Εβδομήντα χρόνια από τον θάνατο του Κερκυραίου κομμουνιστή ποιητή | ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΔΑΧΤΥΛΙΚΑ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ

Ο Κερκυραίος κομμουνιστής ποιητής Σπύρος Νικοκάβουρας (1883-11 Οκτωβρίου 1952) βγαίνει μέσα από τα σπλάχνα των λαϊκών αγώνων του βορειότερου νησιού των Επτανήσων. Η Ενωσή τους με τον κορμό του ελληνικού κράτους δεν είναι μία ήπια μετάβαση ένταξης, αλλά καθορίζεται από τους λαϊκούς αγώνες της εργατικής τάξης.

Αλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πολιτικός και ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός χαρακτηρίζει την επτανησιακή λογοτεχνία, με όργανό του τη δημοτική γλώσσα. Η λύση του γλωσσικού ζητήματος, με κύριο εισηγητή του τον Διονύσιο Σολωμό, δρομολογεί κοινωνικές εξελίξεις, που φέρνουν τις υπό καταπίεση μάζες στο προσκήνιο της Ιστορίας, μετά από αιώνες ξένης επικυριαρχίας. Τελευταίος δυνάστης ο Βρετανός αρμοστής - τοποτηρητής, ο οποίος καταστέλλει οποιαδήποτε αντίδραση έχει προοδευτικό πρόσημο.

Ηδη από το 1915, ένας κληρονόμος της παράδοσης του εθνικού ποιητή μας, ο Επτανήσιος Γεράσιμος Σπαταλάς (1877-1971), στην ποιητική συλλογή του «Αιμάτων σταλακτίτες», λέει τα πράγματα με τ' όνομά τους στο ποίημά του «Καπιταλισμός»:

Πολυπλόκαμος δράκοντας, με χίλια

Μύρια κεφάλια αχόρταγα, αιμοβόρα,

Και με γαμψώνυχα χέρια πληθώρα,

Που της γης εκμυζώντας τα βασίλεια

Μαραίνει τη ζωή και μες στα ανήλια

Τα δικά του την πάει τα κοσμοφτόρα΄

Που τ' άχραντα της νιότης πνίγει δώρα

Και τη μοιάζει με πέτρινα κοχύλια

Π' όσο είν' ογρά λαμπυρίζουν στ' ακρογιάλι΄

Αχ! Το σκληρό το ανέσπλαχνο το τέρας

Που σφίγγει όλη της γης σε πόνου αγκάλη,

Κι' ο δικός μας μονάχα λάμπει αστέρας,

Ο Μαμωνάς, τον πόλεμο που υψώνει,

Στην άθλια Γης την Κόλαση στηλώνει!

Ο λαϊκός αυτοδίδακτος ποιητάρης Σπύρος Νικοκάβουρας, προδρομική μορφή της νεοελληνικής προλεταριακής λογοτεχνίας, γράφει το σονέτο «Λένιν» μόλις τρία χρόνια μετά τη νικηφόρα Επανάσταση του Οκτώβρη

Το θεωρούμε μάλλον απίθανο να μην γνώριζε ο αυτοδίδακτος λαϊκός ποιητάρης Σπύρος Νικοκάβουρας την ποιητική συλλογή του ομότεχνου συντοπίτη του, αφού πάντα οι κομμουνιστές συνδέονται με στενούς δεσμούς συντροφικότητας.

Ωστόσο, η κοινή ιδεολογική τους καταγωγή, με κέντρο τον Σοσιαλιστικό Ομιλο Κέρκυρας, υπό την καθοδήγηση του κοινωνιστή συγγραφέα του σοσιαλιστικού μυθιστορήματος «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους», Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1872-1923), τους καθιστά ανεμπόδιστους συνομιλητές του πρώιμου ελληνικού μαρξιστικού - λενινιστικού ρεύματος.

