Ο Λένιν έμαθε σκάκι σε πολύ μικρή ηλικία από τον πατέρα του και αμέσως έδειξε ζωηρότατο ενδιαφέρον, αφιερώνοντας πολλές ώρες σε παρτίδες με τα αδέρφια και τους φίλους του αλλά και στη μελέτη σκακιστικών βιβλίων και περιοδικών.

Ο Βλαντιμίρ Ιλίτς πολύ σύντομα ξεπέρασε την πρώτη εντύπωση ενός απλού επιτραπέζιου «παιγνιδιού», βλέποντας στο σκάκι ένα πρώτης τάξεως εκπαιδευτικό και ηθοπλαστικό εργαλείο, η συστηματική καλλιέργεια του οποίου οξύνει πολύ σημαντικά γνωρίσματα του χαρακτήρα όπως ο σχεδιασμός, η προνοητικότητα, η υπομονή, η μαχητικότητα και φυσικά η φαντασία.

Αυτήν την τεράστια παιδαγωγική αξία του σκακιού ο Λένιν την είχε επισημάνει από πολύ νωρίς και γι' αυτό έδειξε ιδιαίτερο ζήλο τόσο στην ένταξή του στο σοβιετικό εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και στην ολόπλευρη ανάπτυξή του στο αμιγώς αγωνιστικό σκέλος.

Οι προσπάθειες αυτές των πρώτων χρόνων μετά την Επανάσταση έθεσαν και τις βάσεις για το σοβιετικό σκακιστικό «θαύμα», αφού στις δεκαετίες που ακολούθησαν η ΕΣΣΔ αναδείχθηκε απόλυτη κυρίαρχος στο παγκόσμιο σκάκι, πρωτοπορώντας τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στον αγωνιστικό τομέα. Ωστόσο, για τη σοβιετική σκακιστική σχολή θα μιλήσουμε διεξοδικά εν καιρώ...

Οπως ήταν αναμενόμενο, ο νεαρός Βλαντιμίρ Ιλίτς έδειξε για το σκάκι την ίδια επιμέλεια που τον χαρακτήριζε σε οποιονδήποτε τομέα κι αν καταπιανόταν. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα διηγείται η σύντροφος της ζωής του Ναντέζντα Κρούπσκαγια:

«(...) Και ο Βλαδιμίρ Ιλίτς και ο Αλεξάντρ Ιλίτς παίζανε με πολύ πάθος σκάκι ακόμα από παιδιά. Και ο πατέρας του Βλαντιμίρ Ιλίτς έπαιζε σκάκι. "Στην αρχή ο πατέρας μας νικούσε πάντα - μου έλεγε κάποτε ο Βλαδιμίρ Ιλίτς -, ύστερα όμως βρήκαμε ένα σκακιστικό βιβλίο κι αρχίσαμε να τον νικούμε εμείς! Μια μέρα - εμείς μέναμε στο πάνω πάτωμα - αντάμωσα τον πατέρα να βγαίνει απ' το δωμάτιό μας με ένα κερί στο χέρι και με τη μέθοδο του σκακιού. Και άρχισε να τη μελετά..."»¹.

Ενώ αντίστοιχες αναμνήσεις καταθέτει και ο αδερφός του Ντμίτρι Ουλιάνοφ από εκείνα τα χρόνια:

«Πάντα έπαιρνε το παιγνίδι πολύ σοβαρά, αντιπαθώντας αυτό που αποκαλούσε "επιπόλαιες παρτίδες". Αυτό που του έδινε τη μεγαλύτερη χαρά, ήταν η αναζήτηση της καλύτερης κίνησης, η ανακάλυψη μιας απρόσμενης λύσης σε μια δύσκολη, συχνά απελπιστική κατάσταση. Το τελικό αποτέλεσμα είχε δευτερεύουσα σημασία. Ικανοποιούνταν αν ο αντίπαλος έπαιζε καλά και δυσαρεστούνταν όταν έπαιζε αδύναμα. Οταν ο αντίπαλος τον διευκόλυνε πολύ, έλεγε με ένα χαμόγελο: "Δεν είμαι εγώ που κέρδισα την παρτίδα αλλά εσύ που την έχασες"»².

