Πρόκειται για το πρώτο μέλος του υπουργικού συμβουλίου του Ντόναλντ Τραμπ που επισκέφτηκε επισήμως την Ελλάδα, ενώ προηγήθηκε επίσης μια συνάντησή του με τον υπουργό Ενέργειας, Σταύρο Παπασταύρου, στο περιθώριο του Gastech Forum του Μιλάνο.

Ο αποκαλούμενος από τον αστικό Τύπο «τσάρος της Ενέργειας» θεωρείται ως ο άνθρωπος του αμερικανικού λόμπι του πετρελαίου στην κυβέρνηση Τραμπ. Είχε ξεκινήσει υπηρετώντας ως άτυπος σύμβουλος σε θέματα Ενέργειας κατά την προεκλογική του εκστρατεία και λειτούργησε ως σύνδεσμός του με τους ενεργειακούς ομίλους των ΗΠΑ. Στη συνέχεια, ανέλαβε πέρα από υπουργός Εσωτερικών και επικεφαλής του Συμβουλίου Ενεργειακής Κυριαρχίας του Λευκού Οίκου, ένα σχήμα αποτελούμενο από τους κορυφαίους υπουργούς της Ουάσιγκτον, με σαρωτικές αρμοδιότητες σε έναν τομέα που μέχρι τότε βρισκόταν στον έλεγχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Η επίσκεψη Μπέργκαμ στην Αθήνα, στο πλαίσιο ταξιδιού του στην Ευρώπη, λαμβάνει χώρα στο φόντο έντονης αναπροσαρμογής του παγκόσμιου ενεργειακού χάρτη, με τους ανταγωνισμούς γύρω από τις ροές της Ενέργειας, και ειδικά του φυσικού αερίου, να εντείνονται.

Το προηγούμενο διάστημα, η συμφωνία Κίνας - Ρωσίας για την κατασκευή ενός αγωγού που θα μεταφέρει μέχρι και 50 δισ κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως (το 2024 οι συνολικές εισαγωγές έφτασαν τα 106 δισ. κ.μ.) από τη Σιβηρία επισφράγισε τη διακοπή εισαγωγής αμερικανικού LNG από την Κίνα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, μετά την επιβολή δασμών 125% από το Πεκίνο προς το αμερικανικό LNG τον περασμένο Φλεβάρη κανένα πλοίο με αμερικανικό αέριο δεν έχει αναχωρήσει από τις ΗΠΑ προς τα κινεζικά λιμάνια. Μέχρι το 2024, οι ΗΠΑ παρείχαν σχεδόν το 10% των εισαγωγών αερίου της κινεζικής οικονομίας.

Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να αυξήσουν περαιτέρω τις εξαγωγές τους στην ΕΕ. Υπενθυμίζεται πως στο πλαίσιο της συμφωνίας που υπεγράφη το καλοκαίρι μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, προβλέπονται οι αγορές αμερικανικών ενεργειακών προϊόντων ύψους 250 δισ. δολαρίων ανά έτος για τα επόμενα τρία χρόνια, αλλά και επενδύσεις 600 δισ. δολαρίων στις ΗΠΑ με αντάλλαγμα οι αμερικανικοί δασμοί σε ευρωπαϊκά προϊόντα να κρατηθούν στο 15%.

Τα παζάρια είναι έντονα και οι συμφωνίες χρειάζονται πολλές προσαρμογές στο πεδίο προκειμένου να εφαρμοστούν, μιας που περνάνε μέσα από τις συμπληγάδες των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.

Η Κομισιόν ανακοίνωσε τον Ιούνη πως οι ρωσικές εισαγωγές φυσικού αερίου θα τερματιστούν ολοκληρωτικά μέχρι το 2027, ωστόσο οι ρωσικές ροές μέσω του Turkstream βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα για την εποχή.

Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ κερδίζουν έδαφος στο LNG: Κατά το α' εξάμηνο του 2025, το 55% των εισαγωγών LNG στην ΕΕ προερχόταν από τις ΗΠΑ, το 16% από τη Ρωσία, το 9% από το Κατάρ, το 6% από τη Νιγηρία και το 5% από την Αλγερία. Τον Αύγουστο, το 70% των ευρωπαϊκών εισαγωγών LNG προήλθε από τις ΗΠΑ.

