«Επένδυση» στο γυναικείο δυναμικό, αξιοποίηση του «ανθρώπινου κεφαλαίου», χρησιμοποίηση των «γυναικείων δεξιοτήτων» στη διοίκηση των εταιρειών. Τα παραπάνω παρουσιάζονται ως μερικά από τα αναγκαία συστατικά της ...συνταγής που συμβάλλει στη διαμόρφωση καλύτερων οικονομικών αποτελεσμάτων, στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας των επιχειρήσεων.

Ευρωπαϊκή Ενωση, κυβερνήσεις και επιχειρηματικοί όμιλοι εκδηλώνουν σε σταθερή βάση το ενδιαφέρον τους να αυξήσουν το ποσοστό των γυναικών στα ανώτερα κλιμάκια της διοίκησης των επιχειρήσεων. Οπως οι ίδιοι εξηγούν, το κίνητρό τους είναι η διαπίστωση ότι η πιο ισορροπημένη από την άποψη του φύλου σύνθεση των διοικητικών συμβουλίων συνδέεται με καλύτερα αποτελέσματα στην κερδοφορία των επιχειρήσεων.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο να ανεβάσει τουλάχιστον στο 40% το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών σε θέσεις «μη εκτελεστικών διοικητικών στελεχών» των εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιρειών.

Τα προσδοκώμενα οφέλη για τις επιχειρήσεις από την άνοδο της συμμετοχής των γυναικών στα λεγόμενα «Κέντρα Λήψης Αποφάσεων» αποτυπώνονται σε παλιότερο έγγραφο εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [SEC (2011) 246 final], με τίτλο «Η ισορροπία των φύλων στην ηγεσία των επιχειρήσεων».

Σύμφωνα με την Επιτροπή, το «αναξιοποίητο ταλέντο των γυναικών» αποτελεί μια «χαμένη επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο (...) σε μια εποχή που το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι το κλειδί για ανταγωνιστικότητα στην παγκόσμια οικονομία». Οι επιχειρήσεις που καλλιεργούν μια «κουλτούρα φιλική προς τις γυναίκες», σύμφωνα με την Επιτροπή, θα αποτελέσουν «εργοδότες επιλογής από φιλόδοξες γυναίκες και άνδρες που επιθυμούν καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής», πράγμα που μπορεί να τους εξασφαλίσει πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους.

Η Επιτροπή συμβουλεύει τις εταιρείες να φροντίζουν «να καθρεφτίζεται η διαφορετικότητα των υπαλλήλων και των πελατών τους» στη σύνθεση των οργάνων της διοίκησης. Οπως διευκρινίζεται, με τον τρόπο αυτό, δεν βελτιώνεται μόνο η φήμη και η εικόνα της εταιρείας αλλά και η «κατανόηση» των πελατών της, καθώς «οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν ένα αυξανόμενο ποσοστό της καταναλωτικής αγοράς και μια ηγετική ομάδα που περιλαμβάνει γυναίκες θα επιτύχει ευκολότερα την κατανόηση των γυναικών πελατών». Δηλαδή, η ικανότητα των επιχειρηματικών ομίλων να προσεγγίζουν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα τις γυναίκες ως καταναλωτές, συναρτάται με καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα.

Η συσχέτιση μιας σειράς οικονομικών δεικτών που αφορούν τις επιδόσεις των επιχειρήσεων και της γυναικείας συμμετοχής στη διοίκησή τους, αποτελούν αντικείμενο μελέτης τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στο επίπεδο της κάθε χώρας.

Ερευνα για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα και τη συμμετοχή των γυναικών στην ηγεσία και τη διοίκηση επιχειρήσεων διεξάγει κάθε χρόνο η ICAP. Στη φετινή έκδοση, «Leading Women in Business», όπου παρουσιάζονται τα σχετικά αποτελέσματα, καταγράφεται αύξηση του ποσοστού των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες κατά μία ποσοστιαία μονάδα και συγκεκριμένα στο 23,6%, από 22,4%. Βασιζόμενη σε δείγμα 178 επιχειρήσεων, από τις 1.150 μεγαλύτερες εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες (βάσει του κύκλου εργασιών 2015), η έρευνα καταλήγει σε ορισμένα συμπεράσματα.