Ο Λένιν συνέχισε να αφιερώνει τις ώρες της ανάπαυσής του στο σκάκι και αργότερα, όταν φοιτητής ακόμα αποβλήθηκε προσωρινά από το Πανεπιστήμιο του Καζάν για την πολιτική του δράση και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Οπως ήταν αναμενόμενο, οι συνθήκες τον οδήγησαν στο σκάκι δι' αλληλογραφίας. Η Ναντέζντα Κρούπσκαγια θυμάται:

«(...) Στα γράμματα από την εξορία ανταλλάσσαμε τα νέα απ' τη Ρωσία, μιλούσαμε για τα μελλοντικά σχέδια, για τα βιβλία, για τα καινούρια ρεύματα, για τη φιλοσοφία, για όλα. Ακόμα και το παιγνίδι του σκακιού έπιανε ένα ορισμένο μέρος στην αλληλογραφία μας, και κυρίως στα γράμματα με τον Λεπεσίνσκι³. Παίζαμε με αλληλογραφία. Ο Βλαδιμίρ Ιλίτς έστηνε τις φιγούρες στο ταμπλό και σκεφτόταν τις κινήσεις. Κάποτε τον απορροφούσε τόσο αυτό το παιγνίδι, που φώναζε ακόμα και στον ύπνο του: "Αν κουνήσει το άλογο, τότε θα κουνήσω τον πύργο!" (...) Οταν γύρισε στη Ρωσία ο Βλαντιμίρ Ιλίτς δεν έπαιξε πια. "Το σκάκι σε παρασέρνει πολύ και σ' εμποδίζει να δουλέψεις", έλεγε. Κι επειδή ο Βλαντιμίρ Ιλίτς δεν ήξερε να κάνει καμιά δουλειά μέσες άκρες χωρίς ν' αφοσιώνεται σ' αυτήν ολόψυχα, γι' αυτό κι όταν ξεκουραζόταν κι όταν ήταν στο εξωτερικό δεν καθόταν πια με την παλιά προθυμία να παίξει σκάκι»⁴.

Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς πώς η εγκατάλειψη ενός χόμπι μπορεί να παίξει τον παραμικρό ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας Ιστορίας! Παρ' όλα αυτά - και για να παρηγορηθούν κάπως και οι σκακιστές - φαίνεται ότι ο Λένιν δεν εγκατέλειψε εντελώς τα 64 τετράγωνα στα χρόνια που ακολούθησαν.

Οπως διηγείται στις αναμνήσεις του ο μεγάλος Σοβιετικός συγγραφέας Μαξίμ Γκόρκι, το 1908 βρισκόταν στο Κάπρι της Ιταλίας και ο Λένιν ταξίδεψε έως εκεί για να τον επισκεφθεί. Μαζί του ήταν και ο Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ⁵, η ιδεολογική διαμάχη του οποίου με τον Βλαντιμίρ Ιλίτς έπαιρνε συχνά και το δρόμο της σκακιέρας:

«Ο Α. Α. Μπογκντάνοφ, άνθρωπος εξαιρετικά συμπαθητικός, μειλίχιος κι ερωτευμένος με τον Λένιν, μα λιγάκι εγωιστής, ήταν υποχρεωμένος να ακούει πολύ τσουχτερά και βαριά λόγια:

- Ο Σοπενάουερ λέει: Οποιος σκέφτεται καθαρά εκφράζεται καθαρά, και μου φαίνεται πως αυτό είναι το καλύτερο απ' όσα έχει πει. Εσείς, σύντροφε Μπογκντάνοφ, δεν εκφράζεστε καθαρά. Εξηγήστε μου με δυο - τρεις φράσεις τι δίνει στην εργατική τάξη η υποκατάστασή σας και γιατί ο μαχισμός είναι πιο επαναστατικός από τον μαρξισμό;

Ο Μπογκντάνοφ προσπάθησε να εξηγήσει, μα πραγματικά τα 'λεγε μπερδεμένα και με πολλά λόγια.

