ΝΟΤΙΟΣ ΚΑΥΚΑΣΟΣ

Στο «κάδρο» μπαίνει όλο και πιο δυναμικά η Κίνα

Στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου συναντιούνται τα συμφέροντα πολλών ιμπεριαλιστικών κέντρων. Μέρος του ανταγωνισμού για δρόμους εμπορευμάτων και Ενέργειας, πλουτοπαραγωγικές πηγές, επενδύσεις κ.λπ., αναδείχτηκε και στην τελευταία σύγκρουση στον θύλακα Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με άμεση εμπλοκή της Τουρκίας και της Ρωσίας, ενώ πιο έμμεση και σε δεύτερο πλάνο ήταν η συμμετοχή των ΗΠΑ και Γαλλίας.

Η σύγκρουση, που διαρκεί περίπου 30 χρόνια, από την ανατροπή του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και την καπιταλιστική παλινόρθωση, «επιλύθηκε» με μια εύθραυστη «ειρηνευτική» συμφωνία μεταξύ Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και Ρωσίας, που ανοίγει τον «ασκό του Αιόλου» για μελλοντική αναζωπύρωση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων πολλών «παικτών». Η παρουσία περίπου 2.000 Ρώσων στρατιωτικών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ για πέντε χρόνια με αυτόματες πενταετείς ανανεώσεις, προμηνύει την επ' αόριστον παραμονή ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή που θα «εγγυώνται» τη «σταθερότητα και ασφάλεια» τόσο της Αρμενίας όσο και του Αζερμπαϊτζάν και θα εμποδίζουν τα σχέδια ΝΑΤΟικής περικύκλωσης της Ρωσίας.

Ανάμεσα στους πολλούς παίκτες που δρουν στην περιοχή, προσπαθώντας να εδραιώσουν την παρουσία τους και την επιρροή τους, είναι - εκτός από τη Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν - οι ΗΠΑ, η ΕΕ και φυσικά η Κίνα, η οποία δίνει όλο και μεγαλύτερη σημασία στην Κεντρική Ασία και στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, Ενας Δρόμος».

Ενδιαφέρον έχει και η διακριτική - όπως πάντα - έως και σιωπηρή παρουσία και ανάμειξη της Κίνας στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας αναζωπύρωσης της πολυετούς σύγκρουσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ η Κίνα με φειδωλές και λίγες ανακοινώσεις καλούσε και τις δύο πλευρές να επιλύσουν τις διαφορές τους μέσω διαλόγου και γενικότερα κρατούσε στάση «ίσων αποστάσεων».

Η περιοχή του Νότιου Καυκάσου, ως σύνδεσμος μεταξύ της Μέσης Ανατολής, της Κίνας, της Ρωσίας και της Ευρώπης, έχει τεράστια στρατηγική σημασία, κάτι που η Κίνα έχει αναγνωρίσει και μέσω της τεράστιας επενδυτικής πρωτοβουλίας για τους νέους «δρόμους του μεταξιού», «Μία ζώνη, Ενας δρόμος».

Η Κίνα ξεκίνησε την πιο ενεργή συμμετοχή της σε περιφερειακές υποθέσεις του Νότιου Καυκάσου το 2015, υπογράφοντας εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες με τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Το 2016, η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων Υποδομών χορήγησε στο Αζερμπαϊτζάν δάνειο 600 εκατ. δολαρίων για τη χρηματοδότηση μέρους της κατασκευής του αγωγού «Trans Anatolian Natural Gas Pipeline Project» (TANAP) που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από πεδία του Αζερμπαϊτζάν, μέσω της Τουρκίας, σε αγορές της Νότιας Ευρώπης.

Οπως αναφέρουν διάφορες «δεξαμενές σκέψης» αμερικανικών συμφερόντων και διεθνείς αναλυτές, «καθώς ο αναδυόμενος μεγάλος ανταγωνισμός δύναμης κρατά τις ΗΠΑ απασχολημένες με τον ανταγωνισμό στη Νοτιοανατολική Ασία, η Κίνα "εισβάλλει" στον Νότιο Καύκασο, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την ενεργειακή ασφάλεια των ΗΠΑ και άλλα σημαντικά συμφέροντα».

«Τα τελευταία χρόνια, η οικονομική παρουσία της Κίνας έχει αυξηθεί και στα τρία κράτη του Νότιου Καυκάσου (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία), ανοίγοντας τον δρόμο για αύξηση της γεωπολιτικής επιρροής του Πεκίνου. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα πρέπει να παρακολουθούν τις κινήσεις του Πεκίνου στον Νότιο Καύκασο, διασφαλίζοντας ότι δεν θα υπονομεύσουν την εύθραυστη πολιτική, στρατιωτική και οικονομική σταθερότητα σε αυτήν την στρατηγικά ευαίσθητη περιοχή, η οποία διεκδικείται επίσης από τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν», υπογραμμίζεται.

Οι βλέψεις της Κίνας στον Νότιο Καύκασο αποτυπώθηκαν και στις τελευταίες εχθροπραξίες στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου έγινε σαφές ότι η Κίνα δεν επιδιώκει μεσολαβητικό ρόλο παρότι έχει πολιτική επιρροή και στις δύο χώρες. Πριν από το ξέσπασμα των συγκρούσεων, η Κίνα υποστήριζε πιο έντονα την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν και αντιτασσόταν στην απόσχιση του Ναγκόρνο Καραμπάχ (και γιατί αντιμετωπίζει αποσχιστικές τάσεις στην επικράτειά της, π.χ. Χονγκ Κονγκ). Ωστόσο, δεδομένου ότι η Κίνα επιδιώκει στενότερους δεσμούς και με την Αρμενία, οι κινέζικοι διπλωματικοί ελιγμοί περιορίζονταν σε εκκλήσεις για «διάλογο και αυτοσυγκράτηση».

Τα κινεζικά συμφέροντα είναι μεγάλα τόσο από οικονομική, όσο και από γεωπολιτική σκοπιά. Ενδεικτικά:

Το 2019, το Αζερμπαϊτζάν και η Κίνα υπέγραψαν εμπορικές συμφωνίες αξίας άνω των 800 εκατ. δολαρίων - για εμπορεύματα εκτός πετρελαίου - ενισχύοντας τη διμερή τους συνεργασία. Το αυξημένο εμπόριο συνέβαλε στην εμβάθυνση των σχέσεων των δύο κρατών. Το 2018, το διμερές εμπορικό ισοζύγιο έφτασε τα 1,3 δισ. δολάρια, καθιστώντας το Αζερμπαϊτζάν τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Κίνας στην περιοχή και αντιπροσωπεύοντας το 40% του κινεζικού εμπορίου στον Νότιο Καύκασο.

Η Κίνα ενδιαφέρεται επίσης για τη σιδηροδρομική γραμμή Μπακού - Τιφλίδα - Καρς (Τουρκία), που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της μεγάλης Διεθνούς Διαδρομής «Trans-Caspian» («Trans-Caspian International Transport Route»), ως μέρους της πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, Ενας δρόμος». Το κύριο έργο της πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, Ενας δρόμος», που περιλαμβάνει το Αζερμπαϊτζάν, είναι αυτή η Διεθνής Διαδρομή Μεταφορών της Κασπίας, ένα δίκτυο χερσαίων μεταφορών που εκτείνεται από την Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία έως την Ευρώπη. Αυτήν τη στιγμή χρησιμεύει ως ο συντομότερος τρόπος παράδοσης κινεζικών αγαθών στην Τουρκία και μειώνει τον χρόνο παράδοσης στη Δυτική Ευρώπη από περισσότερο από έναν μήνα σε 15 μέρες, ενώ αποτελεί εναλλακτική επιλογή στη διαδρομή μέσω Ρωσίας.

