενώ ακόμα κι αν καταφέρει κάποιος να μπει, στις περισσότερες περιπτώσεις χρειάζεται πολλά χρήματα για να παρακολουθήσει το πρόγραμμα, πληρώνει δίδακτρα, βιβλία, διαμονή κ.ά. αφού παρεμβάλλονται. Δηλαδή, ανάμεσα στους δυο κύκλους σπουδών παρεμβάλλονται μια σειρά ταξικοί φραγμοί.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ευρωπαίων παραγόντων που συμμετέχουν στη διαδικασία της Μπολόνια, στα μεταπτυχιακά θα περνάει μόνο το 15% των αποφοίτων του πρώτου κύκλου. Ομως, ακριβώς επειδή αυτά δε θα είναι πραγματικά μεταπτυχιακά αλλά διαστρέβλωση του όρου, δηλαδή «ψευτο - μεταπτυχιακά» φτιαγμένα με γνώσεις που θα έπρεπε να δίνονται μέσα στο πτυχίο, το ποσοστό αυτό είναι πολύ μικρό. Ισως να μη φάνταζε τόσο μικρό αν μιλούσαμε για πραγματικά μεταπτυχιακά, που να έχουν ως αντικείμενο την παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης και να οδηγούν απευθείας σε διδακτορικό.

Σήμερα στην Ελλάδα, τα μεταπτυχιακά έχουν γενικευτεί σε μεγάλο βαθμό (πάνω από 320 προγράμματα), ωστόσο δεν έχει φτάσει ακόμα κάθε πανεπιστημιακό Τμήμα να έχει το μεταπτυχιακό του, πράγμα που επισημαίνεται ως «στόχος προς κατάκτηση» στην εθνική αναφορά για την πρόοδο της χώρας μας στο πλαίσιο της διαδικασίας που κατέθεσε η κυβέρνηση πριν ένα μήνα στα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα.

Η πρακτική που ακολουθήθηκε στη χώρα μας για τη δημιουργία πολλών μεταπτυχιακών προγραμμάτων αποτελεί απόδειξη ότι η δομή δυο κύκλων σπουδών προκύπτει από το σπάσιμο των άλλοτε ενιαίων ανώτατων σπουδών. Συγκεκριμένα, στα περισσότερα πανεπιστημιακά Τμήματα για να φτιαχτεί μεταπτυχιακό πρόγραμμα αφαιρέθηκαν μαθήματα από τον προπτυχιακό κύκλο (δηλαδή μαθήματα που παλιότερα οι φοιτητές διδάσκονταν πριν το πτυχίο τους) και μεταφέρθηκαν στο μεταπτυχιακό! Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, αντιγράφτηκαν μαθήματα του προπτυχιακού κύκλου για να διδάσκονται στο μεταπτυχιακό, με περισσότερες λεπτομέρειες και διαφορετικά συγγράμματα απ' ό,τι πριν το πτυχίο. Ετσι, οι φοιτητές βρίσκονταν στο μεταπτυχιακό να κάνουν μια... επανάληψη.

Η προσπάθεια γενίκευσης των μεταπτυχιακών, ώστε να δημιουργηθεί δεύτερος κύκλος σπουδών, δεν άφησε ανέγγιχτες ούτε τις σχολές πενταετούς φοίτησης (Γεωπονικές, Πολυτεχνεία) που περιλαμβάνουν ειδίκευση μέσα στο πτυχίο τους. Οι σχολές αυτές, εδώ και χρόνια έχουν ως αίτημα την αναγνώριση των πτυχίων τους ως αντίστοιχων του master, ταυτόχρονα όμως, δημιούργησαν και ξεχωριστά master, εκτός του πτυχίου, ακυρώνοντας έτσι το χρόνιο αίτημά τους. Μάλιστα, η υπουργός Παιδείας, πρόσφατα δήλωσε σε συνέντευξή της ότι δεν είναι διατεθειμένη να αναγνωρίσει τα πενταετή πτυχία ως ισότιμα με master, σπρώχνοντας έτσι και αυτές τις σχολές να πετάξουν την ειδίκευση εκτός του πτυχίου και να ακολουθήσουν το γενικό μοντέλο.