Αξίζει όμως να σημειωθεί πως αν και οι αμερικανικές εξαγωγές LNG στην Ευρώπη καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο (οι εξαγωγές της Νορβηγίας έχουν υποχωρήσει λόγω συντηρήσεων), η ΕΕ καταναλώνει όλο και λιγότερο LNG (βλέπε γράφημα 1). Το 2024, οι εισαγωγές LNG μειώθηκαν κατά 19%. Την περίοδο 2021-2024 μειώθηκαν κατά 20%, λόγω της ανάπτυξης των ΑΠΕ και πολιτικών μείωσης της κατανάλωσης, σε μια περίοδο μάλιστα που η βαριά βιομηχανία αντιμετωπίζει στασιμότητα ή και μείωση της παραγωγής.

Στο περίπλοκο αυτό τοπίο, εντείνεται ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο της αγοράς Ενέργειας της ΕΕ, και ο Αμερικανός υπουργός κατέφθασε στην Ευρώπη με συγκεκριμένους στόχους. Από το βήμα του ενεργειακού συνεδρίου στο Μιλάνο σημείωσε πως οι ΗΠΑ έχουν την ικανότητα να αντικαταστήσουν πλήρως το ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη, τονίζοντας τις νέες μακροπρόθεσμες συμφωνίες προμήθειας που υπογράφονται με Ευρωπαίους αγοραστές. «Γνωρίζω ότι θα υπογράψουμε και θα ανακοινώσουμε ορισμένες πρόσθετες συμφωνίες, ακόμη και εδώ σήμερα, που αντικατοπτρίζουν μακροπρόθεσμες, μεγάλης κλίμακας αγορές», είπε και πρόσθεσε ότι οι αγορές ρωσικής Ενέργειας από την ΕΕ ισοδυναμούν με «χρηματοδότηση και των δύο πλευρών του πολέμου».

Στους άμεσους εξαγωγικούς στόχους των Αμερικανών βρίσκονται οι αποθήκες της ΕΕ, που συνεχίζουν να γεμίζουν μπροστά στον χειμώνα (βρίσκονται στο περίπου 80% της χωρητικότητας), αλλά ιδιαίτερα και οι τεράστιες αλλά άδειες αποθήκες της Ουκρανίας που βρίσκονται μόλις στο 23% της χωρητικότητας.

Κεντρικό ρόλο σε αυτόν τον σχεδιασμό καταλαμβάνει ο Κάθετος Διάδρομος, που ενώνει την Ελλάδα με την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, συνδέοντας τους τερματικούς σταθμούς LNG της Ρεβυθούσας και της Αλεξανδρούπολης (όποτε αυτός τεθεί τελικά σε λειτουργία) με τα δίκτυα της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβακίας, της Μολδαβίας και της Ουκρανίας. Τμήμα του Κάθετου Διαδρόμου αποτελεί και ο υφιστάμενος Διαβαλκανικός αγωγός, δυναμικότητας 27 δισ κ.μ. ετησίως, ο οποίος ελεγχόταν από τη ρωσική «Gazprom» και έχει υποστεί προσαρμογές προκειμένου να αντιστραφεί η ροή του.

Ο Κάθετος Διάδρομος αποτελεί έργο που ξεκίνησε να σχεδιάζεται εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Υπολογίζεται πως οι εργασίες για την ανάπτυξή του κόστισαν περίπου 3 δισ. ευρώ, ενώ μόνο στην Ελλάδα δαπανήθηκαν, σύμφωνα με δημοσιεύματα, περί τα 600 εκατομμύρια. Το 2014, επί κυβέρνησης Σαμαρά είχε διατυπωθεί η πρώτη κοινή διακήρυξη των υπουργών Ενέργειας Ελλάδας - Ρουμανίας - Βουλγαρίας για τα σχέδια ανάπτυξής του. Προωθήθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ πριν αναλάβει πάλι τη σκυτάλη η ΝΔ.

Από την πρώτη στιγμή οι ΗΠΑ εστίασαν στη στήριξή του. «Είναι το όνειρο της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ολόκληρη η κυβέρνηση των ΗΠΑ υποστηρίζει αυτήν την ιδέα (...) σκοπός αυτού του Διαδρόμου είναι να δημιουργήσει μια ενεργειακή διαδρομή από την Ελλάδα μέχρι την Ουκρανία και την Κεντρική Ευρώπη» με στόχο «την ανεξαρτησία της από τις ρωσικές ενεργειακές προμήθειες», είχε δηλώσει ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα και τότε βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ αρμόδιος για τους ενεργειακούς πόρους, Τζέφρι Πάιατ.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ στο μεταξύ πέρασε στα χέρια του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, αλλά τα «όνειρα» παρέμειναν ίδια. Πριν λίγες ημέρες, σε δηλώσεις του κατά την επίσκεψή του στη ΔΕΘ, ο επιτετραμμένος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζος Χακ έλεγε πως η Ελλάδα διαδραματίζει «απολύτως κρίσιμο ρόλο στον Κάθετο Διάδρομο», έχοντας αναδειχθεί την τελευταία δεκαετία ως «ενεργειακός κόμβος».

