Αρδευτικά κανάλια που παραπέμπουν σε ...ζούγκλα του Αμαζονίου, απροσπέλαστοι αγροτικοί δρόμοι που έχουν γίνει ένα με τη βλάστηση και εκατοντάδες βιοπαλαιστές αγρότες σε απόγνωση, οργή και αγανάκτηση, χωρίς να ξέρουν αν θα έχουν νερό για να ποτίσουν τις καλλιέργειές τους, αν θα πάρουν σοδειά, αν θα παραμείνουν και του χρόνου στα χωράφια τους.

Αυτή είναι η αμείλικτη πραγματικότητα που επικρατεί στον κάμπο της Κωπαΐδας. Μια ζοφερή κατάσταση την οποία συνδιαμόρφωσαν η χρόνια εγκατάλειψη και η έλλειψη αναγκαίων έργων υποδομής, μαζί με την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ, των κυβερνήσεων, των περιφερειακών και δημοτικών διοικήσεων, που οδηγούν στο ξεκλήρισμα των μικρομεσαίων αγροτών.

Το λεκανοπέδιο της Κωπαΐδας αποτελεί μια ενιαία ευρεία έκταση, με πολύ μεγάλες παραγωγικές δυνατότητες, που βρίσκεται στην περιοχή της βόρειας Βοιωτίας. Δημιουργήθηκε από την αποξήρανση της εποχικής λίμνης Κωπαΐδας, με έργα που ξεκίνησαν το 1882 και ολοκληρώθηκαν το 1931 από την αγγλική εταιρεία «Λίμνη Κωπαΐδας ΑΕ». Το 1953 εξαγοράστηκε από το ελληνικό Δημόσιο και τμήμα της έκτασης διανεμήθηκε σε ακτήμονες. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Κωπαΐδας, με σκοπό την προγραμματισμένη καλλιέργεια, τη βελτίωση και συμπλήρωση των έργων και των εγκαταστάσεων. Ο Οργανισμός καταργήθηκε το 2014 και η ευθύνη της Κωπαΐδας πέρασε στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας.

Στην έκταση των 240.000 στρεμμάτων που προέκυψε από την αποξήρανση της λίμνης προστίθενται άλλα 100.000 στρέμματα περίπου που αποτελούν το παρακωπαϊδικό πεδίο. Πρόκειται για γειτονικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις, που αρδεύονται και εξυπηρετούνται από τα ίδια ή επεκτεινόμενα και παράλληλα έργα που εξυπηρετούν το κωπαϊδικό πεδίο.

Ο αγώνας επιβίωσης των βιοπαλαιστών αγροτών στον κάμπο της Κωπαΐδας έγινε ακόμα πιο δύσκολος τα τελευταία δύο χρόνια. Η ανομβρία έφερε στην επιφάνεια με τον χειρότερο τρόπο την τραγική κατάσταση του υφιστάμενου αρδευτικού δικτύου, που κλείνει σχεδόν έναν αιώνα ζωής και εδώ και αρκετά χρόνια έχει αφεθεί στην τύχη του. Ανέδειξε επίσης την έλλειψη σύγχρονων έργων υποδομής για τη διασφάλιση της άρδευσης σε μια περιοχή με πλούσιο υδάτινο δυναμικό, η οποία εξάλλου πριν τα έργα αποξήρανσης συγκέντρωνε τέτοιες ποσότητες νερού και μετατρεπόταν σε λίμνη.

Το 2024 ήταν καταστροφική χρονιά για εκατοντάδες αγρότες στα χωριά Κωπαΐδας. Σε μια έκταση πάνω από 100.000 στρέμματα υπήρξε αδυναμία άρδευσης, που οδήγησε σε μεγάλη καταστροφή της παραγωγής, με οδυνηρές συνέπειες για το εισόδημά τους. Ο κίνδυνος επανάληψης αυτής της κατάστασης και τη φετινή χρονιά προκάλεσε δυναμικές κινητοποιήσεις των αγροτών, με πιέσεις και παρεμβάσεις στην κυβέρνηση, αλλά και κινητοποίηση σχεδόν 90 μέρες με τα τρακτέρ τους στο διοικητήριο της Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας στη Λιβαδειά.

