Τι κρύβεται πίσω από τη συμφωνία με την αμερικανική κυβέρνηση για τον «Ψηφιακό Βοηθό» Υγείας
Η «καινοτομία» για την οποία μίλησαν ο υπουργός, η πρέσβειρα, αλλά και ο πρόεδρος της αμερικανικής εταιρείας, αφορά ένα σύστημα που θα δίνει αυτοματοποιημένες απαντήσεις σε τηλεφωνικές κλήσεις και θα διαχειρίζεται ραντεβού.
Στην πράξη, πρόκειται για ένα εργαλείο διαλογής ασθενών στα ΤΕΠ (triage) που θα αποφασίζει ποιοι χρειάζονται νοσοκομειακή φροντίδα και ποιοι όχι, με βάση αλγορίθμους που θα τροφοδοτούνται από δεδομένα, των οποίων η προέλευση, η ποιότητα και η διαχείριση παραμένουν ασαφείς. Ο υπουργός υπογράμμισε ότι το σύστημα αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία από το Πάσχα του 2026, με στόχο η Ελλάδα να «συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων ευρωπαϊκών χωρών που θα υιοθετήσουν καινοτόμες υπηρεσίες στην περίθαλψη».
Οι νέες μπίζνες της ελληνικής κυβέρνησης με την αμερικανική αφορούν την ενσωμάτωση ενός ακόμα τμήματος του δημόσιου συστήματος Υγείας στη στρατηγική της εμπορευματοποίησης, με πολλά ερωτήματα για την υγεία του λαού και την ασφάλεια των προσωπικών ιατρικών δεδομένων.
Το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσεται αυτή η πρωτοβουλία, έχει διαμορφωθεί από την πολιτική της ΕΕ. Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space - EHDS) εγκαινιάστηκε (στο πρώτο στάδιο) στις 26 Μαρτίου.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός συστήματος όπου τα δεδομένα Υγείας - ιστορικά ασθενών, δεδομένα από την ασφάλιση και τη φαρμακευτική αγωγή, γνωματεύσεις, εξετάσεις - συνενώνονται και συνδυάζονται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Παράλληλα, τίθενται στη διάθεση ιδιωτικών και δημόσιων φορέων για «δευτερεύουσες», «περαιτέρω» χρήσεις, διαφορετικές από τον αρχικό σκοπό συλλογής και επεξεργασίας τους.
Ο κανονισμός ψηφίστηκε με τη στήριξη των ευρωβουλευτών της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Αριστεράς. Οι εισηγητές του ομολόγησαν ανοιχτά ότι ήρθαν σε επαφή με τα λόμπι των ομίλων - μεγαθήριων του φαρμάκου, με ασφαλιστικές και άλλες βιομηχανικές ενώσεις.
Στόχος του κανονισμού είναι η δημιουργία «μιας πραγματικής ενιαίας αγοράς προϊόντων και υπηρεσιών ψηφιακής Υγείας μέσω της εναρμόνισης των κανόνων και ως εκ τούτου η ενίσχυση της αποδοτικότητας του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης».
Η εφαρμογή του EHDS στηρίζεται σε δύο κομβικά νομοθετήματα της ΕΕ: Την Πράξη για τη Διακυβέρνηση Δεδομένων (Data Governance Act) και τον Κανονισμό για τη Διαλειτουργική Ευρώπη.
Με την Πράξη, δεδομένα που βρίσκονται στα χέρια του δημόσιου συστήματος Υγείας ή ασφαλιστικών οργανισμών και τυπικά προστατεύονται - είτε ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, είτε ως εμπιστευτικά - «ανοίγουν» και διατίθενται για «περαιτέρω χρήση» από κάθε είδους φυσικά ή νομικά πρόσωπα και για οικονομικούς - εμπορικούς σκοπούς.
