Παρασκευή 28 Σεπτέμβρη 2001
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 35
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ

Οταν δημιουργήθηκε το ΕΑΜ στην πραγματικότητα ήταν ένας συνασπισμός πολιτικών κομμάτων που δεν ξεπερνούσε το χώρο της Αριστεράς. Βέβαια, από την αρχή διευκρινιζόταν πως στόχος ήταν η ευρύτερη δυνατή συσπείρωση κομμάτων, οργανώσεων και μαζών με κύριο -αλλά όχι μοναδικό- σκοπό την απελευθέρωση της χώρας.

«Εις το ΕΑΜ -έλεγε το ιδρυτικό του ντοκουμέντο1- γίνεται ισοτίμως δεκτό και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ως και να εργαστεί διά την επιτυχία των σκοπών του ΕΑΜ. Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν».

Το ΕΑΜ λαϊκομετωπική οργάνωση

Το ΕΑΜ πολύ γρήγορα κατάφερε να ξεπεράσει τη στενή τυπική λειτουργία ενός συνασπισμού κομμάτων- και μάλιστα κομμάτων μιας συγκεκριμένης απόχρωσης- και μετατράπηκε σε μια κλασική λαϊκομετωπική - λαϊκοεπαναστατική οργάνωση που είχε τη δική της σαφή ταυτότητα, χωρίς να αναιρεί την ταυτότητα των κομμάτων και των οργανώσεων που την αποτελούσαν, που είχε τα δικά της στελέχη, το δικό της μηχανισμό, τη δική της λειτουργία2. Ασφαλώς αυτή η εξέλιξη δε θα ήταν δυνατή αν δεν ευνοούσαν οι αντικειμενικές συνθήκες. Αλλά και οι αντικειμενικές συνθήκες δε θα επαρκούσαν για τα αποτέλεσμα αν ο υποκειμενικός παράγοντας δεν ήταν σε ετοιμότητα να ανταποκριθεί στα μηνύματα των καιρών.

Το ΕΑΜ, σε κοινωνικό επίπεδο, εξέφρασε με τον πιο σαφή και τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο τη συμμαχία της εργατικής τάξης με την αγροτιά και τα μικροαστικά στρώματα της πόλης. Σ' αυτή τη συμμαχία, από την πρώτη στιγμή η εργατική τάξη είχε κατακτήσει ηγετικό ρόλο που σε πολιτικό επίπεδο ο ρόλος αυτός εκφράστηκε με τον ηγετικό - καθοδηγητικό ρόλο που είχε το ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ. Ολα αυτά φυσικά δε συνέβησαν τυχαία. Ηταν απόρροια των αγώνων του ΚΚΕ και της εργατικής τάξης σ' όλη την προηγούμενη περίοδο και φυσικά της αίγλης που ασκούσε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και η ΕΣΣΔ στον αγώνα κατά του φασισμού.

ΕΛΑΣίτισσες φωτογραφημένες από τον Ντμίτρι Κέσελ
ΕΛΑΣίτισσες φωτογραφημένες από τον Ντμίτρι Κέσελ
Ενα ακόμη χαρακτηριστικό γνώρισμα του ΕΑΜ είναι η δυνατότητα που είχε να χρησιμοποιεί σε όλη την επικράτεια, συνδυασμένα, όλες τις μορφές πάλης, από τον απλό καθημερινό μαζικό πολιτικό αγώνα ως την ένοπλη πάλη. Κι αυτό με ξεχωριστή επιτυχία. Είναι συνεπώς αδύνατο να εννοήσουμε το ΕΑΜ χωρίς τις άλλες οργανώσεις του, την Εθνική Αλληλεγγύη, το Εργατικό ΕΑΜ, το ΕΑΜ Νέων, την ΕΠΟΝ, την Εθνική Πολιτοφυλακή, την ΟΠΛΑ και πάνω απ' όλα τον ΕΛΑΣ. Εξίσου λαθεμένο είναι να μιλάμε για τον ένοπλο αγώνα, για τον ΕΛΑΣ αγνοώντας, υποτιμώντας, την τεράστια δύναμη που τον στήριζε, δηλαδή το απαράμιλλο εκείνο κίνημα των πόλεων που ήταν ταυτόχρονα και μια μεγάλη δεξαμενή άντλησης ανταρτών. Ας δούμε, όμως, με περισσότερα στοιχεία την κύρια ένοπλη δύναμη του αντιστασιακού κινήματος, τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό.