Ο γεννημένος στο βορεινό χωριό Σφακερά - όπου και πέθανε - έχει πολύ ταξιδέψει (σε Αίγυπτο, Ιταλία και Γαλλία) κι έχει ήδη εκδηλώσει προλεταριακές εγγραφές στην ποίησή του, προτού τυπώσει τον ύμνο του «Λένιν», στον «Ριζοσπάστη» (17 Απρίλη 1920) του Γιάννη Πετσόπουλου - με τον υπότιτλο «Εφημερίς σοσιαλιστική» που γράφεται σε ήπια καθαρεύουσα.

Σ' αυτό το σημείο ας κάνουμε έναν σταθμό και να παραθέσουμε τους τίτλους έντεκα σονέτων, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας (τεύχος 21-24, 1914), τα οποία διαπερνιούνται από το ζωογόνο πνεύμα του σοσιαλισμού, τρία χρόνια προτού ξεσπάσει η νικηφόρα Οκτωβριανή Επανάσταση: «Χάος», «Αφροδίτη», «Υμνος», «Revolution», «Υπεράνθρωπος», «Οραμα», «Μπάλσαμα», «Νιρβάνα», «Μοίρα», «Τρικυμία», «Βώδι». Παραθέτουμε το «Revolution»:

Η γης είναι μια 'κονα 'στορισμένη

Μ' αγκάθια και με νήπια, με λουλούδια,

Με σκύλους όπου γλύφουν, με μαϊμούδια

που χορεύουν, με κρίνους΄ χαρισμένη

στων ληστάδων τα χέρια΄ κρεμασμένη

στο καρφί του φονηά που με τραγούδια

κοιμίζει τ' απονείρευτα μικρούδια

Η πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» της 17ης Απρίλη 1920, με τον ύμνο στον Β. Ι. Λένιν (αριστερά). Το ποίημα μεγεθυμένο, το οποίο συνοδεύεται με φωτογραφία του μεγάλου επαναστάτη ηγέτη (δεξιά)

και το γάλα τους κλέβει. Δικασμένοι

σηκωθείτε, τ' αγκάθια καθαρίστε,

σκοτώστε τα σκυλιά, τα σιχαμένα

μαϊμουδάκια πατήσετε΄ ω ανθίστε κρίνοι

κρίνοι΄ μικρά μου (αντρωθείτε χαμένα).

Την 'κόνα που μάς κλέψαν (πιά νισάφι!)

Ξεκρεμάστε απ' τ' άτιμου τ' αράφι.

Εχοντας, λοιπόν, στις αποσκευές του τα επαναστατικά ποιήματά του που γράφτηκαν στην Αλεξάνδρεια και τη συνομιλία του με τον «Καπιταλισμό» του Σπαταλά, υπογράφει το σονέτο του «Λένιν», το οποίο αναδημοσιεύεται τον Φλεβάρη του 1929, στο περιοδικό «Νέα Επιθεώρηση» του Αντρέα Ζεβγά (ψευδώνυμο του μετέπειτα διευθυντή της «Καθημερινής» Αιμίλιου Χουρμούζιου, 1904-1973).

Στο μεταξύ, έχει συμπεριληφθεί στην ποιητική συλλογή «Ποιητικά Εργα» (Τύποις «Φοίνιξ», Κέρκυρα, 1925) μαζί με τα δημοσιευμένα στιχουργήματά του και τη μετάφραση του παλαιοδιαθηκικού ερωτικού έργου «Ασμα Ασμάτων» σε ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους:

ΛΕΝΙΝ

Ηρθα για να φωτίσω στο σκοτάδι

Απόστολος Θεού με τ' άγιο ρήμα΄

ήρθα για να σηκώσω το μαγνάδι

Που κρύβει της τιμής τους το άθεο κρίμα.

Για σμύρνα, για λιβάνι, ούτε για χρήμα

Δεν ήρθα, τέτοιο ας μούπανε ψεγάδι.

Ηρθα μόνο και διάνοιξα τον Αδη

κ' έβαλα τον οχτρό μέσα στο μνήμα.

Ηρθα κι έβαλα στιά, που η άγια φλόγα

θα πεταχτεί στην οικουμένη πάσα.

Το χέρι το μιαρό που μας ευλόγα

κ' έπιανε της πνοής μας την ανάσα,

Το θέρισα· κι' αχολογά ο αιθέρας:

Καθαρίστε της γης, βρομεί το τέρας!