Με άλλα λόγια, δεδομένα που σήμερα είναι στην «κατοχή» φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, δομών και υπηρεσιών Υγείας - Πρόνοιας, γίνονται διαθέσιμα για αξιοποίηση από τους επιχειρηματικούς ομίλους σε όλη την Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, το σύστημα που υλοποιεί αυτή την κατεύθυνση ονομάζεται «Health-IQ». Λειτουργεί στο πλαίσιο του λεγόμενου «ψηφιακού μετασχηματισμού της Υγείας» και αποτελεί παράδειγμα για το πώς σύγχρονα επιτεύγματα της επιστήμης χρησιμοποιούνται για να σφίξει ο κλοιός της εμπορευματοποίησης στην Υγεία, με κερδισμένα τα μονοπώλια και όχι για την ανάπτυξη και βελτίωση των παροχών του δημόσιου συστήματος.
Το «Health-IQ» συγκεντρώνει δεδομένα από τον Εθνικό Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας (ΕΗΦΥ), την «ψηφιακή ετοιμότητα» των νοσοκομείων, το σύστημα ογκολογικών - αιματολογικών ασθενών, το εθνικό δίκτυο τηλεϊατρικής. Πέρα από τη «διαλειτουργικότητα» στο εσωτερικό, πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα έχουν φορείς Υγείας και από το εξωτερικό, μέσω του συστήματος HealthData@EU.
Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία, από τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων για την Υγεία, η ΕΕ αναμένεται να «εξοικονομήσει» περίπου 11 δισ. ευρώ σε διάστημα 10 ετών. Από αυτά, 5,5 δισ. ευρώ θα προκύψουν από την πρόσβαση και ανταλλαγή δεδομένων Υγείας στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και άλλα 5,4 δισ. ευρώ από τη χρήση των δεδομένων Υγείας για την έρευνα, την καινοτομία και τη χάραξη πολιτικής.
Η «εξοικονόμηση» αυτή σημαίνει στην πράξη λιγότερο προσωπικό, λιγότερες εξετάσεις, λιγότερη νοσοκομειακή φροντίδα - και αντίστροφα περισσότερα κέρδη για τους ιδιωτικούς φορείς που θα αξιοποιούν τα δεδομένα.
Ενα ακόμα παράδειγμα αυτής της επικίνδυνης για τον λαό πολιτικής είναι το σχέδιο του υπουργείου Υγείας να προχωρήσει σε μαζική συλλογή δειγμάτων αίματος από νεογνά που θα γεννηθούν στην Ελλάδα από το 2025 μέχρι το 2029, για να τα παραδώσει σε ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες θα διατηρούν τα γενωμικά δεδομένα και τα ερευνητικά αποτελέσματα θα αποτελούν αποκλειστική ιδιοκτησία τους.
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας δίνει τη δυνατότητα στα μονοπώλια της Υγείας, του Φαρμάκου, αλλά και ασφαλιστικών, να συλλέγουν και να επεξεργάζονται δεδομένα για την υγεία ασθενών, μετατρέποντάς τα σε χρυσοφόρο εμπόρευμα.
Η ενσωμάτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης και η μαζική συγκέντρωση δεδομένων Υγείας στο έδαφος του καπιταλισμού δημιουργούν ένα μεγάλο πλέγμα κινδύνων για τον λαό. Τα στατιστικά στοιχεία για τις παραβιάσεις δεδομένων Υγείας στις ΗΠΑ, όπου το «μοντέλο» ψηφιοποίησης έχει προχωρήσει περισσότερο, είναι αποκαλυπτικά.
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, τα τελευταία δύο χρόνια σημειώθηκαν 1.200 παραβιάσεις βάσεων δεδομένων στον τομέα της Υγείας, με 409 εκατομμύρια προσωπικά αρχεία να εκτίθενται, το 83% των οποίων είναι αρχεία ασθενών. Μελέτη από τα πανεπιστήμια Michigan State, Yale και Johns Hopkins διαπίστωσε ότι η αύξηση των κυβερνοεπιθέσεων με στόχο τα δεδομένα Υγείας είναι δραματική.