«Συγκρίνοντας βασικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες διαπιστώνεται ότι οι εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες παρουσίασαν καλύτερες επιδόσεις σε όλους τους αριθμοδείκτες κερδοφορίας, αποδοτικότητας, ιδίων κεφαλαίων και ρευστότητας, σε σύγκριση με το σύνολο των εταιρειών του δείγματος», διαπιστώνει η ICAP.

Εστιάζοντας ιδιαίτερα στην κατηγορία των 500 πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων στην Ελλάδα το 2015 (με βάση τα αποτελέσματα EBITDA), η ICAP καταγράφει καλύτερες επιδόσεις και των 46 επιχειρήσεων που διοικούνται από γυναίκες (το 9,2% των εταιρειών της κατηγορίας). Οι συντάκτες της έρευνας υπογραμμίζουν πως τα δεδομένα ενισχύουν «την άποψη ότι οι γυναίκες - ανώτατα στελέχη των επιχειρήσεων διακρίνονται για την αποτελεσματικότητα της διοίκησής τους, καθώς φαίνεται ότι διαχειρίζονται καλύτερα τα κόστη τους».

Οι ίδιες οι γυναίκες στελέχη, με βάση τις απαντήσεις που έδωσαν στο ερωτηματολόγιο της έρευνας, θεωρούν ότι υπερτερούν των ανδρών σε τομείς όπως η κατανόηση των συναδέλφων τους, η συναισθηματική νοημοσύνη, οι επικοινωνιακές δεξιότητες, η διορατικότητα. Από την άλλη, θεωρούν ότι είναι πιο διστακτικές στο να αναλαμβάνουν ρίσκα, λιγότερο φιλόδοξες και ανταγωνιστικές έναντι των ανδρών.

Το τελευταίο διάστημα, γίνεται περισσότερο εμφανής η εντατική προσπάθεια των αστικών επιτελείων για τη διαμόρφωση μιας γυναικείας αστικής πρωτοπορίας, που θα επιδρά ως πρότυπο στη συνείδηση και τη στάση των γυναικών εργατικής - λαϊκής ένταξης ή καταγωγής, ιδιαίτερα των μισθωτών επιστημόνων. Αντίστοιχα, προχωρά η εξειδίκευση των στόχων της στρατηγικής του κεφαλαίου, παίρνοντας υπόψη και τη διάσταση του φύλου.

Αυτές οι αστικές επιδιώξεις αποτυπώθηκαν και στην εκδήλωση «Athens Business Women Forum 2017», που συνδιοργανώθηκε πρόσφατα από την Περιφέρεια Αττικής και το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών. Η δημιουργία «ενός νέου ελκυστικού αφηγήματος για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα», η ανάδειξη «νέων κοινωνικών προτύπων που θα αναδεικνύουν τις αξίες της επιχειρηματικότητας», η προβολή ενός «νέου επιχειρείν που θα είναι εγγύηση για το σήμερα και το αύριο», βρέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησης.

Με το περιτύλιγμα του «αποτελεσματικού εργαλείου για τη γυναικεία χειραφέτηση» «επένδυσε» η περιφερειάρχης Αττικής, Ρένα Δούρου, τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, ενώ τόνισε πως η στήριξη της επιχειρηματικότητας συνολικά, γυναικείας και ανδρικής, είναι «εφαλτήριο όχι απλά για τη βελτίωση κάποιων οικονομικών δεικτών, αλλά για τη συνολική ανατροπή αρνητικών δεδομένων, την αντιμετώπιση της ανεργίας και την καθοριστική συμβολή στη δημιουργία ενός νέου οικοσυστήματος».

Στη «δίκαιη ανάπτυξη» αναφέρθηκε ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ, Κων. Μίχαλος, επισημαίνοντας πως για να υπάρξει «πρέπει να δημιουργήσουμε συνθήκες ανάπτυξης». Στις συνθήκες αυτές συμπεριέλαβε τη δημιουργία «ευνοϊκότερου φορολογικού και ρυθμιστικού πλαισίου» για τις επιχειρήσεις, την εισαγωγή της επιχειρηματικότητας στην εκπαίδευση, αλλά και την ενίσχυση του πλαισίου για την ανάπτυξη της «κοινωνικής οικονομίας». Επισήμανε, όμως, ως αρνητικό δεδομένο το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό της επιχειρηματικής δραστηριότητας των γυναικών αφορά την «επιχειρηματικότητα ανάγκης», ενώ η «επιχειρηματικότητα ευκαιρίας» κινείται σε πολύ πιο χαμηλά επίπεδα.