Τι ήταν ο ΕΛΑΣ

Το ζήτημα της ένοπλης αντίστασης κατά του κατακτητή ήταν στην ημερήσια διάταξη από την πρώτη στιγμή που η χώρα βρέθηκε υπόδουλη του φασισμού. Επρόκειτο για μια αναγκαιότητα που ο ελληνικός λαός την αντιλαμβανόταν πλήρως με αποτέλεσμα, πολύ νωρίς, από το καλοκαίρι του '41, κομμουνιστές και άλλοι πατριώτες να συγκροτήσουν ένοπλες αντιστασιακές ομάδες και αντάρτικα τμήματα σε διάφορα μέρη της χώρας3.

Την αναγκαιότητα του ένοπλου αγώνα είδε εγκαίρως και το ΚΚΕ στην 6η (αρχές Ιούλη 1941) και 7η (αρχές Σεπτέμβρη του 1941) Ολομέλεια της ΚΕ του4. Ομως, οι διαδικασίες οργάνωσης ένοπλου κινήματος σε πανελλαδική βάση φαίνεται ότι μπήκαν στην τελική ευθεία αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, γεγονός που αποδεικνύεται και από τη σχετική αρθρογραφία στον αντιστασιακό Τύπο της εποχής5. Ετσι, ύστερα και από την 8η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος (αρχές Γενάρη του 1942) που τέθηκε το ζήτημα επιτακτικά6, το αποτέλεσμα δεν άργησε να έρθει. Στις 2 Φεβρουαρίου του 1942, πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική σύσκεψη του ΕΛΑΣ και στις 16 του ιδίου μήνα κυκλοφόρησε πλατιά η ιδρυτική του διακήρυξη. Ο ΕΛΑΣ ήταν - και τυπικά- γεγονός. Ομως τι ήταν ο ΕΛΑΣ; Ποιος ήταν δηλαδή ο χαρακτήρας του;

Το ερώτημα αυτό βασάνισε πολύ, πρωτίστως τους ιδρυτές του. Ο Πολύδωρος Δανιηλίδης στρατιωτικός υπεύθυνος, τότε, της ΚΕ του ΚΚΕ γράφει στις αναμνήσεις του7:

«Σε μια σύσκεψη που είχα με το Μακρίδη και τον Παπασταματιάδη8, εγώ σύμφωνα με τη θέση του ΚΚΕ του ΕΑΜ και τις οδηγίες που μου είχαν δοθεί από το Κόμμα, τους είπα ότι σκεφτόμασταν να κάνουμε ένα στρατό τέτοιο που τότε θα αγωνιζόταν ενάντια στους κατακτητές και αργότερα θα ήταν σε θέση να εμποδίσει ενδεχόμενα πραξικοπήματα από οποιουσδήποτε δικτάτορες, που θα απειλούσαν την ελευθερία του ελληνικού λαού. ''Αυτό δε λέει τίποτα'' μου απάντησαν με ένα στόμα οι δύο αξιωματικοί. ''Ο στρατός είναι όργανο που πρέπει να έχει συγκεκριμένη αποστολή, ένα συγκεκριμένο σκοπό. Απ' αυτό το σκοπό θα εξαρτηθεί και η οργανωτική του συγκρότηση. Ανάλογα με το σκοπό θα δράσει. Δε γίνεται στρατός χωρίς σκοπό... Γι' αυτό από τώρα πρέπει να μας πείτε για ποιο σκοπό τον θέλετε το στρατό, ώστε να τον φτιάξουμε ανάλογα''. Σε επόμενη σύσκεψη, στην οποία συμμετείχε και ο Γ. Σιάντος- σύμφωνα πάντα με τη μαρτυρία του Δανιηλίδη- οι στρατιωτικοί του ΚΚΕ ήσαν ακόμη πιο σαφείς στο τι εννοούσαν. Οσον αφορά το ρόλο του νέου στρατού στην περίοδο της Κατοχής δεν υπήρχε πρόβλημα. Με γνώμονα, όμως, τη μεταπολεμική κατάσταση ρωτούσαν: "Μια κυβέρνηση θα κληθεί να ανατρέψει ο νέος στρατός ή ένα ολόκληρο σύστημα;».

Τελικά, ως αρχή συγκρότησης του ΕΛΑΣ επικράτησε το γενικό πνεύμα που έθετε στις ιδρυτικές του αρχές το ΕΑΜ, πάνω στο οποίο το ΚΚΕ καλούσε να αναπτυχθεί η στρατιωτική δράση9. Ο ΕΛΑΣ είχε σαφή αποστολή για την περίοδο της ξενικής κατοχής αλλά ήταν ασαφής η χρησιμότητά του στη μεταπολεμική περίοδο. Ετσι η ιδρυτική του διακήρυξη καθόριζε ως σκοπούς του τα παρακάτω10:

- Αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας.

