Το συγκεκριμένο απόσπασμα αναφέρεται στην αναγκαιότητα διαμόρφωσης των Κομμουνιστικών Κομμάτων και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος σε αντίθεση με τα παλιά εργατικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και τη Β' Διεθνή.
Η θέση αυτή αποτέλεσε για τον Λένιν βασικό όρο για τη δυνατότητα το προλεταριάτο να αξιοποιήσει σωστά τις επαναστατικές συνθήκες που διαμόρφωνε ο πρώτος ιμπεριαλιστικός πόλεμος στο 3ο έτος διεξαγωγής του.
Στον επίλογο, που επίσης διαμορφώθηκε και γράφτηκε αργότερα, κάνει εύστοχες παρατηρήσεις για τα διεθνή καθήκοντα του Κόμματος των Μπολσεβίκων, αλλά θέτει και ορισμένα μεθοδολογικά κριτήρια για την εκτίμηση των εξελίξεων, που βεβαίως σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης αλλάζουν πολύ πιο γρήγορα και που θα πρέπει οι κομμουνιστές με ταξικό - επιστημονικό κριτήριο να αντιμετωπίζουν.
Πρέπει να επαναλάβουμε ότι είμαστε μαρξιστές και παίρνουμε ως βάση το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, που η σοσιαλδημοκρατία το πρόδωσε και το διαστρέβλωσε σε δύο βασικά σημεία: 1) Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα: Η «υπεράσπιση της πατρίδας» στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι προδοσία του σοσιαλισμού. 2) Η διδασκαλία του μαρξισμού για το κράτος διαστρεβλώθηκε από τη Β' Διεθνή.
Η ονομασία «σοσιαλδημοκρατία» επιστημονικά δεν είναι σωστή, όπως το έχει αποδείξει πολλές φορές ο Μαρξ - ανάμεσα στα άλλα και στην Κριτική του προγράμματος της Γκότα, το 1875 - και όπως το επανέλαβε πιο εκλαϊκευμένα ο Ενγκελς το 1894. Από τον καπιταλισμό η ανθρωπότητα μπορεί να περάσει άμεσα μόνο στον σοσιαλισμό, δηλαδή στην κοινή κατοχή των μέσων παραγωγής και στη διανομή των προϊόντων ανάλογα με τη δουλειά του καθενός.
Το Κόμμα μας βλέπει πιο μακριά: Ο σοσιαλισμός πρέπει αναπόφευκτα να εξελιχτεί βαθμιαία στον κομμουνισμό, που στη σημαία του είναι γραμμένο: «Ο καθένας σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του».
Αυτό είναι το πρώτο επιχείρημά μου.
Ο Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία |
Ο μαρξισμός διαφέρει από τον αναρχισμό στο ότι αναγνωρίζει την αναγκαιότητα του κράτους για το πέρασμα στον σοσιαλισμό - αλλά (και εδώ βρίσκεται η διαφορά από τον Κάουτσκι και Σία) όχι ενός τέτοιου κράτους, όπως η συνηθισμένη κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία, αλλά ενός κράτους σαν την Κομμούνα του Παρισιού του 1871, σαν το Σοβιέτ των Εργατών Βουλευτών του 1905 και του 1917.
Το τρίτο επιχείρημά μου: Η ζωή δημιούργησε, η επανάσταση στη χώρα μας δημιούργησε ήδη στην πράξη, αν και σε αδύναμη εμβρυακή μορφή, αυτό ακριβώς το νέο «κράτος», που δεν είναι κράτος στην κυριολεξία.
Αυτό είναι πια ζήτημα της πρακτικής των μαζών και όχι μόνο θεωρία των ηγετών.
Στην κυριολεξία το κράτος είναι η εξουσία που ασκείται πάνω στις μάζες από τμήματα ένοπλων ανθρώπων, χωρισμένων από τον λαό.
Το νέο κράτος μας που γεννιέται είναι επίσης κράτος, γιατί μας χρειάζονται τμήματα ένοπλων ανθρώπων, μας χρειάζεται η πιο αυστηρή τάξη, μας χρειάζεται η αμείλικτη κατάπνιξη με τη βία κάθε απόπειρας της αντεπανάστασης, τόσο της τσαρικής όσο και της αστικής των Γκουτσκόφ.
