Ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται από τη στιγμή που επινοεί, κατασκευάζει και χρησιμοποιεί εργαλεία. Τότε μόνο αποσπάται από τον κόσμο των ζώων και αποκτά την αυτονομία του ανθρώπινου είδους, όχι μόνο με την κατασκευαστική του δυνατότητα, αλλά και τη νοητική του ωρίμανση. Γιατί η συνειδητοποίηση της ανάγκης και η απόφαση αντιμετώπισής της με μια συγκεκριμένη κατασκευή αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος δε δρα με την προνοητικότητα του ενστίκτου, αλλά με την αποφασιστικότητα της λογικής. Ετσι, η μελέτη της επινόησης και εξέλιξης των τρόπων κατασκευής των εργαλείων, των μορφών που αυτά έπαιρναν από περίοδο σε περίοδο και της σχέσης που είχαν αυτά με τις διάφορες καθημερινές χρήσεις βοήθησε τους ειδικούς μελετητές να παρακολουθήσουν παράλληλα και την εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπου. Και όταν μιλώ για εξέλιξη, αναφέρομαι στην πορεία του από την κυνηγετική και τροφοσυλλεκτική του δραστηριότητα μέχρι την παραγωγική, την εμπορευματική και την εκμεταλλευτική.

Τα πρώτα λοιπόν εργαλεία που κατασκεύασε ο άνθρωπος - κυνηγός ήταν απλές πέτρες, σκληρές, που τις μάζευε κυρίως από τα ποτάμια, τις χαράδρες και τις βραχώδεις ερημιές, τις έσπαγε και με τις αιχμηρές, σπασμένες τους άκρες σκότωνε, έκοβε και έγδερνε το θήραμά του. Αυτά τα πρωτόγονα εργαλεία του ανθρώπου που είναι γνωστά με το όνομα "τσόπινγκ τουλς" συνόδεψαν τον παλαιολιθικό κυνηγό σχεδόν πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια. Δε θα ήταν υπερβολή, αν έλεγα μέχρι σήμερα. Γιατί και σήμερα, ακόμα, μεγάλες σπασμένες πέτρες γίνονται πολλές φορές αποτελεσματικά όπλα στα χέρια ανθρώπων που ζούνε στις ερημιές και αντιμετωπίζουν συχνά ανάγκες της ζωής τους με πρωτόγονο τρόπο. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι αυτά τα πρωτόγονα εργαλεία δεν εξελίσσονταν με τον καιρό. Δεν εξελίσσονταν όμως έτσι, τυχαία, αλλά μόνο γιατί την εξέλιξη αυτή την απαιτούσε η ίδια η χρήση. Οταν, π.χ., έλιωσαν οι παγετώνες και τα μεγάλα θηράματα, τα μαμούθ και οι βίσονες, απομακρύνθηκαν σε μακρινές περιοχές, όπου οι θερμοκρασίες έμεναν ακόμα χαμηλές, ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να περιοριστεί στο κυνήγι των μικρών θηραμάτων, ελαφιών, ζαρκαδιών, καριμπού και ταράνδων. Και αυτός ο περιορισμός σήμαινε και την ανάγκη προσαρμογής των εργαλείων του σε άλλες χρήσεις, πιο εξειδικευμένες, γιατί στο μεταξύ το καινούργιο μικρό θήραμα δεν ήταν μόνο η μοναδική του τροφή. Αρχισε να εκμεταλλεύεται το δέρμα του, τα κόκαλά του και το μαλλί του. Είχε ανάγκη, επομένως, από άλλα εργαλεία για να τρυπάει, μ' αυτά, να γδέρνει, να γνέθει και να υφαίνει.

Με τις ανασκαφές έρχονται στο φως τέτοια εργαλεία που μας βοηθούν να παρακολουθήσουμε με ποιο τρόπο η συμπεριφορά του ανθρώπου αλλάζει, γιατί αλλάζουν οι ανάγκες του και οι τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζει αυτές τις ανάγκες. Γίνεται, λοιπόν, για την έρευνα, το εργαλείο ένα ανοιχτό και αποκαλυπτικό βιβλίο στις σελίδες του οποίου μπορούμε να διαβάσουμε τις λεπτομέρειες μιας δραματικής περιπέτειας, όπως ήταν αυτή που εκτυλισσόταν καθημερινά στους γεωργοκτηνοτροφικούς οικισμούς. Γιατί όταν ο άνθρωπος κατάφερε να αποσπαστεί από τη φύση που τον κρατούσε αναγκαστικά κοντά της, όσο αυτός διατρεφόταν μόνο με ό,τι ήθελε αυτή να του παραχωρήσει, έπρεπε να βρει τρόπους να παραγάγει μόνος του την τροφή. Εγινε, γι' αυτό το λόγο, παραγωγός. Αρχισε να καλλιεργεί τη γη, να εξημερώνει και να εκτρέφει τα ζώα και φυσικά να επινοεί και να κατασκευάζει όλο και πιο αποτελεσματικά και πιο σύνθετα εργαλεία. Εργαλεία από πέτρα, από κόκαλο, από κεραμικό και αργότερα από μέταλλο. Εργαλεία που αποτελούσαν το κέντρο της ταπεινής του ζωής και υλοποιούσαν τις πρωτογενείς οικονομικές του σκέψεις. Εκείνες τις σκέψεις, δηλαδή, που θα αποτελέσουν και το θεμέλιο της πρώτης οργανωμένης κοινωνίας. Και ύστερα; Την άλλη Κυριακή!