Εικόνα από το μέλλον που η κυβέρνηση ετοιμάζεται να γενικεύσει σε ευρύτερα τμήματα των εργαζομένων αποτελούν οι όροι που ήδη μετατρέπουν τον εργάσιμο χρόνο σε «λάστιχο» για χιλιάδες εργαζόμενους σε διαφορετικούς κλάδους και χώρους δουλειάς.

Κυβερνητικοί νόμοι, ευρωπαϊκές Οδηγίες, ατομικές συμβάσεις που επιβάλλει η εργοδοσία, αλλά και ΣΣΕ, στις οποίες βάζουν φαρδιά - πλατιά την υπογραφή τους εργοδοτικοί συνδικαλιστές, συνθέτουν ένα πλέγμα ρυθμίσεων που ενταφιάζουν τον σταθερό ημερήσιο και εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας, το δικαίωμα στην ανάπαυση ανάμεσα στις διαδοχικές βάρδιες, τα ρεπό, μετατρέποντας κάθε μέρα και ώρα σε εν δυνάμει εργάσιμη.

Με τα υλικά αυτά χτίζεται η αντεργατική «κανονικότητα» που οραματίζονται εργοδότες, κυβερνήσεις και ΕΕ, μέσα στην οποία συνθλίβονται ακόμα και στοιχειώδεις όροι για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, στο όνομα των καπιταλιστικών κερδών.

Στον κλάδο του Τουρισμού (ξενοδοχεία και εστίαση) κοινός τόπος των Συλλογικών Συμβάσεων που έχουν υπογραφεί μέσα στο 2025 είναι η πρόβλεψη «παρεκκλίσεων» από το 8ωρο - 5ήμερο.

Πρόκειται για Συμβάσεις, οι οποίες έχουν τη σφραγίδα των συνδικαλιστών που πλειοψηφούν στη διοίκηση της Ομοσπονδίας του κλάδου (ΠΟΕΕΤ), δηλαδή των δυνάμεων της ΠΑΣΚΕ, που συνεργάζονται στενά με αυτές της ΔΑΚΕ, με στόχο να μετατρέπονται οι εργοδοτικές αξιώσεις και οι αντεργατικές νομοθετικές διατάξεις σε άρθρα των Συμβάσεων.

Το σύνθημα για την επίθεση στον εργάσιμο χρόνο έχει δώσει εδώ και χρόνια η κλαδική Σύμβαση των ξενοδοχοϋπαλλήλων, μετατρέποντας το 8ωρο σε 9ωρο και τα ρεπό σε μέρες δουλειάς. Οι σχετικές προβλέψεις επαναλαμβάνονται και στη φετινή Σύμβαση: Οι επιχειρήσεις «επιτρέπεται να απασχολήσουν τους εργαζόμενους πέραν του ανωτάτου ορίου της ημερήσιας και εβδομαδιαίας εργασίας και μέχρι μία ώρα ημερησίως, χωρίς να υποχρεούνται να καταβάλλουν πρόσθετη αμοιβή».

Οσον αφορά το πενθήμερο, όταν η πληρότητα των ξενοδοχείων ξεπερνά το 70%, προβλέπεται «κατά παρέκκλιση από τις κείμενες διατάξεις» η απασχόληση των ξενοδοχοϋπαλλήλων τις μέρες που θα έπρεπε να έχουν ρεπό, με «αποζημίωση ίση με ένα ημερομίσθιο» για κάθε μέρα ανάπαυσης που εργάστηκαν, δηλαδή με το συνηθισμένο τους μεροκάματο.

Οι παραπάνω προβλέψεις, που οδηγούν σε εξοντωτικούς ρυθμούς δουλειάς τους ξενοδοχοϋπαλλήλους, παρουσιάζονται ξεδιάντροπα ως ρυθμίσεις που έχουν στόχο την ενίσχυση του εισοδήματος των εργαζομένων. Ετσι, η Σύμβαση αναφέρει προκλητικά ότι η απασχόληση σε μέρες ανάπαυσης «αυξάνει τις μηνιαίες αποδοχές» και «λειτουργεί υπέρ» των εργαζομένων.

