Από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Θέμου Κορνάρου «Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου», που ήταν εξαντλημένο εδώ και πολλά χρόνια. Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε το 1945 και θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα της ευρωπαϊκής αντιστασιακής λογοτεχνίας.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που δεν είναι απλά μια συγκλονιστική μαρτυρία, ένα ντοκουμέντο για τη Μέρλιν και το Χαϊδάρι. Οποιος το διαβάσει μοναχά ως τέτοιο, χάνει τη βαθύτερη ουσία του. Στόχος του Κορνάρου, μέσα από τα συμπεράσματα που αβίαστα βγαίνουν από το διάβασμα, να διαπαιδαγωγηθούν οι σημερινοί και αυριανοί μαχητές της ταξικής πάλης, ώστε να μπορούν σε όλες τις συνθήκες, ακόμα πιο ικανά, να αντιμετωπίζουν κάθε καμπή, κάθε δυσκολία...

Ο συγγραφέας βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα των κοινωνικών σχέσεων και συνθηκών. Οι κρατούμενοι παρουσιάζονται με ανθρώπινες αδυναμίες, που γιγαντώνονται σε καταστάσεις απομόνωσης και βασανισμού. Στο βιβλίο δεν κρύβονται οι καβγάδες τους, μέχρι και οι χοντροκομμένες προλήψεις που καλλιεργούνται από την καθημερινή αναμονή του θανάτου. Από την άλλη, όμως, είναι αυτοί οι κρατούμενοι που όταν ρωτώνται από την κομματική καθοδήγηση της φυλακής αν θα δώσουν τη συγκατάθεσή τους στη συνέχιση των αντάρτικων επιθέσεων κατά των κατακτητών, απαντούν καταφατικά, αν και γνωρίζουν πολύ καλά ότι έτσι οδηγούνται στο θάνατο, ως αντίποινα. «Κάνετε όσο καλύτερα μπορείτε τη δουλειά σας, σα να μην υπήρχαμε. Σα να μην υπάρχει Χαϊδάρι! Μόνο έτσι θα νικήσουμε. Οχι δισταγμούς, όχι λιποψυχίες!».

Πριν πούμε παραπάνω για το βιβλίο, είναι σημαντικό να πούμε δύο λόγια για το ποιος είναι ο Θέμος Κορνάρος.

Γεννήθηκε το 1906 στο χωριό Σίβα της Μεσσαράς στην Κρήτη. Πέρασε δύσκολα παιδικά χρονιά, καθώς η οικογένειά του ήταν πολύ φτωχή. Οργανώθηκε στο Κόμμα πιθανότατα την περίοδο του Μεσοπολέμου, μιας και στα έργα της περιόδου αποτυπώνεται η ιδεολογικοπολιτική του ωρίμανση. Η Μέλπω Αξιώτη στο βιβλίο της «Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας» αναφέρει πως είναι ο Ελληνας λογοτέχνης με τα πιο πολλά χρόνια στις φυλακές και τις εξορίες - 21 ολόκληρα χρόνια - και ο Γιάννης Ρίτσος το αποτυπώνει σε ποίημά του για τον Κορνάρο, «Τα χρόνια σου περνάνε από διωγμό σε διωγμό /Από το Χαϊδάρι στα μπουντρούμια του Μεσολογγιού, /Απ' τη Μακρόνησο στον Αϊ - Στράτη, /Δίπλα στο θάνατο με μια μπουκιά χαμόγελο στο στόμα σου, /Με δυο αστραπές απόφαση στη νύχτα των ματιών σου...».

Η αλύγιστη πορεία του αποτυπώνεται θαυμάσια και στο λογοτεχνικό του έργο, που χαρακτηρίζεται από τη στράτευση στο δίκιο της εργατικής τάξης, στην αποκάλυψη της εκμετάλλευσης και της αδικίας. Στα έργα του εκφράζεται η μεγάλη αγάπη που έχει για τον άνθρωπο του μόχθου, που η συνείδησή του έχει τα σκαμπανεβάσματά της, αλλά πολλές φορές, μέσα από τη συμμετοχή του στους αγώνες, ξεπερνά και τον ίδιο του τον εαυτό.

Το πρώτο σχεδίασμα του βιβλίου είχε ξεκινήσει μέσα στο Στρατόπεδο πάνω σε λινατσόπανα. Το Χαϊδάρι, λοιπόν, όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης από την αρχή κιόλας του βιβλίου, δεν ήταν για τους ναζί κατακτητές απλά μια φυλακή ομήρων, ούτε ένα μέρος από όπου απλά σταχυολογούσαν ανθρώπους για να τους οδηγήσουν στην εκτέλεση. Ηταν μια λυσσασμένη μάχη για το ποιος θα κερδίσει τη συνείδηση. Και αυτήν τη μάχη παρακολουθούμε να εξελίσσεται.

Να πώς το περιγράφει... «Τα ανακριτικά γραφεία της Μέρλιν ήταν η πραγματική είσοδος του Χαϊδαρίου. Θα νόμιζε κανείς πώς τα βασανιστήρια κι οι κατατρεγμοί στην οδό Μέρλιν γίνονταν κυρίως για να σου αποσπάσουν μυστικά. Οχι πάντα. Τις περισσότερες φορές ήταν προσπαρασκευή για τον κύριο, τον πλατύτερο σκοπό της Σχολής: Την τρομοκράτηση και υποδούλωση της Λαϊκής Ψυχής. Στο Χαϊδάρι σε περίμενε μια καινούργια τρομοκρατία. Μια συνεχής ψυχολογική επίθεση, μελετημένη σ' όλες τις λεπτομέρειες. Είχε σκοπό να σου παραλύσει κάθε δύναμη, κάθε αντοχή. Να σου σβήσει τη θέληση, να μην αφήσει απείραχτη καμιά ψυχική λειτουργία...

Αλλά εδώ ακριβώς ξέσπασε μια λυσασμένη αντεπίθεση εναντίον του εχθρού. Την επιχείρηση την διεύθυνε το επιτελείο του Στρατοπέδου. Οι 260 του θαλάμου 1, μ' επικεφαλής τον Ναπολέοντα. Σκοπός της μάχης: Ποιος θα κερδίσει την ψυχή του κατάδικου. Την ψυχή του Λαού...».

Στο Θάλαμο Νο 1 κρατούνταν οι κομμουνιστές. «Αυτοί εγκαινιάσανε το Χαϊδάρι, το Σεπτέμβρη του 1943». Εκεί συγκεντρώθηκαν όσοι κρατούνταν στις φυλακές από τη δικτατορία του Μεταξά.

«Γινότανε μια τεράστια μυστική εργασία, που τη μάντευες, την αιστανόσουνα, είχες τ' αγαθά της αποτελέσματα, μα ποτέ δεν μπορούσες να έχεις μια συγεκριμένη πληροφορία ή την παραμικρή απόδειξη... Ητανε το μυστικό επιτελείο του Στρατοπέδου. Εκεί αποφασιζότανε η σύνθεση των ομάδων που θα βγαίνανε στις εξωτερικές αγγαρείες... Οι άνθρωποι κρίνονταν και διαλέγονταν ύστερα από επίμονη παρακολούθηση. Οι 260 δεν επαρκούσαν. Οι εξωτερικές αγγαρείες παίζανε τεράστιο ρόλο στη ζωή του κατάδικου. Αυτές φέρνανε τα νέα, αυτές βλέπανε τους δικούς μας, αυτές, με όποιο μέσο σοφίζονταν, έπρεπε να μπάσουνε στο Χαϊδάρι και την εφημερίδα και το τσιγάρο και το πακετάκι του καθενός που το έστελνε η Μάνα ή ο κόσμος».

Σε πολλά σημεία αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τον σπουδαίο ρόλο που επιτέλεσαν οι κρατούμενοι κομμουνιστές στα πιο μικρά έως τα πιο σπουδαία ζητήματα που αφορούσαν τη ζωή μέσα στο Στρατόπεδο. Κύριο μέλημά τους να καλλιεργούν ολοένα και πιο πολύ τα ανώτερα χαρακτηριστικά της ανθρωπιάς. Σε πολλά σημεία του βιβλίου αποτυπώνεται η βαθιά συντροφικότητα και αλληλεγγύη που υπήρχε σε αυτές τις τόσο δύσκολες συνθήκες.

