«Αν και ο Λένιν δεν ήταν παιδαγωγός, είχε τεράστια επίγνωση τόσο του ρόλου της Εκπαίδευσης στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού αλλά και της αυτοτελούς ευθύνης της κάθε επιστήμης, του πώς αυτή πρέπει να συμβάλλει στις γενικότερες κατευθύνσεις αυτής της επαναστατικής διαδικασίας.

Εκφραση αυτής της κεντρικής αντίληψης ήταν και η άποψή του για τα ιδρύματα Προσχολικής Αγωγής ως φυτώρια του κομμουνισμού, εννοώντας τόσο την ευθύνη της κοινωνίας στην όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη, ολόπλευρη διαπαιδαγώγηση του παιδιού με τις αξίες της νέας κοινωνίας, όσο και την ανάγκη να απελευθερωθεί η γυναίκα από τη στενή προσωπική ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών, για να μπορέσει να πάρει ενεργά μέρος στην εργασιακή διαδικασία αλλά και στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας (...)

Ολοι τους, ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους και τις αποχρώσεις της σκέψης τους, που εν μέρει οφείλονταν και στις διαφορετικές περιόδους που έζησαν, είχαν ένα βασικό ζήτημα στο μυαλό τους: Την ολόπλευρη διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου, που θα τον έκανε ικανό να πάρει συνειδητά μέρος στην υπόθεση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Πράγματι, τι να πρωτοαναφέρει κανείς προκειμένου να αναδείξει τον πλούτο των ιδεών που έδωσαν οι Σοβιετικοί παιδαγωγοί;

• Ηταν ο απεριόριστος σεβασμός στον άνθρωπο, που συνδυαζόταν με υψηλές απαιτήσεις προς αυτόν.
• Ηταν η θεμελιώδης αρχή για την αγωγή ότι όλες οι ικανότητες του ανθρώπου μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα στην ομάδα, όχι μια οποιαδήποτε ομάδα, αλλά την ομάδα με κοινές αξίες και στόχους ζωής. Σε αυτήν τη βάση η αντίληψη για την πειθαρχία δεν ερχόταν να δικαιολογήσει μια εξωτερική επιβολή.
• Ηταν η επισήμανση από τους Σοβιετικούς παιδαγωγούς ότι το παιδί δεν είναι μικρογραφία του ενήλικα. Οτι σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της γνώσης παίζει το κίνητρο. Οπως μάλιστα έλεγε ένας από αυτούς, "αν δεν υπάρχει αυτό το κίνητρο, δεν μπορείς να κάνεις το παιδί να κάθεται με το βιβλίο".

Αξίζει μάλιστα να αναφέρουμε τη φράση του Σουχομλίνσκι "Αν ο άνθρωπος καταντάει να γίνει μόνο μαθητής, τότε παύει να είναι άνθρωπος" και να θυμηθούμε πόσο επίκαιρο είναι το νόημά της σε σχέση με τα συνθήματα που φωνάζουν σήμερα οι μαθητές στους δρόμους για ένα σχολείο που θα μορφώνει και δεν θα εξοντώνει. Σύνθημα που ο υπουργός Παιδείας χαρακτήρισε "οραματικό", προφανώς επειδή στον καπιταλισμό δεν μπορεί να υλοποιηθεί... και υποκινούμενο!

Δίπλα σε αυτούς τους κορυφαίους παιδαγωγούς, άνθησαν, ως παιδιά της Οκτωβριανής Επανάστασης, νέοι τότε επιστήμονες που επιδίωξαν να δώσουν απαντήσεις στην κρίση της αστικής ψυχολογίας, στο βασικό της πρόβλημα που ήταν να αντιλαμβάνεται τη σχέση ανθρώπου - περιβάλλοντος μονόπλευρα. Είτε ως σχέση αντιπαράθεσης και επιβολής του περιβάλλοντος στο άτομο είτε απλά ως μια μοναχική πορεία ξεδιπλώματος βιολογικά δοσμένων χαρακτηριστικών του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Ανάμεσα σε αυτούς φυσικά ξεχωρίζουμε τον Λεβ Βιγκότσκι αλλά και τους συνεχιστές του έργου του Λεόντιεφ, Λούρια κ.ά.

Η σοβιετική σκέψη εντόπισε ότι στον άνθρωπο εμφανίζονται ανώτατες ψυχικές λειτουργίες μέσα από τις σχέσεις του ατόμου με την κοινωνία. Με βάση αυτήν την αρχή, η αγωγή έγινε υπόθεση όλης της κοινωνίας, με τρόπο επιστημονικά σχεδιασμένο και όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Η ιστορία της σοβιετικής παιδαγωγικής είναι η ιστορία της πρώτης προσπάθειας οι τεράστιες μάζες της εργατιάς και κυρίως της αγροτιάς, που πίστευαν ακόμα και ότι ο τσάρος είναι θεός, να γίνουν μορφωμένοι άνθρωποι. Από αυτήν την άποψη, η έφοδος της εργατικής τάξης στον ουρανό δεν είναι μια φράση χωρίς περιεχόμενο. Ηταν και είναι κυριολεξία! Πράγματι, στη χώρα των σοβιέτ αυτές οι μάζες "μεταμορφώθηκαν" σε πραγματικά χειραφετημένους, ουσιαστικά και τυπικά μορφωμένους ανθρώπους. Στα χέρια της σοβιετικής εξουσίας, ένας λαός που βγήκε από το τέλμα της αντίδρασης και της αμορφωσιάς, "μεταμορφώθηκε" στον πιο μορφωμένο λαό του κόσμου.

