Πλούσιο παρελθόν, ελπίδα για το μέλλον | ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Κοστούμια του Αλ. Φασιανού για το χορόδραμα «Σμύρνη... η πόλη που ταξίδευε στο ουρανό»

Στις 18-20 Μαΐου δόθηκαν στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη μια σειρά παραστάσεις του «Ελληνικού Χοροδράματος», αφιερωμένες στην Ραλλού Μάνου. Πέρα από τη συγκινησιακή φόρτιση και την άψογη παράσταση, θα πρέπει να αναλυθεί η σημασία της παρουσίας του στον ελληνικό πνευματικό χώρο στη σημερινή εποχή. Μετά από δεκαπέντε περίπου χρόνια χαμηλών τόνων παρουσίας του, έπειτα από το θάνατο της ιδρύτριας και εμψυχώτριάς του, σήμερα ανοίγει ξανά τα φτερά του. Το τι περιμένει κανείς τώρα από το «Ελληνικό Χορόδραμα», είναι άμεση συνάρτηση του τι έδωσε, στα 40 περίπου χρόνια της πρώτης του περιόδου, και τι ανάγκες διαγράφονται στον ελληνικό πολιτιστικό χώρο σήμερα.

Το «Ελληνικό Χορόδραμα» ιδρύθηκε το 1950 από την Ραλλού Μάνου και η δράση του ήταν ενταγμένη στο συνολικό πνευματικό κίνημα, που ακολούθησε εκείνη τη δύσκολη εποχή, μετά «τα πέτρινα χρόνια». Συσπείρωσε τις δυνάμεις εκείνες, που είχαν την αντοχή να δημιουργούν μέσα και έξω από το κρατικό κατεστημένο, ακόμη και εκείνες που η ιδεολογία τους μπορεί να ήταν παράλληλη με αυτό, αλλά που οι καλλιτεχνικές τους ανησυχίες εξέφραζαν ένα πολύ πλατύτερο, θα τολμούσε κανείς να πει, «πανεθνικό μέτωπο». Η «Ανοιξη του '50», αντίστοιχη με τη «Γενιά του '30», περιλάμβανε ονόματα και καταστάσεις, που έχουν γράψει Ιστορία, όπως του «Θεάτρου Τέχνης», του Φεστιβάλ Αθηνών, του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, του Φεστιβάλ Επιδαύρου, το «Νέο Κύμα», περιοδικά, όπως ο «Ζυγός» και η «Επιθεώρηση Τέχνης». Ονόματα πολλών καλλιτεχνών, οι οποίοι είχαν ενεργά μετάσχει στη Γενιά του '30, αλλά κυρίως νεότερων, οι οποίοι αναπτύχθηκαν εκείνη την εποχή, όπως οι Μάνος Χατζηδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Κάρολος Κουν, Γιάννης Τσαρούχης, Διονύσης Σαββόπουλος, Μάνος Λοΐζος, Δώρα Στράτου, Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Δημήτρης Πικιώνης, Αρης Κωνσταντινίδης, Αριστομένης Προβελέγγιος, πλειάδας των αρχιτεκτόνων εκείνης της εποχής, εικαστικών όπως οι Σπύρος Βασιλείου, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Μόραλης, Γιώργης Βαρλάμος, Αννα Κινδύνη, συγγραφέων όπως οι Ιάκωβος Καμπανέλλης, Βασίλης Βασιλικός, Μέντης Μποσταντζόγλου και τόσοι άλλοι, αποτέλεσαν την «Ανοιξη του '50» σε κάθε τομέα της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Μακέτα του Αλ. Φασιανού για το χορόδραμα «Σμύρνη... η πόλη που ταξίδευε στον ουρανό». Ανοιξη 2004. Εργο αφιερωμένο στη μνήμη της Ρ. Μάνου

Η Ανοιξη αυτή αποτέλεσε ανάχωμα σε κάθε είδους προσπάθειες ισοπέδωσης, υποκουλτούρας, πρόσδεσης σε ξένα άρματα. Χωρίς να είναι περιορισμένη σε έννοιες αυστηρής παράδοσης, όπως θα ήταν, π.χ., ο Κόντογλου ή η Εύα (Πάλμερ) Σικελιανού, εν τούτοις ανέπτυξε έναν πολιτισμό, ο οποίος πάτησε γερά στον εθνικό πολιτισμό μας και αφομοίωσε χωρίς να αφομοιωθεί ό,τι νεότερο μπορούσε να γίνει αποδεκτό. Μπορεί το «Νέο Κύμα» να είχε πάρει πολλά από τον Ζακ Πρεβέρ και τον Ζορζ Μπρασένς, μπορεί ο Σαββόπουλος να είχε «μνήμες» από ομόλογούς του στην Αμερική ή την Αγγλία, αλλά ήταν εντελώς δική μας μετουσίωση και δημιουργία.

Στα πλαίσια αυτά, το «Ελληνικό Χορόδραμα» έδρασε στο ίδιο μήκος κύματος. Συνεργάστηκε με τα καλύτερα ονόματα στη μουσική και τη σκηνογραφία και με την εμπνευσμένη δημιουργία της Ραλλούς Μάνου έγραψε και αυτό την Ιστορία που του αναλογούσε, και πολύ πλούσια μάλιστα.