Είναι χαρακτηριστική η θεαματική αλλαγή των καταδίκων της απομόνωσης, που εξαχρειώνονταν και αργοπέθαιναν από τις φριχτές συνθήκες κράτησης, όταν με εντολή της κομματικής καθοδήγησης του Στρατοπέδου - που είχε αντιληφθεί την κατάσταση - στάλθηκε κομμουνιστής κρατούμενος για να τους οργανώσει.

Ξεχωριστό κομμάτι του βιβλίου είναι η περιγραφή των «πυραμίδων» που έστησαν οι κρατούμενοι. Σκοπός των επιστημονικών βασανιστηρίων των ναζί ήταν να αποκτηνωθεί ο άνθρωπος. Κάποια στιγμή, δουλειά της αγγαρείας ήταν να στοιβάζει σε σωρούς τις πέτρες και τα χαλίκια που βρίσκονταν στο νταμάρι του Στρατοπέδου. Μόλις ολοκληρωνόταν η δουλειά, ερχόταν η εντολή να ξανασκορπιστούν οι σωροί κ.ο.κ. «Πάλι σωρούς και πάλι λίχνισμα. Το έργο γίνεται για παιδεμό! Για να μας κάνει να πλήξουμε, ν' αηδιάσουμε, να κουραστούμε δηλαδή διπλά».

Και σε αυτήν την περίπτωση, με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές, που γνώριζαν την ειδοποιό διαφορά του ανθρώπου από το ζώο, βρέθηκε η λύση. Αντέταξαν τη συνειδητή, τη σκόπιμη εργασία. «Το έργο τελείωσε μέσα σε οχτώ μέρες. Δύο αριστουργηματικές πυραμίδες. Η μία ήτανε χαμηλότερη από την άλλη, η μία συναγωνιζόταν την άλλη σε συμμετρία, αρμονία, τέχνη... Οσοι μπόρεσαν, στα κλεφτά, τρέξανε και το καμάρωσαν. Από τους πρώτους φυσικά ο Ναπολέων, που δάκρυσε από τη χαρά του κι είπε: "Εζήσατε παιδιά, ελεύθεροι οχτώ μέρες! Χαρά σε σας"».

Σημαντικό μέρος του βιβλίου καταπιάνεται με την εκτέλεση των 200 κομμουνιστών της Καισαριανής, αναδεικνύοντας πτυχές όπως ότι γνώριζαν για την εκτέλεση από την προηγούμενη μέρα, για το ολονύχτιο γλέντι που έστησαν, για τις μικρές αλλά τόσο σημαντικές νίκες που κατέκτησαν πριν εκτελεστούν. Επέβαλλαν να στέλνουν δυνατά οι μελλοθάνατοι τα μηνύματά τους όταν άκουγαν το όνομά τους, χάρισαν τα υπάρχοντά τους στους υπόλοιπους κρατούμενους και δεν τα πήραν ως λεία οι Γερμανοί και τόσα άλλα.

Ακόμα, μαθαίνει κανείς για την αντίδραση των ναζί, πώς διαδραματίστηκε η ανακοίνωση από μέρους του διοικητή του Στρατοπέδου, για την αντίδραση των υπόλοιπων φυλακισμένων στην ανακοίνωση και στη συνέχεια τα νέα που τους ήρθαν σε σχέση με το πώς εξελίχτηκε η εκτέλεση στον μαρτυρικό τόπο του Σκοπευτηρίου. Ξεχωριστό κομμάτι αφιερώνεται στον Ναπολέοντα Σουκατζίδη.

«Δεν τους λυπάσαι πια. Το καρδιοχτύπι είναι αλλιώτικο... Ολα αλλάζουν... Ολα σε προστάζουν να ξεπεραστείς. Νοιώθεις έτοιμος, πρόθυμος, χαρούμενος για όλες τις θυσίες και για όλους τους πόνους».