Στα νησιά Γκαλαπάγκος τα επεμβατικά είδη που έφερε ο άνθρωπος στο πέρασμα των αιώνων οδηγούν τα γηγενή ζώα και φυτά σε εξαφάνιση. Εκατοντάδες εισαχθέντα είδη φυτών, εντόμων, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών ζουν στο αρχιπέλαγος των Γκαλαπάγκος, εκτοπίζοντας τα ντόπια είδη και σε ορισμένες περιπτώσεις τρέφονται με αυτά. Στο νησί Φλορεάνα, το σχέδιο για την πλήρη εξόντωση των τρωκτικών, που κάνουν επιδρομές στις φωλιές των πουλιών και των ερπετών, απαιτεί 400 τόνους ποντικοφάρμακου και προσωρινή μετεγκατάσταση των υπόλοιπων ζώων, αλλά και των ανθρώπων, ειδικά των παιδιών. Γι' αυτό εξετάζεται και η εναλλακτική λύση της γενετικής τροποποίησης των ποντικιών, ώστε τα ποντίκια που γεννιούνται να είναι κατά πλειοψηφία αρσενικά, ή στειρωμένα θηλυκά, ώστε να εξαλειφθούν από μόνα τους σε μερικές γενιές. Αλλά ποιοι είναι οι κίνδυνοι από κάτι τέτοιο; Και θα είναι αποτελεσματικό;

Οταν στις 25 Σεπτέμβρη του 1835 επισκέφθηκε τη Φλορεάνα ο Κάρολος Δαρβίνος, το νησί κατοικούνταν μόνο από 200 - 300 ανθρώπους, κυρίως πολιτικούς εξόριστους από το κράτος του Ισημερινού, στην επικράτεια του οποίου ανήκαν και ανήκουν και σήμερα τα Γκαλαπάγκος. Οι λίγοι φτωχοί κάτοικοι κατάφερναν να επιβιώνουν κυρίως χάρη στον μεγάλο φυσικό πλούτο του νησιού και τις δεκάδες χιλιάδες γιγαντιαίες χελώνες, που συμπλήρωναν με κρέας τη διατροφή τους. Τα Γκαλαπάγκος, με τη βιοποικιλότητα και τις ιδιαιτερότητες της διαμόρφωσης των ειδών στο απομονωμένο νησιωτικό περιβάλλον του αρχιπελάγους, έδωσαν πολύτιμα ερεθίσματα και πληροφορίες στον μεγάλο επιστήμονα, ώστε να διατυπώσει λίγο αργότερα τη θεωρία της βιολογικής εξέλιξης στο μνημειώδες έργο του «Για την καταγωγή των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής». Εκεί ο Δαρβίνος παρατήρησε ότι τα πολύ συγγενικά μεταξύ τους είδη χελωνών και σπίνων, παρά τις διαφορές στο χρώμα ή σε άλλα χαρακτηριστικά, συναντιόνταν σε γειτονικά νησιά, πράγμα που υπονοεί κοινή προέλευση αυτών των ειδών. Αντίστοιχα, πολλά φυτά στα νησιά έμοιαζαν με αυτά των κοντινών ηπειρωτικών περιοχών κι ας ανήκαν σε άλλα είδη. Ολες αυτές οι ομοιότητες και οι διαφορές μπορούσαν να εξηγηθούν μόνο αν τα είδη αυτά είχαν αναπτυχθεί από κοινούς προγόνους, που στο διάβα των χρόνων διαφοροποιήθηκαν κάτω από την πίεση περιβαλλοντικών παραγόντων, ώστε να αντεπεξέλθουν καλύτερα σε αυτούς. Ανακάλυψε έτσι τον μηχανισμό της εξέλιξης, πώς ένα είδος μέσα από σταδιακές διαφοροποιήσεις δίνει τελικά ένα άλλο.

Η Φλορεάνα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ενδημικότητας ειδών στα Γκαλαπάγκος, τον υψηλότερο ρυθμό εξάλειψης ειδών εξαιτίας φερτών επεμβατικών ειδών και μακράν τον υψηλότερο αριθμό ειδών που είναι στα πρόθυρα να εκλείψουν. Η λύση της γενετικής τροποποίησης των ποντικιών, ώστε να γεννάνε μόνο αρσενικά ποντίκια, με χρήση της τεχνολογίας CRISPR ή κάποιων άλλων εργαλείων γενετικής τροποποίησης, προς το παρόν δεν θεωρείται ακόμη πρακτικά εφαρμόσιμη. Αλλά η εταιρεία στην οποία το κράτος του Ισημερινού έχει αναθέσει την προστασία των γηγενών ειδών από τα επεμβατικά, συνεργάζεται με μοριακούς βιολόγους στις ΗΠΑ και την Αυστραλία για να προχωρήσει αυτή η λύση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι και η Υπηρεσία Προχωρημένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Αμυνας των ΗΠΑ (DARPA), χρηματοδοτεί με εκατομμύρια δολάρια ανάλογα προγράμματα γενετικής εξάλειψης ειδών σε νησιά της Βόρειας Καρολίνα.