Αλλά το νέο κράτος μας που γεννιέται δεν είναι πια κράτος στην κυριολεξία, γιατί σε μια σειρά μέρη της Ρωσίας τα τμήματα αυτά των ένοπλων ανθρώπων είναι η ίδια η μάζα, όλος ο λαός και όχι κάποιος που στέκεται από πάνω του, χωρισμένος από αυτόν, προνομιούχος και μη ανακλητός στην πράξη.
Δεν πρέπει να κοιτάμε πίσω, αλλά μπροστά, όχι προς τη δημοκρατία του συνηθισμένου αστικού τύπου, που στερέωνε την κυριαρχία της αστικής τάξης με τη βοήθεια των παλιών μοναρχικών οργάνων διακυβέρνησης, της αστυνομίας, του στρατού, της υπαλληλίας.
Η λέξη δημοκρατία, εφαρμοσμένη στο Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν είναι μόνο επιστημονικά λαθεμένη. Τώρα, μετά από τον Μάρτη του 1917, είναι παρωπίδες που βάζουν στα μάτια του επαναστατημένου λαού και τον εμποδίζουν να χτίζει ελεύθερα, τολμηρά και πρωτόβουλα το καινούργιο: Τα Σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και όλων των άλλων βουλευτών, ως τη μοναδική εξουσία στο «κράτος», ως προάγγελο της «απονέκρωσης» κάθε κράτους.
Η κατάσταση αυτή δεν είναι η ίδια με την κατάσταση του 1871-1914, τότε που ο Μαρξ και ο Ενγκελς δέχονταν συνειδητά τον λαθεμένο οπορτουνιστικό όρο «σοσιαλδημοκρατία». Γιατί τότε, μετά από την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού, η Ιστορία έβαλε στην ημερήσια διάταξη το καθήκον: Αργή οργανωτική, διαφωτιστική δουλειά. Αλλο δεν χωρούσε. Οι αναρχικοί είχαν (και εξακολουθούν να έχουν) ριζικά άδικο όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και οικονομικά και πολιτικά. Οι αναρχικοί εκτίμησαν λαθεμένα τη στιγμή, γιατί δεν κατάλαβαν την παγκόσμια κατάσταση: Ο Αγγλος εργάτης είχε διαφθαρεί από τα ιμπεριαλιστικά κέρδη, η Κομμούνα του Παρισιού είχε συντριβεί, το αστικοεθνικό κίνημα στη Γερμανία μόλις είχε νικήσει (1871), η μισοδουλοπάροικη Ρωσία ήταν βυθισμένη σ' έναν προαιώνιο ύπνο.
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς εκτίμησαν σωστά τη στιγμή, κατάλαβαν τη διεθνή κατάσταση, κατάλαβαν τα καθήκοντα της αργής πορείας προς την έναρξη της κοινωνικής επανάστασης.
«Ζήτω η πέμπτη επέτειος της μεγάλης προλεταριακής επανάστασης» |
Ο καπιταλισμός που έχει μετεξελιχτεί σε ιμπεριαλισμό γέννησε με αντικειμενική αναγκαιότητα τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο πόλεμος οδήγησε όλη την ανθρωπότητα στο χείλος της αβύσσου, της καταστροφής όλου του πολιτισμού, της απαγρίωσης και του χαμού εκατομμυρίων ανθρώπων.
Αλλη διέξοδος εκτός από την επανάσταση του προλεταριάτου δεν υπάρχει.
Και σε μια τέτοια στιγμή, τώρα που η επανάσταση αυτή αρχίζει, τώρα που κάνει τα πρώτα της, δειλά, ασταθή, μη συνειδητά, πάρα πολύ ευκολόπιστα βήματα προς την αστική τάξη, σε μια τέτοια στιγμή η πλειοψηφία (αυτό είναι αλήθεια, είναι γεγονός) των «σοσιαλδημοκρατών» ηγετών, των «σοσιαλδημοκρατών» βουλευτών, των «σοσιαλδημοκρατικών» εφημερίδων - και αυτά ακριβώς είναι τα όργανα επηρεασμού των μαζών - η πλειοψηφία τους απαρνήθηκε τον σοσιαλισμό, πρόδωσε τον σοσιαλισμό, πέρασε με το μέρος της «δικής τους» εθνικής αστικής τάξης.