Η κοροϊδία δεν σταματά εδώ... Συνεχίζεται με διαβεβαιώσεις πως το σύστημα πενθήμερης εργασίας «εξακολουθεί να ισχύει», προφανώς σε κάποιο ...παράλληλο σύμπαν, επειδή η δουλειά τις μέρες των ρεπό «γίνεται λόγω εποχικότητας και αυξημένου φόρτου εργασίας του ξενοδοχείου και όχι από πρόθεση, επιθυμία ή συμφωνία των μερών επί της μη τήρησης του συμπεφωνημένου πενθήμερου».

Παίρνοντας τη σκυτάλη από την κλαδική Σύμβαση, οι εργατοπατέρες στη Ρόδο το πάνε ακόμα παραπέρα: Στην τοπική Σύμβαση για τους ξενοδοχοϋπαλλήλους προβλέπουν «κατά παρέκκλιση» δουλειά, όχι μόνο την έκτη αλλά και την έβδομη μέρα της εβδομάδας, και μάλιστα με την επιλογή των εργαζομένων να «ανήκει στο διευθυντικό δικαίωμα», δηλαδή εξαλείφοντας ακόμα και την τυπική προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης τους.

Στην τοπική Σύμβαση για τους εργαζόμενους στις επισιτιστικές επιχειρήσεις η δουλειά επτά μέρες την εβδομάδα γίνεται με την προσκόμιση «υπεύθυνης δήλωσης», μέσω gov ή ΚΕΠ, που θα αποδεικνύει τη ...σύμφωνη γνώμη των εργαζομένων.

Οι τοπικές Συλλογικές Συμβάσεις για τους ξενοδοχοϋπαλλήλους σε Ρόδο και Λασίθι εισάγουν μια ακόμα καινοτομία: Ενσωματώνουν τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την οργάνωση του εργάσιμου χρόνου (88/2003) σχετικά με τις «παρεκκλίσεις» από την 11ωρη ανάπαυση ανάμεσα σε δύο διαδοχικές βάρδιες εργασίας. Συγκεκριμένα, δίνουν τη δυνατότητα να μειώνονται οι προβλεπόμενες ώρες ανάπαυσης μεταξύ των βαρδιών από 11 σε 8. Με αυτόν τον τρόπο, μέσα στο ίδιο 24ωρο μπορούν να χωρέσουν δύο βάρδιες με ένα εμβόλιμο 8ωρο ανάπαυσης, δηλαδή δουλειά 16 ωρών!

Στην περίπτωση της Ρόδου, εργοδοσία και εργοδοτικοί συνδικαλιστές έχουν δώσει ρέστα, αξιοποιώντας στο έπακρο τις ρυθμίσεις της αντεργατικής ευρωπαϊκής Οδηγίας, που στήνουν στο απόσπασμα τον σταθερό χρόνο εργασίας και ανάπαυσης.

Η Σύμβαση προβλέπει να χορηγούνται στο προσωπικό, που έχει δουλέψει διαδοχικές βάρδιες χωρίς την απαραίτητη ανάπαυση, «ισοδύναμες περίοδοι αντισταθμιστικής ανάπαυσης» μετά τη δεύτερη βάρδια (το άθροισμα του 11ωρου συν τις ώρες ανάπαυσης που στερήθηκαν). Ακόμα όμως κι αυτή η πρόβλεψη, αναιρείται με το ίδιο άρθρο της Σύμβασης και κατ' εφαρμογή της Οδηγίας: Η αντισταθμιστική ανάπαυση πάει περίπατο στις «εξαιρετικές περιπτώσεις», στις οποίες η χορήγησή της θεωρείται «αντικειμενικώς αδύνατη».

