Σήμερα συμπληρώνονται 130 χρόνια από τον θάνατο του Φρίντριχ Ενγκελς (28/11/1820 - 5/8/1895), κορυφαίας μορφής του παγκόσμιου εργατικού, επαναστατικού και κομμουνιστικού κινήματος.

Από κοινού με τον Κ. Μαρξ συνδιαμόρφωσαν και θεμελίωσαν την επιστημονική κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης, αποδεικνύοντας το αναπόφευκτο, νομοτελειακό πέρασμα της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Εδωσαν έτσι στην πρωτοπόρα επαναστατική τάξη τα όπλα ώστε να γίνει τάξη για τον εαυτό της, προκειμένου να φέρει σε πέρας την ιστορική της αποστολή, την κοινωνική απελευθέρωση από την ταξική εκμετάλλευση.

Ο Ενγκελς ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη θεμελίωση και την τεκμηρίωση της υλιστικής διαλεκτικής, αντιμετωπίζοντας πλήθος θεωρητικών προβλημάτων και αναλαμβάνοντας να αντικρούσει τις αντιεπιστημονικές απόψεις της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Ανάμεσα στα πολλά έργα του ξεχώρισαν το «Αντι-Ντύρινγκ», η «Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους», «Ουτοπικός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός», «Για το Ζήτημα της Κατοικίας» και πλήθος άλλα.

Eυρυμαθής και πολύγλωσσος, άνθρωπος με μοναδική ζωντάνια και χιούμορ, ο Ενγκελς συνδύασε τη συγγραφική του δραστηριότητα με την επαναστατική πάλη.

Γεννήθηκε το 1820, σε μια εύπορη οικογένεια στο Μπάρμεν της Ρηνανίας. Ο πατέρας του ήταν βιομήχανος στον κλάδο της υφαντουργίας. Το 1837, έναν χρόνο πριν ολοκληρώσει τη φοίτησή του στο Γυμνάσιο, διέκοψε τις σπουδές του καθ' υπόδειξη του πατέρα του, ώστε να αφιερωθεί στην εμπορική δραστηριότητα.

Η οικογένειά του ήταν ιδιαίτερα συντηρητική και θρησκευόμενη. Από την αρχή, όπως και στα χρόνια που ακολούθησαν, η οικογένεια του Ενγκελς ήταν βαθιά δυσαρεστημένη για την πορεία που διάλεξε ο Φρίντριχ. Οπως γράφει στις αναμνήσεις της η Ελεονόρα Μαρξ: «Ποτέ δεν γεννήθηκε σε μια τέτοια οικογένεια γιος που να ξεστράτισε τόσο πολύ».

Αλλά και ο φίλος του και ποιητής Γκέοργκ Βέερτ, γράφοντας στους γονείς του με σκοπό να αιτιολογήσει τη δική του επιλογή να στρατευτεί στον αγώνα, αναφέρει: «Ο πολύ αγαπητός μου φίλος, Φρίντριχ Ενγκελς από το Μπάρμεν, αποτελεί τέτοιο λαμπρό παράδειγμα. Εγραψε ένα βιβλίο υπέρ των Αγγλων εργατών, όπου με όλο του το δίκιο μαστιγώνει τρομερά τους εργοστασιάρχες. Ο ίδιος ο πατέρας του έχει εργοστάσια στη Γερμανία και στην Αγγλία. Λοιπόν, βρίσκεται σε τρομερή διαφωνία με την οικογένειά του. Τον θεωρούν άθεο και αχρείο και ο πλούσιος πατέρας του δεν δίνει πια στον γιο ούτε μια δεκάρα».

Το 1842 ο Ενγκελς πήγε στο Μάντσεστερ, που αποτελούσε μεγάλο βιομηχανικό κέντρο της εποχής, για να εργαστεί στο εργοστάσιο που διέθετε ο πατέρας του μαζί με έναν από τους συνεταίρους του. Εκεί γνώρισε και μελέτησε τη σκληρή καθημερινότητα των εργατών, ασχολήθηκε με τη μελέτη των έργων του ουτοπικού σοσιαλιστή Ρ. Οουεν, ενώ επίσης συμμετείχε δραστήρια σε συνεδριάσεις και συγκεντρώσεις σοσιαλιστικών και εργατικών ενώσεων.

Εκείνη την περίοδο πραγματοποίησε δύο πολύ σημαντικές μελέτες. Πρόκειται για τα έργα του «Περίγραμμα μιας κριτικής της πολιτικής οικονομίας» και «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία».

Το «Περίγραμμα» ιδιαίτερα αποτελεί έργο που έχει ξεχωριστή θέση στη συνολική πορεία του μαρξισμού, καθώς - όπως αναδεικνύεται και μέσα από τα κείμενα της συλλογής - πυροδότησε την έναρξη της στενής φιλίας ανάμεσα στους Μαρξ και Ενγκελς, αλλά και επιπλέον άσκησε μεγάλη επίδραση στον Μαρξ, στρέφοντας το ενδιαφέρον του στην Πολιτική Οικονομία, την οποία έως τότε δεν είχε μελετήσει αναλυτικά.