Οι ηγέτες αυτοί έχουν προκαλέσει σύγχυση στις μάζες, τις έχουν αποπροσανατολίσει, τις έχουν εξαπατήσει.
Και εμείς θα ενθαρρύνουμε αυτήν την απάτη, θα την διευκολύνουμε, αν διατηρήσουμε την παλιά και απαρχαιωμένη ονομασία, που σάπισε το ίδιο όπως σάπισε και η Β' Διεθνής!
Υποκειμενικά αυτοί οι σοσιαλδημοκράτες εργάτες είναι οι πιο πιστοί ηγέτες των προλεταριακών μαζών.
Αλλά αντικειμενικά η παγκόσμια κατάσταση είναι τέτοια, που η παλιά ονομασία του Κόμματός μας διευκολύνει την εξαπάτηση των μαζών, φρενάρει την κίνηση προς τα μπρος, γιατί σε κάθε βήμα, σε κάθε εφημερίδα, σε κάθε κοινοβουλευτική ομάδα η μάζα βλέπει ηγέτες, δηλαδή ανθρώπους που τα λόγια τους ακούγονται πιο δυνατά και τα έργα τους φαίνονται πιο μακριά - και όλοι τους είναι «επίσης σοσιαλδημοκράτες», όλοι τους είναι «υπέρ της ενότητας» με τους προδότες του σοσιαλισμού, τους σοσιαλσοβινιστές, όλοι τους παρουσιάζουν για εξόφληση τα παλιά γραμμάτια, που έχει εκδώσει η «σοσιαλδημοκρατία»... Και τα επιχειρήματα που μας αντιτάσσουν; «Θα μας μπερδέψουν με τους αναρχοκομμουνιστές...».
Γιατί δεν φοβόμαστε ότι θα μας μπερδέψουν με τους σοσιαλεθνικιστές και τους σοσιαλφιλελεύθερους, με τους ριζοσπάστες - σοσιαλιστές, το πιο πρωτοπόρο και το πιο επιτήδειο στην αστική εξαπάτηση των μαζών αστικό κόμμα της Γαλλικής Δημοκρατίας; «Οι μάζες έχουν συνηθίσει, οι εργάτες "έχουν αγαπήσει" το σοσιαλδημοκρατικό τους κόμμα...».
Να ποιο είναι το μοναδικό επιχείρημα, επιχείρημα, όμως, που απορρίπτει και την επιστήμη του μαρξισμού και τα αυριανά καθήκοντα της επανάστασης και την αντικειμενική κατάσταση του παγκόσμιου σοσιαλισμού και την επαίσχυντη χρεοκοπία της Β' Διεθνούς και τη ζημιά που κάνουν στην πρακτική δράση τα σμήνη των «επίσης σοσιαλδημοκρατών» που περιστοιχίζουν τους προλετάριους.
Αυτό είναι επιχείρημα της ρουτίνας, επιχείρημα του λήθαργου, επιχείρημα της αδράνειας.
Εμείς, όμως, θέλουμε να μεταμορφώσουμε τον κόσμο. Θέλουμε να βάλουμε τέρμα στον Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο, στον οποίο σύρθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι, όπου μπλέχτηκαν τα συμφέροντα εκατοντάδων και εκατοντάδων δισεκατομμυρίων κεφαλαίων, πόλεμο που δεν μπορούμε να τον τελειώσουμε με μια αληθινά δημοκρατική ειρήνη, χωρίς την πιο μεγάλη στην ιστορία της ανθρωπότητας επανάσταση, την προλεταριακή επανάσταση. Και φοβόμαστε τον ίδιο τον εαυτό μας. Θέλουμε να κρατήσουμε το «συνηθισμένο», το «προσφιλές», το βρώμικο πουκάμισο...
Καιρός πια να πετάξουμε το βρώμικο πουκάμισο, καιρός πια να φορέσουμε καθαρά ασπρόρουχα.