Η πίεση των αγροτών δεν άφησε περιθώρια στην προσπάθεια της περιφερειακής αρχής να κρύψει τις εγκληματικές ευθύνες της πίσω από την επίκληση της κλιματικής αλλαγής. Ανέδειξαν τις διαχρονικές ευθύνες για την εγκατάλειψη του αρδευτικού δικτύου, την έλλειψη έργων για τη συγκράτηση των νερών, όπως φράγματα και λιμνοδεξαμενές, αλλά και την απαξίωση υποδομών όπως τα πλωτά αντλιοστάσια στην Υλίκη, που το ένα βυθίστηκε και το δεύτερο παρασύρθηκε και εγκαταλείφθηκε στις όχθες της λίμνης.

Με τον αγώνα τους οι αγρότες κατάφεραν να φέρουν ορισμένα αποτελέσματα, όπως η τοποθέτηση μικρών μηχανών άντλησης στην Υλίκη, τα οποία ωστόσο αποδείχθηκαν ημίμετρα, που σε καμία περίπτωση δεν διασφαλίζουν την επάρκεια νερού για την φετινή αρδευτική περίοδο.

Την τραγική κατάσταση που επικρατεί και τον αγώνα που δίνουν οι αγρότες της περιοχής να διασφαλίσουν νερό για τις καλλιέργειές τους διαπίστωσε ο «Ριζοσπάστης», που βρέθηκε στον κάμπο της Κωπαΐδας και μίλησε με αγρότες της περιοχής.

Ξεναγός στο οδοιπορικό ήταν ο Γιώργος Ζάχαρης, αγρότης από το χωριό Αγιος Δημήτριος, που μαζί με συναδέλφους του πρωτοστάτησαν στις κινητοποιήσεις του χειμώνα, ενώ συνεχίζει να παλεύει για να φτάσει το νερό στις καλλιέργειες.

Ολα γύρω μαρτυρούν την εγκατάλειψη. Το άλλοτε πρωτοπόρο αρδευτικό δίκτυο διακρίνεται μόνο εξαιτίας της πυκνής βλάστησης, των καλαμιών και των δέντρων που έχουν φυτρώσει, δείγμα ότι δεν έχει καθαριστεί εδώ και πολλά χρόνια.«Αυτός ο τόπος θα μπορούσε να είναι η Γη της Επαγγελίας», λέει με χαρακτηριστικό παράπονο ενώ κινούμαστε μέσα στους απροσπέλαστους αγροτικούς δρόμους. «Πώς θα κινηθούν τρακτέρ με καρότσες φορτωμένες μπάλες τριφύλλι σε αυτούς τους δρόμους; Ηδη υπήρξαν ανατροπές, ακόμα και στον κεντρικό δρόμο», μας λέει ο Γιώργος. Μας εξηγεί ότι ακόμα και τώρα η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας επιχειρεί με επικοινωνιακά τεχνάσματα να δείξει ότι κάτι γίνεται: «Διοχετεύουν νερό στο κανάλι εκτόνωσης, ώστε να φαίνεται ότι υπάρχει επάρκεια, ενώ στην πραγματικότητα το νερό αυτό δεν φτάνει ποτέ στο δευτερεύον δίκτυο. Υπάρχουν συνάδελφοι που απλώνουν εκατοντάδες μέτρα σωλήνες και με αντλίες μεταφέρουν το νερό στα χωράφια τους, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο το κόστος». Συμπληρώνει δε ότι ούτε το νερό που έρχεται πρόσθετα από το κανάλι του Μόρνου δεν φτάνει στις καλλιέργειες του Αγίου Δημητρίου και των γύρω χωριών.

Λίγο πιο κάτω συναντάμε τον γιο του, Γιάννη, ο οποίος έχει σπουδάσει τεχνολόγος Τροφίμων και αποφάσισε να παραμείνει στις καλλιέργειες. «Υποθηκεύουν το μέλλον των παιδιών μας. Από τη μία χαίρομαι, και από την άλλη φοβάμαι για το τι του ξημερώνει». Επίγνωση της κατάστασης έχει και ο ίδιος ο Γιάννης: «Το ξέρω ότι μας χτυπάνε από παντού, ότι δεν τους ενδιαφέρει να στηρίξουν τους μικρούς και πραγματικούς αγρότες. Το κόστος παραγωγής εκτοξεύεται κάθε χρόνο, οι τιμές για τον παραγωγό μένουν ίδιες. Ομως θα το παλέψουμε».