Το κράτος του Ισημερινού έχει ιδιαίτερο συμφέρον από τη διατήρηση της γηγενούς βιοποικιλότητας, καθώς οι ορδές τουριστών - που εκτός από χρήματα φέρνουν και μεγάλη αναστάτωση στο φυσικό περιβάλλον - έρχονται για να δουν τις γιγαντιαίες χελώνες, τα θαλασσινά ιγκουάνα, τους σπίνους του Δαρβίνου κι όχι τα ποντίκια (που τρώνε τα αυγά των πουλιών και των χελωνών), τα γαϊδούρια (που καταστρέφουν τα αυγά όταν κυλιούνται στο έδαφος για να καθαριστούν), τις άγριες γάτες (που σκοτώνουν μεταξύ άλλων τα ιγκουάνα και τις γηγενείς κοκκινόλαιμες σαύρες), τις αγελάδες και τις κατσίκες (που έχουν αποψιλώσει το τοπίο). Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, εξοντώθηκαν 201.285 κατσίκες σε 13 νησιά, αν και σε μερικά επανέκαμψαν, από τις ελάχιστες που διέφυγαν την εξόντωση ή επειδή κάποιοι κάτοικοι τις επανέφεραν διαμαρτυρόμενοι για τους περιορισμούς στην αλιεία που τους επέβαλε το κράτος. Πάντως, με την εξόντωση των τρωκτικών συμφωνούν όλοι, αφού έχουν ρημάξει και τις γεωργικές καλλιέργειες καλαμποκιού, ανανά, γιούκα και ζαχαροκάλαμου.

Σήμερα στη Φλορεάνα αντί των χιλιάδων υπάρχουν μόλις δυο - τρεις δεκάδες γιγαντιαίες χελώνες, που μετέφεραν οι βιολόγοι από τα κοντινά νησιά του αρχιπελάγους. Από την άλλη μεριά, ο αριθμός των κατοίκων στο σύνολο των νησιών πολλαπλασιάστηκε φτάνοντας τις 30.000, ενώ κάθε χρόνο τα επισκέπτονται περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι.

Οι εξοντώσεις ειδών, έστω και επεμβατικών, με χρήση όπλων όπως για τις κατσίκες ή δηλητηρίων όπως με τα ποντίκια και τους αρουραίους, είναι σκληρά και για ορισμένους αμφιλεγόμενα μέτρα. Ομως η χρήση γενετικών μεθόδων, ακόμη και σε ένα μικρό απομονωμένο νησί εμπεριέχει πάντα τον εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο των ανεπιθύμητων παρενεργειών, τόσο λόγω του ενδεχομένου αθέλητης εξάπλωσης του γενετικά τροποποιημένου στελέχους και σε άλλες περιοχές, όσο και των απρόβλεπτων επιπτώσεων στο οικοσύστημα του ίδιου του νησιού.

Πάντως, η εξέλιξη στα νησιά Γκαλαπάγκος, όπως και οπουδήποτε αλλού, δεν σταματά ούτε στιγμή. Οι σπίνοι των νησιών του αρχιπελάγους έχουν μεγαλύτερα και ισχυρότερα ράμφη από άλλα ανάλογα ηπειρωτικά είδη, επειδή έτσι μπορούν να σπάνε τους ασυνήθιστα μεγάλους και σκληρούς σπόρους του τοπικού κάκτου Opuntia. Οι κάκτοι Opuntia με τη σειρά τους από γενιά σε γενιά αναπτύσσουν ακόμη πιο μεγάλους και ισχυρούς σπόρους. Οι κάκτοι με τους μεγαλύτερους σπόρους αποκτούν αναπαραγωγικό πλεονέκτημα, καθώς είναι αυτοί που μέσω της φυσικής επιλογής, που πραγματοποιείται υπό την πίεση του παράγοντα - σπίνοι, έχουν τελικά τους περισσότερους απογόνους.

Ο Δαρβίνος σημείωνε στις εντυπώσεις του από τα Γκαλαπάγκος, ότι ενώ τα πουλιά στην Αγγλία έχουν αναπτύξει μια δικαιολογημένη έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στους ανθρώπους, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα πουλιά του αρχιπελάγους. «Από αυτό το γεγονός», συνέχιζε, «μπορούμε να συνάγουμε τι καταστροφή θα ήταν η εισαγωγή οποιουδήποτε νέου θηρευτή ή θηράματος σε μια χώρα, πριν τα ένστικτα των γηγενών κατοίκων προσαρμοστούν στις δεξιότητες και τη δύναμη του ξένου». Ισως είναι λίγο αργά, αλλά καλό θα είναι να ληφθεί υπόψη, για από δω και πέρα.