Πετρούπολη, 10 Απρίλη 1917.
Η μπροσούρα μου πάλιωσε λόγω της οικονομικής εξάρθρωσης και της κακής λειτουργίας των τυπογραφείων της Πετρούπολης. Η μπροσούρα γράφτηκε στις 10 Απρίλη 1917, σήμερα έχουμε 28 Μάη και η μπροσούρα δεν έχει εκδοθεί ακόμη!
Η μπροσούρα γράφτηκε ως Σχέδιο Προγράμματος για την προπαγάνδιση των απόψεών μου πριν την Πανρωσική Συνδιάσκεψη του Κόμματός μας, του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος των Μπολσεβίκων της Ρωσίας. Η μπροσούρα δακτυλογραφήθηκε και μοιράστηκε στα μέλη του Κόμματος σε αρκετά αντίτυπα πριν τη Συνδιάσκεψη και κατά τη Συνδιάσκεψη και έκανε εν μέρει τη δουλειά της. Τώρα, όμως, η Συνδιάσκεψη στις 24-29 Απρίλη 1917 έχει πια τελειώσει, οι αποφάσεις της έχουν από καιρό πια δημοσιευτεί (βλ. παραρτήματα της Σολντάτσκαγια Πράβντα, αρ. φύλ. 13) και ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει εύκολα ότι η μπροσούρα μου πολύ συχνά αποτελεί το προσχέδιο αυτών των αποφάσεων.
Δεν μου μένει παρά να εκφράσω την ελπίδα ότι, παρ' όλα αυτά η μπροσούρα θα φέρει κάποιο όφελος σχετικά με αυτές τις αποφάσεις, στη διασαφήνισή τους και να σταθώ μετά σε δύο σημεία.
Στη σελίδα 27, προτείνω να μείνουμε στο Τσίμερβαλντ μόνο για πληροφορίες. Η Συνδιάσκεψη δεν συμφώνησε σε αυτό το σημείο μαζί μου και αναγκάστηκα να καταψηφίσω την απόφαση για τη Διεθνή. Από τώρα ήδη γίνεται ολοφάνερο ότι η Συνδιάσκεψη έκανε λάθος και ότι η πορεία των γεγονότων γρήγορα θα το διορθώσει. Παραμένοντας στο Τσίμερβαλντ, συμμετέχουμε (έστω και παρά τη θέλησή μας) στην παρέλκυση της ίδρυσης της Γ' Διεθνούς, φρενάρουμε άμεσα την ίδρυσή της, όντας δεσμευμένοι από το νεκρό φορτίο του Τσίμερβαλντ, που ιδεολογικοπολιτικά έχει πια πεθάνει.
Η θέση του Κόμματός μας - σε σχέση με όλα τα εργατικά κόμματα όλου του κόσμου - είναι σήμερα τέτοια ακριβώς που μας υποχρεώνει να ιδρύσουμε αμέσως τη Γ' Διεθνή. Εκτός από μας δεν υπάρχει σήμερα κανένας άλλος να το κάνει αυτό και οι αναβολές είναι επιζήμιες. Παραμένοντας στο Τσίμερβαλντ μόνο για πληροφορίες, θα λύναμε αμέσως τα χέρια μας για την ίδρυσή της (διατηρώντας, ταυτόχρονα, τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε το Τσίμερβαλντ στην περίπτωση που τα γεγονότα θα έκαναν δυνατή μια τέτοια χρησιμοποίηση).
Τώρα, όμως, εξαιτίας του λάθους που έκανε η Συνδιάσκεψη, είμαστε αναγκασμένοι να περιμένουμε παθητικά τουλάχιστον έως τις 5 Ιούλη 1917 (ημερομηνία σύγκλησης της Συνδιάσκεψης του Τσίμερβαλντ, και πάλι καλά αν δεν την αναβάλουν ακόμη μια φορά! Μια φορά την ανέβαλαν ήδη...).