Το 2021 υπήρξαν 222 παραβιάσεις, που αντιστοιχούσαν σχεδόν στο 1/3 όλων των μεγάλων παραβιάσεων στον τομέα της Υγείας εκείνη τη χρονιά. Το ποσοστό των παραβιάσεων που προκαλούνται από hacking ή αντίστοιχα περιστατικά, εκτοξεύτηκε από 4% το 2010 σε 81% το 2024, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελούν χρυσοφόρο λάφυρο για τις πολυεθνικές της Υγείας, του Φαρμάκου κ.α.
Σύμφωνα με το HIPAA Journal, μεταξύ Οκτωβρίου 2009 και Δεκεμβρίου 2023, αναφέρθηκαν 5.887 μεγάλες παραβιάσεις δεδομένων Υγείας. Το 2023 σημειώθηκαν δύο ρεκόρ: Ο μεγαλύτερος αριθμός αναφερόμενων παραβιάσεων και ο μεγαλύτερος αριθμός αρχείων που διέρρευσαν, πάνω από 133 εκατ. Η μεγαλύτερη παραβίαση του έτους επηρέασε 11.270.000 ασθενείς.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι αυτοί οι αριθμοί πιθανότατα υποεκτιμούν την πραγματική έκταση του προβλήματος λόγω υποαναφοράς, απροθυμίας να αποκαλυφθούν πληρωμές λύτρων, και του γεγονότος ότι η μελέτη δεν εξέτασε μικρότερες παραβιάσεις που επηρεάζουν λιγότερα από 500 άτομα.
Πέρα από τις παραβιάσεις, υπάρχει το πρόβλημα της αλγοριθμικής ακρίβειας. Οι άνθρωποι που «περνούν» τα δεδομένα, τα οποία αναλύει στη συνέχεια η AI, μπορεί να εισάγουν λάθη. Τα δεδομένα Υγείας είναι σύνθετα και δεν είναι τόσο καθαρά ή δομημένα όσο τα αριθμητικά δεδομένα σε άλλους τομείς, οδηγώντας την AI σε ανακρίβειες, ακόμη και σφάλματα κατά την ερμηνεία πληροφοριών.
Ενδεικτικό της αβάντας που κάνει το κράτος στους επιχειρηματικούς ομίλους που διαχειρίζονται τα ψηφιακά δεδομένα Υγείας, είναι και το περιβάλλον πλήρους ασυδοσίας που τους διασφαλίζει, για να μη θίγονται τα συμφέροντά τους.
Για παράδειγμα, η «Epic Systems», η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρονικών αρχείων Υγείας στις ΗΠΑ, απαιτεί από τους χρήστες της διαδικτυακής πύλης υγείας MyChart να υπογράψουν την παραίτησή τους από το δικαίωμα να μηνύσουν την εταιρεία εάν αυτή «αποτύχει» στη διαχείριση των ευαίσθητων πληροφοριών τους.
Υπάρχει όμως και γεωπολιτική ουρά. Το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου είναι αποκαλυπτικό: Η κυβέρνηση είχε προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις όταν σύναψε με την αμερικανική εταιρεία «εξόρυξης» και επεξεργασίας δεδομένων «Palantir» ένα συμβόλαιο 330 εκατομμυρίων λιρών για τη δημιουργία μιας νέας πλατφόρμας δεδομένων για το βρετανικό σύστημα Υγείας, το NHS.
Η συμφωνία προκάλεσε ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα των ιατρικών αρχείων των ασθενών και την «καταλληλότητα» της «Palantir» να αποκτήσει πρόσβαση και εποπτεία τέτοιου ευαίσθητου υλικού.
