Η αποστολή είναι απαιτητική. Δύο μέρες είναι λίγες, τα χιλιόμετρα πολλά, οι δουλειές τρέχουν. Μα κι η λαχτάρα μας μεγάλη. Να βρεθούμε εκεί στα ψηλά, να δούμε όσα περισσότερα προλάβουμε από αυτά που η ακούραστη δουλειά των συντρόφων έχει αποκαλύψει. Να ψηλαφίσουμε από κοντά όσα φιλοξενούν ο «Ριζοσπάστης» και ο «902» στις σελίδες τους με κάθε μεγάλη και μικρή αφορμή.

Κάθε ώρα αποζημιώνει. Κάθε χιλιόμετρο κι ένα μάθημα ιστορίας, με τη βοήθεια, την παραστατικότητα και το αστείρευτο μεράκι του δικού μας Θανάση, ανεξάντλητη, ζωντανή πηγή γνώσης. Η Ιστορία ξεδιπλώνεται πολύ πριν φτάσουμε στον Γράμμο. Από την Πάρνηθα κι ύστερα στα μέρη του Νάκου του Μπελλή και του Αρη, στον Γοργοπόταμο και στα βήματα της θρυλικής πορείας των άοπλων ως πάνω στο Σμόκοβο, απ' την εποποιία του ΕΛΑΣ έως την επικράτεια του ΔΣΕ.

Βήμα το βήμα, χιλιόμετρο το χιλιόμετρο η Ιστορία της κορυφαίας στιγμής της ταξικής πάλης στον 20ό αιώνα ξεδιπλώνεται, διδάσκει, διαπαιδαγωγεί: Για τους πολέμους των καπιταλιστών και το αδίστακτο της αστικής τάξης όταν είναι να προστατέψει την εξουσία της, για το μεγαλείο ενός λαού, όταν παλεύει για το δίκιο του.

Εκεί η Βουλγάρα κι εκεί η Τσούκα, τα Αντιχάσια κι ο Κόζιακας, το Δοτσικό, εκεί η ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ και η 16η Ταξιαρχία να κρατάει. Πιο κει το Τσάρνο, το «ιερό βουνό» που η κορφή του έλιωσε απ' τις ναπάλμ των Αμερικανών. Κι ύστερα, στη βάση της Σκάλας στην καρδιά του δάσους, κάτω απ' τα θεόρατα έλατα, στο μεγάλο νοσοκομείο του ΔΣΕ που περίμενε 70 και χρόνια να αποκαλυφθεί, να αποκαλύψει το μεγαλείο ενός λαϊκού στρατού, που με απαράμιλλο ηρωισμό και πενιχρά μέσα περιέθαλπε τους τραυματίες του μια ανάσα από τη γραμμή του μετώπου, με αποτελέσματα που συγκλονίζουν ακόμα και σήμερα.

Λίγο πιο πέρα, ανάμεσα στους θαλάμους, στο υπαίθριο Μουσείο και το πολυβολείο, «γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα». Η καρδιά προσοχή πάνω απ' τους τάφους των συντρόφων. Κι εκείνοι, κάτω απ' τα πόδια μας, να «κρατάνε ακόμα της καμπάνας το σκοινί».

Εκεί πιο πέρα και η διμοιρία στο γεφυράκι του Αλιάκμονα στη θέση Σκάλα, που κλήθηκε να καλύψει τη διαφυγή του Τάγματος του ΔΣΕ από τον ασφυκτικό κλοιό του αστικού στρατού. Εκεί και τα κομματικά τους βιβλιάρια που έστειλαν με τον σύνδεσμο έξω απ' τον κλοιό, για να γίνει μετά το προσκλητήριο... Εκεί και οι 8.500 μαχητές που σε ένα βράδυ έκαναν κουρελόχαρτο τα σχέδια και τα λεφτά του Βαν Φλιτ και των αστικών επιτελείων, πήραν τις «άπαρτες θέσεις» του αστικού στρατού σπάζοντας τον κλοιό, τραβώντας για το Βίτσι, στέλνοντας ύστερα... χαιρετιστήριο στον στρατηγό Κιτριλάκη. Σύσσωμα και τα χωριά της περιοχής, στον Γράμμο και στις Πρέσπες: Ολα και όλοι στον αγώνα, με το τουφέκι αλλά και με το άροτρο, διαφεντεύοντας εκείνοι τον τόπο τους.

Είναι η ιστορία για το πώς πέτρα την πέτρα, δρόμο τον δρόμο, μονοπάτι το μονοπάτι, με την εθελοντική δουλειά, τον κόπο, την προσπάθεια και την επιστημοσύνη, με προσωπικές θυσίες και την προσφορά των συντρόφων και του λαού της περιοχής (αμέτρητες οι ιστορίες για τις προσφορές κειμηλίων και ντοκουμέντων, στην Καλλιθέα σε λαϊκή συνέλευση αποφάσισαν να δώσουν το κλειστό Δημοτικό Σχολείο στο ΚΚΕ για να γίνει το μουσείο) βγήκε η Ιστορία αυτή από το χώμα, «καθαρίστηκε» από το ψέμα, τη λήθη, τη συκοφαντία και τη διαστρέβλωση εκεί που προσπάθησαν να την θάψουν η αστική τάξη και οι διάφοροι καλοθελητές, και στήθηκε ψηλά, εκεί στα μνημεία τα αντάξια της θυσίας των συντρόφων μας, να εμπνέει και να παραδειγματίζει.