Τον Ιούνη του 2023 η ΕΕ υιοθέτησε Οδηγία για «την ενίσχυση της εφαρμογής της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας, μέσω της μισθολογικής διαφάνειας και μηχανισμών επιβολής», η ενσωμάτωση της οποίας στο ελληνικό δίκαιο αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τον Ιούνη του 2026.
Μπορούν να προσβλέπουν οι εργαζόμενες στις πρωτοβουλίες της ΕΕ και της κυβέρνησης για να δουν τους μισθούς τους να ξεκολλάνε από τον πάτο του βαρελιού; `Η μήπως οι Οδηγίες της ΕΕ και οι νομοθετικές ρυθμίσεις των κυβερνήσεων έρχονται να παγιώσουν τους χαμηλούς μισθούς, δίπλα στην ολοένα και μεγαλύτερη «ευελιξία» των εργασιακών σχέσεων;
Το «μισθολογικό χάσμα» αφορά την ανισότητα που καταγράφεται στατιστικά ανάμεσα στις αποδοχές γυναικών και ανδρών. Στην ΕΕ ανήλθε σε 12,7% το 2021, σημειώνοντας μικρή πτώση κατά την πορεία των τελευταίων ετών (υπολογιζόταν σε 14,4% το 2018). Στην Ελλάδα τα διαθέσιμα στοιχεία υπολογίζουν το μισθολογικό χάσμα σε 10,4% το 2018, δηλαδή σε ποσοστά μικρότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Στο φόντο αυτό, κυβέρνηση και υπουργείο Εργασίας έχουν εξαγγείλει στόχους μείωσης του έμφυλου μισθολογικού χάσματος σε 5% το 2027 και κάτω από 3% το 2030. Ωστόσο, κρύβουν επιμελώς το γεγονός ότι ένα μικρότερο χάσμα αμοιβών δεν συνεπάγεται κατ' ανάγκη μεγαλύτερη ισότητα ούτε καλύτερους μισθούς.
Η περίφημη Οδηγία της ΕΕ προβλέπει το «δικαίωμα πληροφόρησης» των εργαζομένων και την υποχρέωση των εργοδοτών για υποβολή στοιχείων σχετικά με το μισθολογικό χάσμα στο προσωπικό τους. Το σκεπτικό είναι ότι η εφαρμογή της αρχής της ισότητας της αμοιβής παρακωλύεται από την «έλλειψη διαφάνειας στα συστήματα αμοιβής», καθώς οι εργαζόμενες δεν διαθέτουν τις απαραίτητες πληροφορίες προκειμένου ...«να ασκήσουν με επιτυχία αγωγές για την ισότητα της αμοιβής».
Την ίδια στιγμή που οι μισθοί των εργαζομένων συμπιέζονται, οι Συλλογικές Συμβάσεις κουρελιάζονται και η «ευελιξία» επεκτείνεται, το ενδιαφέρον της ΕΕ επικεντρώνεται στη θεσμοθέτηση κανόνων για τη «μισθολογική διαφάνεια». Η ενημέρωση των εργαζομένων και η υποχρέωση των εργοδοτών για διαφάνεια στις αμοιβές αναγορεύονται σε ...όπλα για να αντιμετωπιστούν οι μισθολογικές διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Σε αυτό το έδαφος, οι διαβουλεύσεις και συζητήσεις για την «ίση αμοιβή» δεν θίγουν στο ελάχιστο την επίθεση στους όρους αμοιβής και εργασίας. Μάλιστα, η ίδια η ΕΕ ξεκαθαρίζει ότι «δεν εμποδίζει τους εργοδότες να αμείβουν διαφορετικά τους εργαζομένους που εκτελούν όμοια εργασία βάσει αντικειμενικών, ουδέτερων ως προς το φύλο και χωρίς προκαταλήψεις κριτηρίων, όπως η απόδοση και η ικανότητα». Ετσι, η μισθολογική ανισότητα διατηρείται και εντείνεται στο έδαφος της σύνδεσης του μισθού με την «παραγωγικότητα».