Η «Palantir» είναι γνωστό ότι ξεκίνησε ως «start-up» επιδοτούμενη από τον επενδυτικό βραχίονα της CIA, ενώ διατηρεί στενή συνεργασία με υπηρεσίες πληροφοριών και στρατιωτικούς οργανισμούς σε όλο τον (ευρωατλαντικό) κόσμο, όπως η CIA και το βρετανικό υπουργείο Αμυνας.
Υπενθυμίζεται πως και η ελληνική κυβέρνηση είχε υπογράψει μια σκιώδη σύμβαση με την «Palantir» κατά την περίοδο της πανδημίας, η οποία επίσης είχε προκαλέσει αντιδράσεις για το γεγονός ότι ευαίσθητα δεδομένα παραδόθηκαν στην εταιρεία.
Ενα ακόμα παράδειγμα αφορά την εταιρεία «Zivver», που εδρεύει στο Αμστερνταμ και ιδρύθηκε το 2015. Η εταιρεία παρέχει συστήματα για την κρυπτογραφημένη ανταλλαγή πληροφοριών μέσω email, chat και βίντεο. Πολλά νοσοκομεία της Βρετανίας και της Γερμανίας χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες της.
Η «Zivver» εξαγοράστηκε πρόσφατα από την αμερικανική «Kiteworks», η οποία υπόκειται στην αμερικανική νομοθεσία συμπεριλαμβανομένου του CLOUD Act. Αυτό σημαίνει ότι η αμερικανική κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες εάν το επιθυμεί, ανεξάρτητα από το πού αποθηκεύονται τα δεδομένα.
Ενας πρώην ρυθμιστής των ολλανδικών υπηρεσιών πληροφοριών προειδοποίησε ότι «θα ήταν πολύ αφελές να παραδώσουμε τα νοσοκομεία μας στις υπηρεσίες τους». Στην Ευρώπη, είπε ο ίδιος, «επικοινωνούμε σχεδόν αποκλειστικά μέσω αμερικανικών πλατφορμών. Και αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να διαβάσουν τις επικοινωνίες μας και να διαταράξουν ολόκληρη την κοινωνία μας εάν αποφασίσουν ότι δεν τους αρέσουμε πλέον».
Πέρα από την αμερικανική δικαιοδοσία, η διοίκηση της «Kiteworks» εγείρει κι ένα άλλο επίπεδο ανησυχίας, εξαιτίας των δεσμών της με τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών. Αρκετά από τα κορυφαία στελέχη της εταιρείας, συμπεριλαμβανομένου του CEO, είναι βετεράνοι της Μονάδας 8200, της κορυφαίας μονάδας κυβερνοεπιθέσεων του Ισραήλ. Σύμφωνα με δημόσια διαθέσιμα στοιχεία, μια σειρά ακόμη κορυφαία στελέχη της «Kiteworks» έχουν υπηρετήσει στο παρελθόν σ' αυτήν τη διαβόητη μονάδα.
Η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Το ερώτημα δεν είναι αν η Τεχνητή Νοημοσύνη και η ψηφιοποίηση μπορούν να βελτιώσουν την υγειονομική περίθαλψη. Μπορούν. Το ερώτημα είναι ποιος ελέγχει αυτές τις τεχνολογίες, για ποιον σκοπό και υπό ποιους όρους.
Οταν ο υπουργός Υγείας μιλά για «αποδοτικότητα», δεν αναφέρεται σε καλύτερη φροντίδα για τον λαό. Αναφέρεται στη μείωση του κόστους, δηλαδή λιγότερο προσωπικό, λιγότερες εξετάσεις, λιγότερη νοσοκομειακή φροντίδα και βέβαια διάνοιξη νέων αγορών για τα μονοπώλια της Υγείας, του Φαρμάκου και των ψηφιακών τεχνολογιών.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η «διαλειτουργικότητα» δεν σημαίνει καλύτερη συντονισμένη φροντίδα, αλλά ευκολότερη πρόσβαση των επιχειρηματικών ομίλων σε δεδομένα που μπορούν να εμπορευματοποιηθούν...