Η ποιητική συλλογή αυτού του επαναστάτη ποιητή γίνεται αποδεκτή με ενθουσιασμό στους κερκυραϊκούς σοσιαλιστικούς κύκλους. Σ' αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι είναι ένας από τους κύριους ομιλητές στην εκδήλωση που διοργανώνουν την Πρωτομαγιά του 1922 τα εργατικά σωματεία συνασπισμένα στην «Πανεργατική Ενωση».

Το εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής «Ποιητικά Εργα» (1925), το οποίο περιλαμβάνει κυρίως σονέτα, που προαναγγέλλουν ή συντονίζονται με τα οράματα του μπολσεβικισμού

Ο τότε εμφορούμενος από σοσιαλιστικές ιδέες δημοσιογράφος Κωστής Μπαστιάς (ψευδώνυμο του Αιμίλιου - Κωνσταντίνου Μπαστουνόπουλου, 1901-1972) γράφει στο περιοδικό «Κερκυραϊκή Ανθολογία» (Γενάρης 1925):

«(...) Ο Νικοκάβουρας είνε χείμαρρος γεμάτος γάργαρα πηγαία νερά. Δε είνε απλώς ένας καλός ποιητής, είνε τα ταλέντο εις την νιοστή αυτού δύναμη. Αυτή η πλούσια πηγή από την οποία βγαίνει όλος αυτός ο ορμητικός χείμαρρος τι θησαυρούς κλίνει!».

Στο επόμενο τεύχος του ίδιου περιοδικού ο Κερκυραίος καθηγητής γαλλικής γλώσσας και από τα ιδρυτικά μέλη του Σοσιαλιστικού Ομίλου του νησιού Νίκος Βαρότσης (1881-1977) υπογράφει τη βιβλιοκρισία για τα «Ποιητικά Εργα» του Σπύρου Νικοκάβουρα, με τα αρχικά Ν.Β. (την ταυτοποίηση του συντάκτη την συναντήσαμε στον ιστότοπο του σ. Χρήστου Κορφιάτη, «Κερκυραίοι κομμουνιστές - αγωνιστές»). Σημειώνει μεταξύ άλλων:

«Δεν χρωματίζει η Τέχνη του Νικοκάβουρα καμμία αρρωστιάρικη κιτρινάδα με το κόκκινο ή το ροζ ενός αμπαζούρ, αλλά ξεφανερώνει στο φλογερό φως του ήλιου ό,τι σάπιο, μολυσματικό ή αναιμικό, για να γιατρέψη ή για να προφυλάξη από το μόλυσμα και την αρρώστια.

(...) Οι άνθρωποι ζούνε σκλάβοι και ενάντια σ' αυτή τη σκλαβιά υψώνεται αγέρωχος και μεγαλοπρεπής ο Ποιητής μας πατώντας το σερπετό στη γης και, αφίνοντας το αηδόνι με τη λαλιά του να καλή τους νεκρούς, αυτός με το δώρο της αρμονίας ξεσπάει στο "(...) Βαρεθήκαμε σκλάβοι/στη Ζωή πιά να ζούμε!"».

Η δεύτερη ποιητική του συλλογή είκοσι επτά χρόνια μετά, «Παναρμόνιος Ηχος» (αυτοέκδοση, Κέρκυρα, 1952), δεν έχει καμία σχέση με τα επαναστατικά ποιήματα της πρώτης δημιουργικής περιόδου του, αφού πλέον έχει στραφεί σε θεολογικά και μεταφυσικά θέματα.

Ο κομμουνιστής ποιητής, πρώτος από αριστερά (καθιστός) με στελέχη του ΚΚΕ, όλα τους από τη δεξαμενή σκέψης του πρωτοπόρου Σοσιαλιστικού Ομίλου Κέρκυρας (1926)

Κύριος ομιλητής (φαίνεται αχνά κάτω από το κόκκινο βελάκι), την Πρωτομαγιά του 1922, στην εκδήλωση που οργάνωσε η Πανεργατική Ενωση των συνασπισμένων κερκυραϊκών σωματείων

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου