Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις που συνοψίζονται στον όρο «ψηφιοποίηση» ή «νέα βιομηχανική επανάσταση» (Βιομηχανία 4.0) και εκτοξεύουν την παραγωγικότητα της εργασίας, αξιοποιούνται από τα καπιταλιστικά κράτη και θα αξιοποιηθούν πιο έντονα τα επόμενα χρόνια για ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων και σε καμία περίπτωση για να ανέβει συνολικά το βιοτικό επίπεδο των λαών. Ηδη, ενόψει της ψηφιοποίησης, οι αστικές κυβερνήσεις μιλούν για ραγδαίες αλλαγές στον «κόσμο της εργασίας» και προετοιμάζουν «την επόμενη μέρα», προτάσσοντας την αναγκαιότητα για μεγαλύτερη ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις.

Στη συνεδρίαση της νεοσυσταθείσας γερμανικής κυβέρνησης μεγάλου συνασπισμού μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών/Χριστιανοκοινωνιστών (CDU/CSU) και Σοσιαλδημοκρατών (SPD) την περασμένη βδομάδα, στο επίκεντρο τέθηκαν αυτές οι «προκλήσεις» που φέρνει η ψηφιοποίηση. «Ολοι γνωρίζουμε ότι τα επόμενα χρόνια η ψηφιοποίηση φέρνει νέες εργασιακές σχέσεις», είπε ο υπουργός Εργασίας, Χούμπερτους Χάιλ (SPD). «Απαιτούμε εμφατικά μια θεμελιώδη επικαιροποίηση του νόμου για τις ώρες εργασίας», δήλωσε ο Ινγκο Κράμερ, πρόεδρος του Συνδέσμου Εργοδοτών Γερμανίας (BDA), ο οποίος ήταν προσκεκλημένος στο υπουργικό συμβούλιο, προσθέτοντας: «Οι αυστηροί κανονισμοί του νόμου περί ωρών εργασίας σχετικά με τις μέγιστες ημερήσιες ώρες εργασίας και τις περιόδους ανάπαυσης δεν ανταποκρίνονται πλέον στην επιχειρηματική πραγματικότητα και στον διεθνή ανταγωνισμό που οδηγείται από την παγκοσμιοποίηση και την ψηφιοποίηση».

Πρόκειται για αλλαγές όπως η διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου με κατάργηση του 8ωρου και καθιέρωση του μέγιστου εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας στις 48 ώρες, όπως και μείωση των ωρών ανάπαυσης μεταξύ δυο βαρδιών από 11 σε 9 ώρες, που ζητούν επίμονα εδώ και μήνες επιχειρηματίες και μεγαλοεργοδότες.

Στο φόντο αυτών των εξελίξεων, δημοσιεύτηκε πρόσφατα έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για τον «κόσμο της εργασίας στην εποχή της ψηφιοποίησης». Τα καινοτόμα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη και το έξυπνο λογισμικό προωθούνται στις επιχειρήσεις και προετοιμάζουν το επόμενο μεγάλο κύμα αυτοματοποίησης. Ενώ οι επιχειρήσεις βλέπουν στις νέες τεχνολογίες μια ευκαιρία για ταχύτερη και φτηνότερη παραγωγή, οι αλλαγές για τους εργαζόμενους θα είναι δραματικές. Ιδιαίτερα επηρεάζονται οι νεότεροι και οι ευέλικτοι εργαζόμενοι, παρατηρεί η έρευνα που εξετάζει 32 χώρες - μέλη του ΟΟΣΑ.

Κατά μέσο όρο, περίπου το 14% των θέσεων εργασίας σε αυτές τις καπιταλιστικές οικονομίες «θα μπορούσε να αντικατασταθεί σχετικά εύκολα από υπολογιστές και αλγόριθμους», ποσοστό που ισοδυναμεί με 66 εκατ. εργαζόμενους. Επιπλέον, «για το 1/3 όλων των εργαζομένων η καθημερινότητα της εργασίας τους είναι πιθανό να αλλάξει σημαντικά».

Πολύ περισσότερο επηρεάζονται οι Γερμανοί εργαζόμενοι από το νέο κύμα ψηφιοποίησης. Στη Γερμανία σχεδόν 1 στους 5 εργαζομένους θα μπορούσε να αντικατασταθεί σχετικά εύκολα από ρομπότ και λογισμικό τα επόμενα 15 - 20 χρόνια. Ενα άλλο 36% πρέπει να προετοιμαστεί για μια δραματική αλλαγή στην καθημερινή εργασία. Δηλαδή, συνολικά θα επηρεαστεί το 54% των εργαζομένων. Είναι χαρακτηριστικό πως η θετική τεχνολογική εξέλιξη, που θα μπορούσε να εκτοξεύσει το επίπεδο ζωής και να μειώσει παράλληλα τις ώρες και τον κάματο της εργασίας, αν τα αποτελέσματα της παραγωγής ήταν κοινωνικοποιημένα, χαρακτηρίζεται ως «χτύπημα» και «απειλή» προς τους εργαζόμενους, ακριβώς εξαιτίας της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, της κερδοφορίας και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρηματικών ομίλων.

Υψηλό κίνδυνο να αντικατασταθούν από αλγόριθμους ή μηχανήματα έχουν εκείνοι οι εργαζόμενοι των οποίων η εργασία περιλαμβάνει απλές δραστηριότητες και μπορεί να γίνει κατά 70% από μηχανήματα, όπως καθαριστές κτιρίων, βοηθοί κουζίνας, μεταλλωρύχοι, εργάτες στις κατασκευές, τη βιομηχανία και τις εφοδιαστικές αλυσίδες (Logistics), επαγγελματίες οδηγοί, εργάτες στην κατασκευή μηχανών, πωλητές.

Επίσης οι σημερινοί έφηβοι θα «χτυπηθούν» περισσότερο. «Ο αυτοματισμός είναι πιθανότερο να αυξήσει την ανεργία των νέων», προειδοποιούν οι ερευνητές, καθώς θα χαθούν απλές εργασίες που είναι χαρακτηριστικές ως «πρώτες δουλειές» των νεολαίων.

Ο οργανισμός «Bitkom» - ο μεγαλύτερος σύνδεσμος της γερμανικής βιομηχανίας Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών - προειδοποίησε ότι μόνο το έτος 2022 στη Γερμανία θα εξαφανιστούν 3 εκατ. θέσεις εργασίας εξαιτίας της ψηφιοποίησης. Οι ερευνητές του Κέντρου Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών (ZEW) εμφανίζονται πιο «αισιόδοξοι», σημειώνοντας πως «το "τέλος της εργασίας", παρά τον θρίαμβο των υπολογιστών και των βιομηχανικών ρομπότ, αρνείται πεισματικά να έρθει».

Σύμφωνα με το ZEW, μεταξύ 2011 - 2016 στη Γερμανία, πολλές εταιρείες αύξησαν τη χρήση τεχνολογιών που εμπίπτουν στους τομείς «Βιομηχανία 3.0» (ρομπότ και υπολογιστές) και «Βιομηχανία 4.0» (σε μεγάλο βαθμό αυτοελεγχόμενα μηχανήματα, τα αποκαλούμενα «Εξυπνα Εργοστάσια» - Smart Factories). Αυτός ο εκσυγχρονισμός της παραγωγής έχει αντικαταστήσει το 5% του εργατικού δυναμικού εντός 5 ετών. Τα μηχανήματα έχουν εκτοπίσει πολλούς εργαζόμενους επειδή μπορούν να εκτελούν ορισμένες δραστηριότητες καλύτερα και φτηνότερα, όμως δημιουργήθηκαν και νέες θέσεις εργασίας και «συνολικά, η ψηφιοποίηση από το 2011 έως το 2016 οδήγησε σε αύξηση του αριθμού των θέσεων εργασίας κατά 1%». Η ίδια έρευνα προτάσσει το επιχείρημα πως «το 2017, ο αριθμός των εργαζομένων στη Γερμανία έχει φτάσει σε επίπεδο ρεκόρ».

Αυτά, βέβαια, που δεν εξετάζει η έρευνα είναι οι όροι της εργασίας και το αν η ψηφιοποίηση βελτίωσε τις συνθήκες δουλειάς και ζωής των εργαζομένων, αύξησε τον ελεύθερο χρόνο τους, μεγιστοποίησε τα οφέλη τους από την εργασία σε αγαθά και δωρεάν υπηρεσίες. Ο αριθμός των εργαζομένων στη Γερμανία μπορεί να έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ, όμως έχουν ανέβει κατακόρυφα οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις και μια θέση εργασίας μοιράζεται σε περισσότερους εργαζόμενους με χαμηλότερες απολαβές, ενώ αυξήθηκαν τα ποσοστά της φτώχειας.

Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία: Μεταξύ 1991 - 2006, ο αριθμός των μορφών «άτυπης απασχόλησης» (ορισμένου χρόνου, μερική απασχόληση έως 20 ώρες τη βδομάδα, ενοικιαζόμενοι, mini jobs) αυξήθηκε κατά 5 εκατ. και αντίστοιχα μειώθηκαν οι κανονικές εργασιακές σχέσεις. Ενώ το 1993 περίπου το 15% όλων των εργαζομένων ήταν με ελαστικές μορφές, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 26% το 2007 και σε 23% το 2016. Ομως, αν σε αυτούς υπολογιστούν και οι ημιαπασχολούμενοι με 20 έως 30 ώρες εργασίας τη βδομάδα, το ποσοστό ανεβαίνει στο 33%.

Επίσης, πλέον, οι νέες προσλήψεις στις γερμανικές επιχειρήσεις είναι πολύ συχνά ορισμένου χρόνου. Το 2016, το 45% όλων των νέων προσλήψεων ήταν ορισμένου χρόνου, δηλαδή από τις 3,4 εκατ. νέες θέσεις εργασίας οι 1,6 εκατ.

Αντίστοιχα, οι εργαζόμενοι στα mini jobs (των 450 ευρώ και ανασφάλιστοι) έχουν σταθεροποιηθεί από το 2003 στα 5 εκατ. Αλλα 2,7 εκατ. εργαζόμενοι είχαν το 2017 μια mini job σαν συμπληρωματική δουλειά, δηλαδή εργάζονται ακόμη και 50 - 60 ώρες τη βδομάδα σε τουλάχιστον δυο διαφορετικούς εργοδότες, για να τα βγάλουν πέρα.

Παράλληλα, σύμφωνα με το ερευνητικό κέντρο (SOCIUM) του Πανεπιστημίου της Βρέμης, «η φτώχεια έχει αυξηθεί σαφώς στη Γερμανία από τα τέλη της δεκαετίας του '90 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Και από το 2005 και μετά συνέχισε να αυξάνεται, αν και ελαφρώς».

Παρότι η ανεργία άρχισε να μειώνεται με γοργούς ρυθμούς από το 2005 μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε καμία αντιστροφή στην ανοδική πορεία της φτώχειας. «Στατιστικά, το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της φτώχειας (περίπου 40% με 50%) εξηγείται στην πραγματικότητα από την κατάσταση των μισθών και την αύξηση των χαμηλόμισθων. Παρά την απότομη μείωση της ανεργίας, οι μισθολογικές ανισότητες υφίστανται και έχουν να κάνουν με το υψηλό ποσοστό των mini jobs και άλλων ελαστικών μορφών απασχόλησης», σημειώνεται.

Ενα άλλο παράδειγμα επιδείνωσης της ζωής των εργαζομένων είναι η πρόσφατη ΣΣΕ που υπέγραψε το Συνδικάτο Μετάλλου στη Γερμανία IG Metall, που εκπροσωπεί εκατομμύρια εργαζόμενους. Σε αυτή προβλέπεται η «εθελοντική» ημιαπασχόληση 28 ωρών τη βδομάδα για δυο χρόνια, για εργαζόμενους που έχουν να φροντίζουν μικρά παιδιά, ηλικιωμένους ή ασθενείς. Αντί, λοιπόν, η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας να αξιοποιείται πλήρως για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου δημόσιου και δωρεάν δικτύου υπηρεσιών Πρόνοιας, Υγείας, Παιδείας (παιδικοί σταθμοί, ολοήμερα σχολεία, δομές ηλικιωμένων, χρόνιων πασχόντων κ.ά.), αυτό το βάρος πέφτει στην οικογένεια επειδή αποτελεί «κόστος» για το καπιταλιστικό κράτος. Επιπλέον, αξιοποιείται για ελαστικοποίηση της εργασίας και μείωση των μισθών και μάλιστα με τη συναίνεση των εργαζομένων, που στην πραγματικότητα εξαναγκάζονται να δεχτούν, αφού δεν έχουν άλλη επιλογή.