Ο Λένιν, τονίζοντας τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου έργου, επισημαίνει: «Στο έργο αυτό εξέτασε από τη σκοπιά του σοσιαλισμού τα βασικά φαινόμενα του σύγχρονου οικονομικού καθεστώτος, σαν αναγκαία επακόλουθα της κυριαρχίας της ατομικής ιδιοκτησίας. Η επαφή του με τον Ενγκελς συντέλεσε αναμφισβήτητα στο ν' αποφασίσει ο Μαρξ ν' ασχοληθεί με την πολιτική οικονομία, με την επιστήμη στην οποία τα έργα του προκάλεσαν ολόκληρη επανάσταση».

Μετά την ήττα της επανάστασης του 1848-'49 στη Γερμανία, ο Ενγκελς (που πολέμησε γενναία στις μάχες στην περιοχή της Βάδης και του Παλατινάτου) εγκαταστάθηκε και πάλι στο Μάντσεστερ, ενώ ο Μαρξ κατέφυγε στο Λονδίνο με την οικογένειά του.

Ο Ενγκελς βρισκόταν σταθερά στο πλάι του φίλου, στηρίζοντάς τον ολόπλευρα, με δεδομένο ότι ο Μαρξ είχε χάσει το μεγαλύτερο κομμάτι της περιουσίας του μέσα στη λαίλαπα της επανάστασης και είχε υποχρεωθεί σε αλλεπάλληλες απελάσεις. «Τα είχαν όλα κοινά μεταξύ τους: Το πορτοφόλι και τις γνώσεις τους», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πωλ Λαφάργκ.

Ο Ενγκελς είχε αντιληφθεί τη σπουδαιότητα που είχε για την υπόθεση του προλεταριάτου η ολοκλήρωση των οικονομικών μελετών του Μαρξ. Χωρίς την υλική και ηθική του στήριξη, τη συμβολή με τις γνώσεις και επιμέρους μελέτες που έκαναν με καταμερισμό εργασίας, αλλά και χωρίς τις διαρκείς «οχλήσεις» του Ενγκελς προς τον Μαρξ να επισπεύσει την ολοκλήρωση του έργου του, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ο Μαρξ θα μπορούσε να εργαστεί πάνω στις μελέτες του και ότι θα είχε καταφέρει να παραδώσει στο επαναστατικό προλεταριάτο ένα από τα σημαντικότερα όπλα του, το «Κεφάλαιο».

Μετά τον θάνατο του Μαρξ, ο Ενγκελς επωμίστηκε έναν τεράστιο όγκο εργασίας. Αφιερώθηκε με όλες του τις δυνάμεις σε αυτό που ο ίδιος θεωρούσε δεσμευτική υποχρέωση, την ολοκλήρωση των χειρογράφων και της πνευματικής κληρονομιάς του φίλου του, ενώ παράλληλα κατόρθωσε να προχωρήσει δικές του μελέτες πάνω σε διάφορους τομείς (όπως τα έργα «Η Καταγωγή της Οικογένειας», «Ο Λουδοβίκος Φόιερμπαχ» κ.ά.), αλλά και δούλεψε εντατικά για την υποστήριξη του διεθνούς εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος που βρισκόταν σε ανάπτυξη.

Για τον Ενγκελς η ολοκλήρωση του «Κεφαλαίου» ήταν ζήτημα ύψιστης σημασίας για το επαναστατικό κίνημα, αλλά και έμπρακτης τιμής προς τον καλό του φίλο και σύντροφο. Οπως ο ίδιος έγραφε, δηλώνοντας αποφασισμένος να ολοκληρώσει την προσπάθειά του: «Πάντως, θα συνεχίσω να δουλεύω στο βιβλίο, που θα αποτελεί ένα μνημείο προς αυτόν, δημιουργημένο από τον ίδιο, μεγαλύτερο απ' οποιοδήποτε άλλο [μνημείο] θα μπορούσαν να στήσουν άλλοι άνθρωποι για τον "Μαύρο"».

Στο μνημείο αυτό όμως που έστησε για τον μεγαλοφυή του φίλο, όπως επισημαίνει ο Λένιν, ο Ενγκελς «άθελά του χάραξε με ανεξίτηλα γράμματα και το δικό του όνομα».

Ο θάνατός του, αν και αναμενόμενος, μιας και ο Ενγκελς ήταν άρρωστος από καιρό, έπεσε σαν κεραυνός στο διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα. Ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ, ένας από τους ηγέτες τότε του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ο οποίος είχε γνωριστεί και συνεργαστεί με τον Μαρξ και τον Ενγκελς, έγραψε: «Ο Στρατηγός (σ.σ. έτσι χαρακτήριζαν τον Ενγκελς) πέθανε χθες τη νύχτα 10.30... Παρόλο που τον θάνατό του τον περιμέναμε, το πλήγμα ωστόσο ήταν σκληρό, φοβερό. Είχε πέσει σαν δέντρο που το κόβουν, ο γιγάντιος ήρωας του πνεύματος που είχε θεμελιώσει μαζί με τον Μαρξ τον επιστημονικό σοσιαλισμό και είχε διδάξει την τακτική του σοσιαλισμού... Ο φίλος, ο σύμβουλος, ο οδηγός, ο μαχητής, ήταν νεκρός».