Ο Τζος Χακ χαρακτήρισε την Ελλάδα έναν «πραγματικά σημαντικό παίκτη» και απαρίθμησε τους λόγους γι' αυτή του την εκτίμηση: «Πρώτον, υπάρχει η γεωγραφική της θέση - δυνατότητα πρόσβασης στην ευρωπαϊκή αγορά, ιδιαίτερα στο ανατολικό τμήμα της. Αλλά είναι επίσης θέμα διακυβέρνησης και πολιτικής βούλησης. Η (ελληνική) κυβέρνηση έχει πραγματικά δεσμευτεί σε αυτό. Και είναι επίσης θέμα υποδομών, και οι ΗΠΑ έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτό. Για παράδειγμα, στα ναυπηγεία της Ελευσίνας, οι ΗΠΑ, μέσω του Development Finance Corporation (DFC), δέσμευσαν 125 εκατομμύρια για τη βελτίωση των ναυπηγείων, ώστε να είναι σε θέση να εξυπηρετούν πλοία LNG και να προμηθεύονται περισσότερο, ιδίως αμερικανικό LNG, μέσω του Κάθετου Διαδρόμου.

Φυσικά, έχουμε επίσης μια αμερικανική εταιρεία, η οποία είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που εμπλέκονται στην πλωτή μονάδα αποθήκευσης και επαναεριοποίησης στην Αλεξανδρούπολη. Ετσι, οι ΗΠΑ έχουν διαδραματίσει κάποιο ρόλο σε αυτό, αλλά ο ρόλος της Ελλάδας είναι πραγματικά κεντρικός».

Ο επιτετραμμένος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα υπογράμμισε ακόμη ότι «οι ΗΠΑ είναι πλέον ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG στον κόσμο, οπότε μπορούν να διαδραματίσουν πολύ σημαντικό ρόλο ως στενός σύμμαχος της Ελλάδας, μεταφέροντας αυτά τα φορτία LNG στον Κάθετο Διάδρομο, περνώντας από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία και τελικά ακόμη και την Ουκρανία, με έναν τρόπο που αλλάζει πραγματικά το τοπίο». Ο ίδιος χαρακτήρισε «πολύ σημαντική» αυτή την εξέλιξη και πρόσθεσε: «Βρισκόμαστε ακόμα στα αρχικά στάδια, αλλά υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν. Πιστεύω όμως ότι πρόκειται για μια πραγματικά σημαντική στρατηγική αλλαγή στην περιοχή».

Από την πλευρά της, μιλώντας σε συνέδριο τις προηγούμενες μέρες στη Θεσσαλονίκη η CEO του ΔΕΣΦΑ, Μαρία - Ρίτα Γκάλι, αναφέρθηκε επίσης στη σημασία που έχει ο Κάθετος Διάδρομος για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς, υπογραμμίζοντας ότι για πρώτη φορά, φέτος το καλοκαίρι, κατέστη δυνατό για traders στην Ουκρανία να αγοράσουν φυσικό αέριο απευθείας από την Ελλάδα. «Πρόκειται για τη μοναδική περίπτωση στην Ευρώπη όπου Ουκρανοί traders αγοράζουν αέριο απευθείας από ένα hub ευρωπαϊκής χώρας», επεσήμανε.

Σε αυτά τα σχέδια πρωτοστατεί η ελληνική κυβέρνηση. Στα τέλη του περασμένου Μάη, ο Ελληνας υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, εγκαινίασε μαζί με τον Βούλγαρο ομόλογό του, Ζέκο Στάνκοφ, και τον πρωθυπουργό της Βουλγαρίας, Ρόσεν Ζελιάσκοφ, την κατασκευή μεγάλης διακλάδωσης του βουλγαρικού δικτύου μεταφοράς φυσικού αερίου, στο πλαίσιο του Κάθετου Διαδρόμου, κάνοντας πανηγυρικές δηλώσεις για το μέλλον του. Λίγες μέρες πριν οι διαχειριστές των πέντε χωρών διέλευσης, δηλαδή της Ελλάδας (ΔΕΣΦΑ), της Βουλγαρίας (Bulgartransgaz), της Ρουμανίας (Τransgaz), της Μολδαβίας (Vestmoldtransgaz) και της Ουκρανίας (GTSOU), συμφώνησαν στην ενιαία ταρίφα, με έκπτωση 25% προς την Ουκρανία, που θα ισχύει κατά μήκος του Διαδρόμου προκειμένου αυτός να καταστεί πιο ανταγωνιστικός.