Με άλλα λόγια, εκτιμούν ότι οι γυναίκες προσανατολίζονται στο άνοιγμα ή στη λειτουργία μιας μικρής, ατομικής επιχείρησης ως «λύση ανάγκης» για την εξεύρεση εργασίας, με βάση και τα υψηλά ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας. Θεωρούν δηλαδή αρνητικό στοιχείο το γεγονός ότι κίνητρο των γυναικών δεν αποτελεί η «επιχειρηματική ευκαιρία», που θα τις οδηγούσε να «εδραιωθούν στο επιχειρηματικό στερέωμα» και, με αυτήν την έννοια, δεν υπηρετούν το ...πρότυπο της «δίκαιης ανάπτυξης», ούτε της «γυναικείας επιχειρηματικότητας» που σκιαγραφούν ΕΒΕΑ και Περιφέρεια.

Το πρότυπο της γυναικείας «επιχειρηματικότητας ευκαιρίας» σκιαγραφείται στους στόχους που τίθενται για την ανάγκη «στήριξης της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, σε νέες, υγιείς βάσεις». Αποτυπώνει, δηλαδή, και τους γενικότερους προβληματισμούς της αστικής τάξης και του πολιτικού της προσωπικού για το ποια μπορεί να είναι η προοπτική της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας στο πλαίσιο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της καπιταλιστικής οικονομίας.

Η προτεραιότητα αυτή αντικατοπτρίζεται και σε παλιότερο εβδομαδιαίο Δελτίο του ΣΕΒ (30 Μάρτη 2017), όπου εκφράζεται ο αστικός προβληματισμός για το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε το 2016 το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων (34%) και το μικρότερο ποσοστό μισθωτών (66%) εργαζομένων «απ' όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου», γεγονός που αποτελεί «ένδειξη υπανάπτυξης της οικονομίας».

Διαπιστώνει ότι το έδαφος αυτό δεν είναι ιδανικό για την εφαρμογή «σύγχρονων μεθόδων οργάνωσης της παραγωγής και καταμερισμού εργασίας» και αναρωτιέται: «Απορεί κανείς για τι είδους ανάπτυξη μιλάμε, όταν η οργάνωση της παραγωγής, ακόμη και σε μεγάλους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό το πρότυπο της μικρής οικογενειακής, ή ακόμη χειρότερα, και της ατομικής επιχείρησης».

Τέτοιους προβληματισμούς αντανακλούν και άλλες πρωτοβουλίες, όπως η υπογραφή μνημονίου συνεργασίας ανάμεσα στην Περιφέρεια Αττικής και την Ελληνική Συνομοσπονδία Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας (ΕΣΕΕ), που έχει ως αντικείμενο το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός «προγράμματος παρεμβάσεων και συνεργιών για τη στήριξη της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας στην Αττική», με την «προώθηση συνεργασιών και οργάνωση συμμετοχικών διαδικασιών». Εξ αντικειμένου στοχεύει στη διαμόρφωση προϋποθέσεων για τη συνένωση κεφαλαίου, ατομικών, πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων, μέσα από «συνέργειες» και «συνεργατικά σχήματα».

Το «πρότυπο» της «επιτυχημένης επιχειρηματία» έρχεται για μια ακόμα φορά να υπηρετήσει πολλαπλούς στόχους στο πλαίσιο της αστικής στρατηγικής. Σε αυτό το πλαίσιο, αξιοποιείται ως ένας ακόμα κρίκος της αλυσίδας για τη λειτουργία ευρύτερων σχημάτων επιχειρήσεων, που θα λειτουργούν ως δορυφόροι των μονοπωλιακών κολοσσών, τέτοιων που να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες της ανταγωνιστικότητας της καπιταλιστικής οικονομίας.