Σήμερα; Σήμερα, είναι γεγονός ότι βρισκόμαστε σε κάμψη, και πέρα από μεμονωμένες προσπάθειες ή δράσεις εκείνων που μετείχαν στην «Ανοιξη του '50» και δημιουργούν ακόμη, ή νέων που προσπαθούν να αντισταθούν στο «ρεύμα της εποχής», δεχόμαστε μια τερατώδη επίθεση υποκουλτούρας στις πλατιές μάζες και μια μιμητική ένταξη σε πλαίσια «παγκοσμιοποίησης» κάθε είδους καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αφήνουμε κατά μέρος - τον αναφέρουμε μόνο επειδή είναι πρόσφατο - το διαγωνισμό της Eurovision, που αποτελεί ένα τρανταχτό δείγμα της «παγκοσμιοποίησης» και της δουλικής και ολοκληρωτικής ένταξης στα χειρότερα ξένα πρότυπα υποκουλτούρας, και επισημαίνουμε ότι οι μεμονωμένες νησίδες πολιτισμού που σιγοκαίουν κάτω από τις στάχτες δεν μπορούν να δώσουν το έναυσμα για μια νέα «Ανοιξη». Χρειάζεται κάποια δύναμη να συσπειρώσει τις σπίθες αυτές, να τις συντονίσει σε κοινή προσπάθεια με ευρύτερα αποδεκτούς κοινούς στόχους, να τις απελευθερώσει από το παρελθόν, χωρίς, όμως, να τις αποκόψει από αυτό (χωρίς Ιστορία δεν υπάρχει Δημιουργία) και να τις κάνει ξανά να κατακτήσουν τον πολιτιστικό χώρο, πέρα από τις αμφιλεγόμενες «πολιτιστικές ολυμπιάδες» των κρατικοδίαιτων με τα λέιζερ, πέρα από τα δήθεν «επαναστατικά», αλλά εντελώς συντηρητικά και μέσα στο κατεστημένο κυκλώματα των γκαλερί, των μάνατζερ, των εμπόρων Τέχνης σε κάθε της εκδήλωση.

Μπορούμε σήμερα να ξαναζωντανέψουμε το δικό μας πολιτισμό; Μπορούμε να αναπτύξουμε τις δυνάμεις εκείνες, που δρουν σωστά, αλλά μεμονωμένα; Μπορούμε να αναπτύξουμε τις σπίθες σε φλόγες; Μπορούμε να επανενεργοποιήσουμε τους παλιότερους και να δώσουμε δυνατότητες δημιουργίας στους νεότερους;

Η επαναδραστηριοποίηση του «Ελληνικού Χοροδράματος» είναι ένα παρήγορο σημείο και οι συνεργασίες που αναπτύσσει με τους άλλους καλλιτεχνικούς τομείς, αλλά και οι σχέσεις με ήδη ζωντανούς οργανισμούς με πλούσια και σωστή δράση, όπως το Μουσείο Μπενάκη, είναι σημεία που επιτρέπουν μια σίγουρη αισιοδοξία. Είμαστε βέβαιοι ότι θα μπορέσει να βοηθήσει στην αντίθεση ενάντια στην επίσημη υποκουλτούρα, στην ισοπέδωση και την αφομοίωση, όπως έκανε στην πρώτη του περίοδο, όταν το τιμόνι του ήταν στα άξια χέρια της Ραλλούς Μάνου και των συνεργατών της. Και πρέπει όλοι να το βοηθήσουμε, γιατί αυτό είναι μια αναγκαιότητα στους δύσκολους χρόνους που περνάμε.

Και εδώ χρειάζεται ουσιαστική και όχι μόνο φραστική στήριξη, μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη: Το ΥΠΠΟ διαθέτει ακόμη κτίρια από τη ματαιωθείσα απαλλοτρίωση της Πλάκας. Εχουν στεγαστεί έτσι ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων και άλλοι πολιτιστικοί φορείς. Δεν μπορεί να διατεθεί και για τους πρώτους χώρους του «Ελληνικού Χοροδράματος» - διοίκηση, αρχείο, βιβλιοθήκη, και στη συνέχεια να βρεθεί κάποιος ανάλογος χώρος για την καλλιτεχνική του προετοιμασία -αίθουσα δοκιμών, αποθήκες σκηνικών και κοστουμιών κλπ.; Υπάρχουν στην Πειραιώς, στο Μεταξουργείο χώροι κρατικής ιδιοκτησίας (παλιές αποθήκες και εργοστάσια που έχουν περάσει στην Εθνική Τράπεζα κ.α.). Φυσικά, και η άμεση στήριξη στην τρέχουσα λειτουργία του είναι απαραίτητη (το Σεπτέμβρη ετοιμάζεται για περιοδεία στη Μυτιλήνη και είναι γνωστό ότι η περιοδείες στην περιφέρεια αποτελούσαν και ιδεολογικό στόχο του «Ελληνικού Χοροδράματος» εκείνη την εποχή), και οι επιχορηγήσεις του ΥΠΠΟ είναι ο μοναδικός δρόμος. Θα υπάρξει η ανάλογη ευαισθησία; Ας το ελπίσουμε.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ
καθηγητής Πολεοδομίας ΕΜ Πολυτεχνείου