Οποιος αναρωτιέται ποιες είναι αυτές οι «εξαιρετικές περιπτώσεις», δεν έχει παρά να συνεχίσει να διαβάζει τη Σύμβαση. Οπως αναφέρει ρητά, η «αντισταθμιστική ανάπαυση» δεν είναι δυνατή «όταν η πληρότητα του ξενοδοχείου υπερβαίνει το 70%». Δηλαδή οι εργαζόμενοι θα λιώσουν στη δουλειά όσο διαρκεί η τουριστική σεζόν και θα ...αναπαυθούν «αντισταθμιστικά» το φθινόπωρο που θα πεταχτούν στην ανεργία.

Στην «απελευθέρωση» του ωραρίου και της κυριακάτικης αργίας είναι σταθερά προσανατολισμένη η πυξίδα της εργοδοσίας στον κλάδο του Εμπορίου. Οι αξιώσεις των επιχειρήσεων αποτυπώνονται τόσο στα άρθρα των αντεργατικών νόμων, στα οποία κάθε κυβέρνηση προσθέτει το δικό της λιθαράκι, όσο και σε όρους στις ατομικές συμβάσεις των εργαζομένων. Το ψηφιδωτό της επίθεσης στον εργάσιμο χρόνο περιλαμβάνει 6ήμερη εργασία, «ευέλικτη» απασχόληση και «σπαστό» ωράριο.

Το πενθήμερο είναι είδος «υπό εξαφάνιση», καθώς είναι διαδεδομένη πρακτική οι ατομικές συμβάσεις να προβλέπουν «διευθέτηση» των συνολικών ωρών της εβδομαδιαίας εργασίας σε πενθήμερη ή εξαήμερη βάση, ανάλογα με τις «ανάγκες της επιχείρησης».

Δίπλα στις ατομικές συμβάσεις δεν λείπουν και ορισμένες επιχειρησιακές, μέσα από τις οποίες η εργοδοσία φροντίζει να κατοχυρώσει τη «διευθέτηση» του εργάσιμου χρόνου. Σε ένα ενδεικτικό παράδειγμα τέτοιας Σύμβασης, που αφορά αλυσίδα σούπερ μάρκετ, συνομολογείται πως «είναι αναγκαία για τις λειτουργικές ανάγκες της επιχείρησης η εισαγωγή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας του προσωπικού, όπως προβλέπεται από τη σχετική νομοθεσία».

Με κινούμενη άμμο μοιάζει και ο ημερήσιος χρόνος εργασίας. Το 8ωρο έχει βρεθεί εδώ και χρόνια στο στόχαστρο και το ωρομίσθιο κυριαρχεί. Ο ίδιος εργαζόμενος μπορεί στα χαρτιά να είναι μερικά απασχολούμενος και στην πράξη να δουλεύει τη μια μέρα τέσσερις ώρες, την επόμενη έξι ώρες, τη μεθεπόμενη οχτώ ώρες ή ακόμα περισσότερες τις μέρες που η εμπορική κίνηση είναι αυξημένη.

Το αποτέλεσμα είναι οι εμποροϋπάλληλοι να μην μπορούν ούτε να ...πληροφορηθούν έγκαιρα πότε και πόσες ώρες δουλεύουν, αντιμετωπίζοντας μεγάλες δυσκολίες στην προσπάθειά τους να προγραμματίσουν στοιχειωδώς την καθημερινότητά τους.

Η εξαήμερη εργασία, μαζί με την επίθεση στην κυριακάτικη αργία που έχει καταστήσει τις περισσότερες Κυριακές του έτους εν δυνάμει εργάσιμες, μπορεί να οδηγήσει τους εργαζόμενους σε αδιάκοπη εργασία 12 συνεχόμενων ημερών, καθώς η εργοδοσία έχει το δικαίωμα να δίνει ρεπό στην αρχή της μιας εβδομάδας (Δευτέρα) και στο τέλος της επόμενης (Κυριακή).