- Παρατήστε τα, τον συμβούλευσε ο Βλαντιμίρ Ιλίτς. Κάποιος, νομίζω ήταν ο Ζορές⁶, είπε: "Καλύτερα να λες την αλήθεια παρά να είσαι υπουργός". Εγώ θα πρόσθετα "παρά να είσαι μαχιστής".

Υστερα έπαιξε με πάθος σκάκι με τον Μπογκντάνοφ και όταν έχανε θύμωνε και μάλιστα στεναχωριόταν σα μικρό παιδί. Παράξενο πράγμα: Ακόμα κι αυτός ο παιδιάστικος θυμός του, όπως και το καταπληχτικό γέλιο του, δεν αλλοίωνε την απόλυτη ενότητα του χαρακτήρα του»⁷.

Δυστυχώς οι σκακιστικές μάχες με τον Μπογκντάνοφ δεν έχουν καταγραφεί, ωστόσο ο Γκόρκι - ως συγγραφέας που ήταν άλλωστε - ευτυχώς έδειξε την απαραίτητη πρόνοια για τη δική του συνάντηση με τον Λένιν! Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα παρτίδα, πλούσια σε στρατηγικές ιδέες και με πολύ όμορφο τέλος, την οποία θα παρουσιάσουμε στο επόμενο φύλλο.

Προς το παρόν σάς αφήνουμε με μία εμπνευσμένη σπουδή των αδελφών Platov που δημοσιεύτηκε το 1909 στο περιοδικό «Rigaer Tageblatt» και, όπως μας πληροφορούν οι σκακιστικοί ιστοριοδίφες Mike Fox και Richard James, ήταν μία από τις αγαπημένες του Λένιν⁸.

Παίζει ο Λευκός και κερδίζει

Απάντηση:

1. Αζ6 δ4 2. Ιε2 α1=Β 3. Ιγ1 Βα5 (στο 3. ...θ6 ο Λευκός κερδίζει με 4. Αε5) 4. Αδ4? και στη συνέχεια 5. Ιβ3? κερδίζοντας τη βασίλισσα.

Παραπομπές

1. Αναμνήσεις για τον Λένιν, Αθήνα, «Σύγχρονη Επιστήμη», 101 - 102.

2. Μετάφραση αποσπάσματος που παρατίθεται στο Gizycki Jersy, A History of Chess, London, B. Harold Wood, 1960, 218.

3. Πρόκειται για τον φοιτητή Panteleimon Nikolaievich Lepeshinsky (1868 - 1944), ο οποίος είχε επίσης εξοριστεί στη Σιβηρία κοντά στην περιοχή που βρισκόταν ο Λένιν.

4. Αναμνήσεις για τον Λένιν, Αθήνα, «Σύγχρονη Επιστήμη», 101 - 102.

5. Ο Αlexander Bogdanov (1873 - 1928) υπήρξε μέλος του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος και για ένα διάστημα συνεργάστηκε στενά με τους μπολσεβίκους, ωστόσο αμέσως μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1905, διαφώνησε ανοιχτά μαζί τους τόσο σε οργανωτικά όσο και σε ιδεολογικά ζητήματα.

6. Ο Λένιν αναφέρεται στον Γάλλο σοσιαλιστή Ζαν Ζορές (1859 - 1914), που πρωτοστάτησε στο φιλειρηνικό κίνημα ενάντια στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, με αποτέλεσμα να δολοφονηθεί από έναν νεαρό εθνικιστή της εποχής.

7. Αναμνήσεις για τον Λένιν, Αθήνα, «Σύγχρονη Επιστήμη», 307.

8. Mike Fox & Richard James, The even more Complete Chess Addict, London, Faber and Faber, 1993, 284 και 297.