Συνεχίζουμε και καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής χτυπά συνεχώς το τηλέφωνο, με συναδέλφους του Γιώργου να ρωτούν το ίδιο πράγμα: «Τι θα κάνουμε; Το νερό από τον Μόρνο δεν φτάνει στα κανάλια, πού χάνεται;». Η ίδια συζήτηση και στις συναντήσεις με συναδέλφους αγρότες που βρίσκονται καθημερινά στο πόδι προκειμένου να διασφαλίσουν νερό για τις καλλιέργειές τους. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, οι εγκληματικές ευθύνες κυβερνήσεων και περιφερειακών αρχών για τη μη διασφάλιση επάρκειας νερού άρδευσης στην περιοχή οδηγούν στην ανάπτυξη της αντιπαλότητας και στη διάσπαση μεταξύ των χωριών, καθώς το νερό δεν φτάνει για όλους.

«Ξέρεις τι είναι τον χειμώνα να πλημμυρίζεις, να έχεις από πάνω τον Παρνασσό, να έχεις τις πηγές των Χαρίτων στον Ορχομενό, να έχεις τη λίμνη Υλίκη και για δυο μήνες που διαρκεί η αρδευτική περίοδος να τσακωνόμαστε για το νερό;», μας λέει αφοπλιστικά ο Θανάσης, τον οποίο συναντάμε στον δρόμο.

Σε αντίστοιχο πνεύμα και οι κουβέντες των υπόλοιπων αγροτών. «Είμαι 45 χρόνια στην Κωπαΐδα, τέτοιο χάλι δεν υπήρξε ποτέ», μας λέει ο Χρήστος, που μαζί με τον γιο του, Χριστόφορο, κουβαλάνε καύσιμα για τις γεννήτριες των αντλιών που χρησιμοποιούν για να μεταφέρουν το νερό στα χωράφια τους.

Σταθμός μας στο οδοιπορικό στην Κωπαΐδα ήταν και η περιοχή Βασιλικών - Παρορίου, στα σύνορα Βοιωτίας και Φθιώτιδας, όπου βρίσκονται γεωτρήσεις της ΕΥΔΑΠ ΑΕ, τις οποίες η εταιρεία σχεδιάζει να θέσει σε λειτουργία προκειμένου να αντιμετωπιστεί πιθανό πρόβλημα ύδρευσης στην Αττική.

«Αν γίνει αυτό, μέσα σε ελάχιστα χρόνια το συγκεκριμένο τμήμα του κάμπου θα ερημοποιηθεί, θα κατέβει τόσο ο υδροφόρος ορίζοντας που ακόμα και οι πηγές των Χαρίτων θα στερέψουν», μας εξηγεί ο Γιώργος, σημειώνοντας ότι οι ποσότητες του νερού που θα δώσουν οι γεωτρήσεις για την ύδρευση της Αθήνας είναι σταγόνα στον ωκεανό, ενώ την ίδια στιγμή χάνονται τεράστιες ποσότητες από το διάτρητο κανάλι του Μόρνου.

Το πρόσχημα της κλιματικής αλλαγής, που επικαλούνται η κυβέρνηση και η Περιφέρεια ώστε να κρύψουν τις ευθύνες τους για την έλλειψη αναγκαίων έργων, σχολιάζει στον «Ριζοσπάστη» ο γεωλόγος Λάμπρος Μεϊμάρης:

«Η περιοχή διαθέτει πλούσιο υδατικό δυναμικό, με πηγές που τροφοδοτούν την επιφανειακή απορροή του ποταμού Βοιωτικού Κηφισού και τη λίμνη Υλίκη. Ομως σε δυσμενείς υδρολογικά χρονιές παρατηρούνται φαινόμενα λειψυδρίας, όου κατά την υγρή περίοδο το νερό πλεονάζει και καταλήγει στη θάλασσα, ενώ κατά την ξηρή περίοδο παρατηρείται έλλειψη του αναγκαίου νερού. Η κλιματική αλλαγή, που επικαλούνται ότι ευθύνεται για την κατάσταση, δεν οδήγησε στον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό και σε ουσιαστικά έργα, με καθαρισμούς των τάφρων, κατασκευή τεχνικών έργων για αποθήκευση του νερού κ.ά., αλλά αποτελεί πρόσχημα για να δικαιολογήσει την έλλειψη προγραμματισμού και των απαραίτητων έργων, τα οποία θεωρούμε ότι μπορούν να λύσουν το πρόβλημα όταν παρουσιάζεται».

Και προσθέτει ότι «αποσπασματικά μέτρα, χρονικά περιορισμένα, που λαμβάνονται μετά τις αγωνιστικές κινητοποιήσεις των αγροτών, δεν λύνουν το πρόβλημα, το οποίο ξαναπαρουσιάζεται πιο οξυμένο, με αποτέλεσμα τη μειωμένη έως και κατεστραμμένη αγροτική παραγωγή».