Το Αζερμπαϊτζάν, στο σταυροδρόμι της Ανατολής και της Δύσης, προσφέρει στην Κίνα «μια πλεονεκτική τοποθεσία και υλικοτεχνικές ευκαιρίες, για να φιλοξενήσει κινεζικές εξαγωγές μέσω της Κεντρικής Ασίας και της Κασπίας Θάλασσας». Ταυτόχρονα, το κινεζικό σχέδιο ενισχύει την εγχώρια αγορά του Αζερμπαϊτζάν, ιδίως ως «κόμβου διαμετακόμισης».

Εκτός από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, το Αζερμπαϊτζάν επιδιώκει αναβαθμισμένο ρόλο στις υπηρεσίες μεταφοράς, μέσω λιμενικών και σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων για εμπορικά φορτία μεταξύ της Δυτικής Κίνας και της Ευρώπης μέσω της Διεθνούς Διαδρομής «Trans-Caspian».

Στο μεταξύ, το Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν αναπτύσσουν έναν «διάδρομο τηλεπικοινωνιών» Ασίας - Ευρώπης, που θα είναι χρήσιμος για τις χώρες που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία «Μια ζώνη, Ενας δρόμος», καθιστώντας το Μπακού ένα νέο διακομιστικό κέντρο διαδικτύου (internet exchange point), μαζί με το Αμστερνταμ, τη Φρανκφούρτη και το Λονδίνο.

Ενώ το Αζερμπαϊτζάν συμμετέχει ενεργά σε κινεζικά έργα υποδομών συνδεσιμότητας, η Αρμενία εμφανίζεται επίσης ανοιχτή στην Κίνα, όπως δείχνει το μνημόνιο για την προώθηση της συνεργασίας για την οικοδόμηση της πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, Ενας δρόμος» που υπογράφηκε το 2015. Η οικονομική συνεργασία Κίνας - Αρμενίας βρίσκεται επίσης σε άνοδο, φθάνοντας σε ιστορικό υψηλό εμπορικό ισοζύγιο 941 εκατ. δολαρίων το 2019.

Παράλληλα, η οικονομική «βοήθεια» - 50 εκατ. δολαρίων - που έδωσε η Κίνα στην Αρμενία από το 2012 μπορεί να μην είναι τεράστια, αντικατοπτρίζει ωστόσο την επιδίωξη της κινεζικής κυβέρνησης να είναι πιο ενεργός «παίκτης» στις περιφερειακές υποθέσεις.

Η οικονομία της Αρμενίας ωχριά σε σύγκριση με το πλούσιο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο Αζερμπαϊτζάν (το ΑΕΠ της Αρμενίας είναι 3,5 φορές μικρότερο από του Αζερμπαϊτζάν, όπως και ο πληθυσμός της). Ωστόσο, η Αρμενία είναι ελκυστική για την Κίνα ως εναλλακτική λύση μεταφοράς εμπορευμάτων και ένα πιθανό επιπλέον σημείο αναφοράς στην περιοχή, για να διαφυλάξει τα συμφέροντά της στη Μέση Ανατολή.

Ενα εμβληματικό έργο υποδομής στην Αρμενία είναι ο αυτοκινητόδρομος Βορρά - Νότου, μέρος ενός μεγαλύτερου εμπορικού διαδρόμου Περσικού Κόλπου - Μαύρης Θάλασσας που περιλαμβάνει τη θαλάσσια, σιδηροδρομική και οδική διασύνδεση και στοχεύει στη σύνδεση κατά μήκος της Αρμενίας - από το Ιράν με τη Γεωργία και όχι μόνο.

Εάν ολοκληρωθεί το έργο, θα είναι για την Κίνα μια ασφαλής εναλλακτική λύση σε σχέση με άλλες περιφερειακές οδικές μεταφορές, διότι περνά από τον πιο καθιερωμένο εταίρο της Κίνας στη Μέση Ανατολή, το Ιράν. Το 2019, μια κινεζική εταιρεία συμμετείχε στην κατασκευή τμήματος της εθνικής οδού.