Τι ισχύει όμως για την περίπτωση της Ελλάδας; Σε ποιο πλαίσιο καταγράφεται η χαμηλότερη, σε σύγκριση με άλλες χώρες, μισθολογική ανισότητα; Ποιοι είναι οι παράγοντες χάρη στους οποίους η «ψαλίδα» ανάμεσα στις αποδοχές γυναικών και ανδρών έχει μικρύνει τα τελευταία χρόνια;
Στην περίπτωση της χώρας μας, το μικρότερο μισθολογικό χάσμα οφείλεται κατά κύριο λόγο στη δραματική συμπίεση και περικοπή των μισθών από τα μέτρα που έχουν νομοθετήσει όλες οι κυβερνήσεις. Οπως διαπιστώνει το Παρατηρητήριο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (37ο Ενημερωτικό Σημείωμα, Μάρτης 2024), μείωση του χάσματος παρατηρείται κατά τη διάρκεια των ετών 2010 - 2018 και «οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις περικοπές των μισθών και των θέσεων εργασίας», και σε καμία περίπτωση σε αύξηση των αποδοχών των γυναικών.
Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι το μισθολογικό χάσμα είναι υψηλότερο όταν υπολογίζεται με βάση τις μέσες μεικτές μηνιαίες και τις ετήσιες αποδοχές, από εκείνο που υπολογίζεται με βάση τις ωριαίες αποδοχές, καθώς στην τελευταία περίπτωση δεν αποτυπώνεται η διαφορά στις ώρες απασχόλησης ανάμεσα στα φύλα. Ετσι, το μισθολογικό χάσμα της τάξης του 10,4% αφορά τις ωριαίες αποδοχές (με βάση τη μεθοδολογία της Eurostat). Η ψαλίδα ανοίγει στο 16,9% όταν η διαφορά υπολογιστεί με βάση τις μηνιαίες αποδοχές και στο 17,2% όταν οι υπολογισμοί γίνουν με βάση τις ετήσιες αποδοχές. Εξάλλου, το ποσοστό της μερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα ανέρχεται σε 12,2% και είναι 2,5 φορές μεγαλύτερο από εκείνο των ανδρών (4,9%).
Το ενδιαφέρον της κυβέρνησης να «τρέξει» τις κατευθύνσεις της ΕΕ σχετικά με το «μισθολογικό χάσμα» καταγράφεται σε μια περίοδο που το εισόδημα των εργαζομένων συμπιέζεται δραματικά από την ακρίβεια αλλά και από μια σειρά αντεργατικών ρυθμίσεων: Για μια ακόμα χρονιά, τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος που παραδίδει τη διαμόρφωση του κατώτατου μισθού στα χέρια της κυβέρνησης, οδηγώντας σε αυξήσεις - ψίχουλα, που εξαφανίζονται πριν καλά καλά μπουν στην τσέπη των μισθωτών από τον πληθωρισμό που καλπάζει και το κόστος ζωής που σκαρφαλώνει σε ολοένα και μεγαλύτερα ύψη. Το υποτιθέμενο «ξεπάγωμα» των τριετιών «έσβησε» με μια μονοκοντυλιά 14 ολόκληρα χρόνια δουλειάς (από το 2012 έως το 2024), για τα οποία η κυβέρνηση φρόντισε να χαθεί κάθε μισθολογική εξέλιξη. Οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας υπονομεύονται, τόσο από την εργοδοσία που αξιοποιεί το αντεργατικό οπλοστάσιο, όσο και από την κυβέρνηση που δεν κηρύσσει υποχρεωτικές τις Συμβάσεις που υπογράφονται κάτω από την πάλη των εργαζομένων και των συνδικάτων τους.
Τη λύση στην παραπάνω κατάσταση δεν μπορούν να δώσουν η κυβέρνηση και η ΕΕ, καθώς είναι οι βασικοί «ένοχοι» για τη μετατροπή των όρων εργασίας και αμοιβής σε «λάστιχο». Απέναντι στην πολιτική που από τη μια ισοπεδώνει τους μισθούς και από την άλλη υπόσχεται «μισθολογική διαφάνεια», βρίσκεται ο αγώνας που δίνουν μια σειρά από Ομοσπονδίες, κλαδικά και επιχειρησιακά σωματεία, με επίκεντρο την υπογραφή Συλλογικών Συμβάσεων με αυξήσεις, με πραγματική αναγνώριση των τριετιών και άλλων επιδομάτων. Η ανισότητα στις αμοιβές των γυναικών, μαζί με τα «πρωτεία» που καταγράφουν στις «ευέλικτες» μορφές εργασίας, αποτελεί πρόσθετο λόγο για τις εργαζόμενες ώστε να πάρουν τη θέση τους στη μάχη αυτή.