Ανοιχτή πληγή για χιλιάδες εργαζόμενους στον κλάδο αποτελεί και το «σπαστό» ωράριο. Η νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα των καταστημάτων που λειτουργούν με συνεχές ωράριο να επιβάλουν διακεκομμένο ωράριο εργασίας στους εμποροϋπαλλήλους, είτε με πρόβλεψη στις ατομικές συμβάσεις, είτε με «διευθυντικό δικαίωμα» του εργοδότη. Ετσι, το καθημερινό 8ωρο «σπάει» σε δύο μέρη, ανάμεσα στο οποίο μεσολαβούν τρεις ώρες μεσημβρινής «ανάπαυσης».

Ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης του χρόνου εργασίας, αναγκάζει τους εργαζόμενους να σπαταλούν όλη τους τη μέρα, από το πρωί μέχρι το βράδυ, στη δουλειά και στις μετακινήσεις από το σπίτι στο κατάστημα και αντίστροφα.

Ακόμα χειρότερα, όσοι δουλεύουν μακριά από τον τόπο κατοικίας τους, είναι καταδικασμένοι να παραμένουν στο χώρο εργασίας ή γύρω από αυτόν κατά τη διάρκεια της υποτιθέμενης «ανάπαυσης», διότι είναι αδύνατον να προλάβουν να επιστρέψουν στο σπίτι και να γυρίσουν έγκαιρα πίσω στη δουλειά. Ετσι, εργαζόμενες και εργαζόμενοι σε μεγάλες αλυσίδες και εμπορικά κέντρα είναι καταδικασμένοι να είναι «στο πόδι» 13 και 14 ώρες κάθε μέρα.

Στον κλάδο των Τηλεπικοινωνιών και της Πληροφορικής το καθεστώς «on call» ή «stand by», η τηλεργασία, η διάσπαση του εργάσιμου χρόνου σε «ενεργό» και «μη ενεργό», δίπλα στις ...παραδοσιακές απλήρωτες υπερωρίες, έχουν βάλει για τα καλά στη ζωή των εργαζομένων την επιμήκυνση του ωραρίου.

Το καθεστώς «ετοιμότητας» («on call» ή «stand by») ισοδυναμεί με σκλαβιά για το προσωπικό που εξαναγκάζεται να είναι διαθέσιμο για εργασία εκτός του κανονικού ωραρίου του ανά πάσα στιγμή της μέρας ή της νύχτας.

Στο όνομα αυτής της «ετοιμότητας», ακόμα και το προβλεπόμενο 11ωρο διάστημα ανάπαυσης ανάμεσα στις δύο βάρδιες, πολύ συχνά πηγαίνει ...περίπατο: Εργαζόμενοι καλούνται να δουλέψουν για την αντιμετώπιση βλαβών, την επίλυση τεχνικών δυσλειτουργιών, τη διαχείριση προβλημάτων μέσα στη νύχτα και το πρωί να πιάσουν δουλειά στο «κανονικό» τους ωράριο.

Μάλιστα, η εργοδοσία αξιοποιεί το σχετικό καθεστώς για να εντατικοποιεί τη δουλειά, βαφτίζοντας «έκτακτη ανάγκη» προγραμματισμένες εργασίες και αντικαθιστώντας ολόκληρες βάρδιες με προσωπικό σε «ετοιμότητα».

Η ευρεία αξιοποίηση της τηλεργασίας έχει συμβάλει επίσης στο «ξεχείλωμα» του ωραρίου, διευκολύνοντας τις ατελείωτες ώρες απλήρωτων υπερωριών, ενώ στους χώρους δουλειάς οι επιχειρήσεις έχουν φροντίσει με τροποποιητικές συμβάσεις να πετάξουν το διάλειμμα εκτός χρόνου εργασίας. Τον στόχο της εντατικοποίησης υπηρετούν και μια σειρά άλλα «εργαλεία»: Σε τηλεφωνικά κέντρα ως χρόνος εργασίας υπολογίζεται μόνο το διάστημα κατά το οποίο οι εργαζόμενοι είναι συνδεδεμένοι στο σύστημα («log in») ενώ «έξυπνα» λογισμικά επιτηρούν τους τηλε-εργαζόμενους.