Ωστόσο, το ενδιαφέρον των εμπόρων φυσικού αερίου ήταν ανύπαρκτο. Η πρώτη κοινή δημοπρασία των πέντε διαχειριστών φυσικού αερίου για ποσότητες στον Κάθετο Διάδρομο ολοκληρώθηκε χωρίς να υποβληθεί καμία προσφορά. Η εξέλιξη αυτή επιβεβαίωσε το επίσης μηδενικό ενδιαφέρον στο market test του ΔΕΣΦΑ για δέσμευση δυναμικότητας σε 15ετή ορίζοντα πέρυσι.

Στη δημοπρασία του Ιουλίου υπήρξε δέσμευση μόλις 5% της χωρητικότητας, με συμμετοχή δύο μεγάλων διεθνών επιχειρηματικών ομίλων. Τον Αύγουστο οι δεσμεύσεις υπερδιπλασιάστηκαν, ωστόσο μόλις μία εταιρεία κατέθεσε πρόταση, για να ακολουθήσει νέα βουτιά στο μηδέν στη δημοπρασία του Σεπτεμβρίου. Ηδη εξετάζεται η επέκταση των δημοπρασιών και μετά τον Οκτώβριο, ενώ στο τραπέζι βρίσκονται και δύο νέες οδεύσεις του Κάθετου Διαδρόμου προκειμένου να γίνει πιο ελκυστική η όδευση προς την Ουκρανία. Η «Διαδρομή 2», που θα επιτρέπει τη μεταφορά φορτίων LNG από το FSRU Αλεξανδρούπολης, και η «Διαδρομή 3», που αφορά το αζέρικο αέριο που φτάνει στην Ελλάδα μέσω του TAP.

Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, ο Κάθετος Διάδρομος μετέφερε στην Ουκρανία λίγο περισσότερα από 400 χιλιάδες κυβικά μέτρα την ημέρα (η δυναμικότητά του είναι 11,3 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τη μέρα), αντιπροσωπεύοντας μόλις το 2% των εισαγωγών της Ουκρανίας.

Ενα βασικό εμπόδιο είναι το κόστος. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία (βλέπε χάρτη) του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου της Ουκρανίας (GTSOU), έδειχναν ότι το κόστος των δασμών διαμετακόμισης φυσικού αερίου από την Ελλάδα (Ρεβυθούσα) έως την Ουκρανία ξεπερνά τα 10 ευρώ/MWh, ενώ από το FSRU της Αλεξανδρούπολης κινείται στα 13 ευρώ/MWh. Την ίδια στιγμή, το κόστος στην περίπτωση χρήσης των εναλλακτικών οδεύσεων είναι πολύ χαμηλότερο. Το φυσικό αέριο από τον τερματικό LNG του Κρκ της Κροατίας μέσω Ουγγαρίας φτάνει με κόστος 3,9 ευρώ/Mwh, από τις δύο διαδρομές της Πολωνίας με κόστος 3,9 και 6,6 ευρώ/Mwh, ενώ μέσω Σλοβακίας με κόστος 9,1 και 9,5 ευρώ/Mwh.

Τα εμπόδια όμως δεν σταματούν εκεί. Οι παραπάνω ενεργειακοί σχεδιασμοί στους οποίους συμμετέχει ενεργά η Ελλάδα συνδέονται άμεσα με τον πόλεμο. Τον Αύγουστο, ρωσικά drones έπληξαν έναν σταθμό συμπίεσης φυσικού αερίου του Διαβαλκανικού αγωγού στην Ορλόφκα, στα σύνορα με τη Ρουμανία, σταματώντας τις ροές του Κάθετου Διαδρόμου. Αν και οι ζημιές ανακοινώθηκε πως επιδιορθώθηκαν, ακόμα και μέσα στον Σεπτέμβρη ο Διαβαλκανικός Αγωγός παραμένει ανενεργός. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ENSTOG), η προμήθεια φυσικού αερίου μέσω Ρουμανίας προς την Ουκρανία από την Ορλόφκα έχουν μειωθεί στο μηδέν από την 1η Σεπτεμβρίου. Η διακοπή των παραδόσεων επιβεβαιώνεται επίσης από τα στοιχεία του Ουκρανικού Διαχειριστή. Πρόκειται για μια ακόμα επιβεβαίωση ότι στα χέρια του κεφαλαίου οι αγωγοί και οι ενεργειακές υποδομές λειτουργούν και ως «όπλο» αλλά και ως στόχος των ανταγωνισμών, με ανυπολόγιστους κινδύνους για τους λαούς.