- Περιφρούρηση των κατακτήσεων του λαού και των ελευθεριών του εναντίον κάθε επιβουλής.

- Εξασφάλιση της τάξης μέχρι τη διεξαγωγή εκλογών, στις οποίες ο λαός να εκφράσει ελεύθερα τη θέλησή του.

Στην υπηρέτηση αυτών των σκοπών ο ΕΛΑΣ πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες και φυσικά βαρύ φόρο αίματος για τον οποίο θα μιλήσουμε με άλλη ευκαιρία όταν θα εξετάσουμε συνολικά την προσφορά του ΕΑΜικού κινήματος στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Επί του παρόντος ας αρκεστούμε σε μια διαπίστωση που όσο κι αν φαίνεται κοινότοπη δεν πρέπει να την παραγνωρίζουμε ή να υποτιμάμε την αξία της.

Μια επισήμανση

Το ΕΑΜ με το αγώνα του, την πρακτική του δράση, αλλά και τις ιδέες του, το πρόγραμμά του, άμεσο και μακροπρόθεσμο, κατάφερε να συγκεντρώσει γύρω του και μέσα στις γραμμές του τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Πάνω από 2 εκατομμύρια υπολογίζονται τα μέλη του. Γύρω στις 700 χιλιάδες ήταν τα μέλη της ΕΠΟΝ ενώ ο ΕΛΑΣ- τακτικός και εφεδρικός συγκέντρωνε κοντά στις 130 χιλιάδες άνδρες. Αυτό το κολοσσιαίο κίνημα δεν κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο του, ώστε μαζί με την εθνική απελευθέρωση να φέρει και την κοινωνική. Πολλοί μελετητές- όχι μόνο οι φιλικοί προς το ΕΑΜ- έχουν εκφράσει τη θέση πως επρόκειτο για το πρώτο, το πιο μαζικό και το πιο ισχυρό αντιστασιακό κίνημα σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Πιθανόν να είναι κι έτσι αλλά το σπουδαίο βρίσκεται αλλού. Το ΕΑΜ δεν ήταν μια απλή στρατιωτικο - πολιτική οργάνωση, ένα απλό αντάρτικο κίνημα, αλλά μια κατεξοχήν πολιτική οργάνωση, που συγκροτήθηκε πρώτα σαν τέτοια, πριν αναπτυχθεί πλήρως ο αντάρτικος βραχίονάς της. Γι' αυτό και η κύρια δύναμη του ΕΑΜ και των κομμουνιστών δε βρισκόταν μόνο στους παρτιζάνους, στα βουνά και στην ύπαιθρο, αλλά πρώτ' απ' όλα στις πόλεις, κυρίως στους εργάτες. Η ιδιομορφία αυτή του ΕΑΜικού κινήματος ίσως εξηγεί και τη σφοδρότητα, με την οποία του επιτέθηκε ο αγγλοαμερικανικός ιμπεριαλισμός στη μεταπολεμική περίοδο, το ότι δηλαδή δεν αρκέστηκε στον αφοπλισμό του αλλά επιχείρησε την πλήρη εξόντωσή του.-

1. «Στ' άρματα! Στ' άρματα!», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 567- 568 και [ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α' σελ. 16- 17

2. Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος Α', σελ. 348

3. Βλέπε αναλυτικά για το θέμα: Θ. Χατζή: «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος Α', σελ. 135- 141

4. «Το ΚΚΕ- επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ε', σελ. 40, 48

5. Βλέπε αναλυτικά: «Κομμουνιστική Επιθεώρηση της εποχής της φασιστικής κατοχής 1941- 1944», ανατύπωση Αθήνα Οκτώβρης 1946, σελ. 4 και 8

6. «Το ΚΚΕ- επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ε', σελ. 67- 68

7. Π. Δανιηλίδη: «Ο Πολύδωρος Θυμάται», Ιστορικές εκδόσεις, σελ. 137

8. Στρατιωτικοί και οι δύο, μέλη της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής του ΚΚΕ

9. Π. Δανιηλίδη: «Ο Πολύδωρος Θυμάται», Ιστορικές εκδόσεις, σελ. 138

10. «Στ' Αρματα! Στ' Αρματα!- Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 102- 103


Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