Η απόφαση, όμως, που πήρε ομόφωνα η ΚΕ του Κόμματος μετά από τη Συνδιάσκεψη και που δημοσιεύτηκε στην Πράβντα στις 12 Μάη, αρ. φύλ. 55, διόρθωσε το λάθος κατά το μισό: Αποφάσισε ν' αποχωρήσουμε από το Τσίμερβαλντ, αν αρχίσει τα διαβούλια με υπουργούς. Τολμώ να εκφράσω την ελπίδα ότι το υπόλοιπο μισό του λάθους θα διορθωθεί σύντομα, μόλις συγκαλέσουμε την πρώτη διεθνή σύσκεψη των «αριστερών» («τρίτο ρεύμα, των διεθνιστών στην πράξη», βλ. παραπάνω, σελ. 23-25).
Το δεύτερο σημείο που πρέπει να σταθούμε είναι ο σχηματισμός της «κυβέρνησης συνασπισμού» στις 6 Μάη 1917. Η μπροσούρα φαίνεται σαν να πάλιωσε πάρα πολύ σε αυτό το σημείο.
Στην πραγματικότητα, όμως, σε αυτό ακριβώς το σημείο δεν πάλιωσε καθόλου. Η μπροσούρα τα στηρίζει όλα στην ταξική ανάλυση, που την φοβούνται σαν τη φωτιά οι μενσεβίκοι και οι ναρόντνικοι, οι οποίοι έδωσαν 6 υπουργούς για ομήρους στους 10 υπουργούς των καπιταλιστών. Και ακριβώς επειδή η μπροσούρα τα στηρίζει όλα στην ταξική ανάλυση, δεν έχει παλιώσει, γιατί η είσοδος του Τσερετέλι, του Τσερνόφ και Σία στην κυβέρνηση άλλαξε σε ασήμαντο βαθμό τη μορφή της συμφωνίας του Σοβιέτ Πετρούπολης με την κυβέρνηση των καπιταλιστών και εγώ τόνισα επίτηδες στην μπροσούρα, στη σελίδα 8, ότι «δεν έχω τόσο υπόψη μου την τυπική συμφωνία, όσο την έμπρακτη υποστήριξη».
Μέρα με τη μέρα γίνεται και πιο φανερό ότι ο Τσερετέλι, ο Τσερνόφ και Σία δεν είναι παρά μόνο όμηροι των καπιταλιστών, ότι η «ανανεωμένη» κυβέρνηση δεν θέλει και δεν μπορεί να εκπληρώσει απολύτως καμιά από τις πομπώδεις υποσχέσεις της ούτε στην εξωτερική, ούτε στην εσωτερική πολιτική. Ο Τσερνόφ, ο Τσερετέλι και Σία αυτοκτόνησαν πολιτικά, κατάντησαν βοηθοί των καπιταλιστών που στην πράξη στραγγαλίζουν την επανάσταση, ο Κερένσκι κατρακύλησε ως τη χρησιμοποίηση βίας ενάντια στις μάχες (πρβλ. σελ. 9 της μπροσούρας: «Για την ώρα ο Γκουτσκόφ μόνο απειλεί πως θα χρησιμοποιήσει βία ενάντια στις μάχες», ενώ στον Κερένσκι χρειάστηκε να πραγματοποιήσει αυτές τις απειλές...). Ο Γκουτσκόφ, ο Τσερετέλι και Σία αυτοκτόνησαν πολιτικά και σκότωσαν και τα κόμματά τους, τα κόμματα των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών. Μέρα με τη μέρα ο λαός θα το έβλεπε αυτό όλο και καθαρότερα.
Η κυβέρνηση συνασπισμού είναι μόνο μια μεταβατική στιγμή στην εξέλιξη των βασικών ταξικών αντιθέσεων της επανάστασής μας, που αναλύθηκαν σε συντομία στην μπροσούρα μου. Αλλά η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι για πολύ. `Η πίσω προς την αντεπανάσταση σε όλη τη γραμμή ή εμπρός στο πέρασμα της εξουσίας στα χέρια άλλων τάξεων. Σ' επαναστατικούς καιρούς, σε συνθήκες Παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού Πολέμου, δεν είναι δυνατό να στέκεται κανείς επιτόπου.
Ν. Λένιν.
Πετρούπολη, 28 Μάη 1917.