Αυτή η επαναστατική πορεία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού δεν έγινε χωρίς δυσκολίες και εμπόδια και στο χώρο της Παιδείας.

Οι μπολσεβίκοι συγκρούστηκαν με αντιλήψεις που υπήρχαν μέσα στους εκπαιδευτικούς, που έβαζαν εμπόδια στην εφαρμογή της κομμουνιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Στον πυρήνα τους, αυτές οι αντιλήψεις αμφισβητούσαν τη δυνατότητα του φτωχού λαού να γίνει κυριολεκτικά μορφωμένος. Στην ουσία τους όμως αμφισβητούσαν την ίδια την ταξική ουσία του εργατικού κράτους. Αρνούνταν την ανάγκη η εργατική τάξη να ασκεί την εξουσία, να είναι δηλαδή κυρίαρχη τάξη.

Εχοντας τα παραπάνω στο μυαλό του ο Λουνατσάρσκι, επίτροπος Παιδείας του πρώτου εργατικού κράτους, έδινε ιδιαίτερο βάρος στους αυριανούς δασκάλους του λαού. Ρωτούσε λοιπόν: "Τι μας χρειάζεται για να βγάλουμε δασκάλους;". Και απαντούσε: "Να έρχονται σ' αυτά όχι οι άνθρωποι που δεν έχουν να πάνε πουθενά, αλλά η πραγματική, η προοδευτική, η μαχόμενη νεολαία, που καταλαβαίνει πως η θέση του δασκάλου είναι θέση ιερή, θέση σε μεγάλο βαθμό τιμητική".

Η προσπάθεια να καταπολεμηθεί ο αναλφαβητισμός, που ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, δεν ήταν απλά μια εφαρμογή κάποιων αρχών ή και ανοίγματος σχολείων για τους αναλφάβητους.

Για να γίνει αυτό το "θαύμα" κινητοποιήθηκαν μαχητικά χιλιάδες κομσομόλοι, δάσκαλοι, φοιτητές κ.ά., υπό την καθοδήγηση του Κόμματος των μπολσεβίκων. Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα εξάλειψης της αγραμματοσύνης. Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και σε όλες τις γλώσσες που μιλιούνταν στη Σοβιετική Ρωσία αλφαβητάρια και εκπαιδευτικά βιβλία. Φτιάχτηκαν ακόμα και αλφάβητα για γλώσσες που δεν είχαν!

Με λίγα λόγια, ήταν μια επαναστατική μορφωτική διαδικασία που στο επίκεντρό της είχε την αντιμετώπιση των κατάλοιπων του καπιταλισμού. Κατάλοιπων που εκφράζονταν όχι μόνο στην αρνητική τοποθέτηση των διανοούμενων του παλιού καθεστώτος, αλλά και στο ότι έπρεπε να απαντηθεί στις καθυστερημένες συνειδήσεις η σημασία τού να ξέρεις γράμματα.

Αγαπητοί φίλοι και σύντροφοι,

Υπάρχει κυριολεκτικά ένας πλούτος ιδεών που μπορεί να καταγράψει κανείς μιλώντας για τη συμβολή της σοσιαλιστικής παιδαγωγικής σκέψης. Και σας καλούμε, αξιοποιώντας το περιοδικό "Θέματα Παιδείας" και τον "Ριζοσπάστη", να μελετήσετε το αφιέρωμα με τίτλο Οκτωβριανή Επανάσταση και Παιδεία, που αναδεικνύει, μαζί με τις κατακτήσεις της εργατικής τάξης στο σοσιαλισμό, την ακτινοβολία της Επανάστασης σε προοδευτικούς επιστήμονες και παιδαγωγούς, σε δασκάλους με το Δ κεφαλαίο, που έθεσαν τη γνώση τους στην υπηρεσία του λαού, στην προσπάθεια να ανθρωπέψει ο άνθρωπος...

Αυτός ο καινούργιος αέρας που κατέβαινε ορμητικά από τις στέπες της Ρωσίας ήδη από το 1920 επέδρασε καταλυτικά και στην ιδεολογική και πολιτική διαπάλη στα ζητήματα της Παιδείας και στη χώρα μας. Αυτός ο κόκκινος άνεμος διαμόρφωσε έναν Γληνό και μια Ιμβριώτη σε κομμουνιστές παιδαγωγούς και διανοούμενους και που ήδη έχουμε ξεκινήσει να τιμάμε τη δράση και το έργο τους μέσα στο 2017 και, προφανώς, τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Κόμματός μας το 2018 θα αναδείξουμε τη συμβολή τους στην κυριολεκτικά μεγαλειώδη προσφορά του ΚΚΕ στην υπόθεση της μόρφωσης του λαού μας.

Ξεχωρίζουμε τον κρίσιμο ρόλο που έχουν οι εκπαιδευτικοί σήμερα. Για να ξεδιπλωθεί ακόμα πιο αποφασιστικά η παρέμβαση πρωτοπόρων εκπαιδευτικών μέσα στο μάθημα. Μια τέτοια παρέμβαση είναι απαίτηση των καιρών. Και γι' αυτόν το λόγο δίνουμε μεγάλο βάρος στο ρόλο των εκπαιδευτικών μέσα στην τάξη.

Για να καταπολεμηθεί ο σύγχρονος σκοταδισμός, που συνυπάρχει με την πολλαπλότητα της πληροφόρησης αλλά και τον καταιγισμό των ιντερνετικών σκουπιδιών, που μόνο γνώση δεν είναι.

Σε μια τέτοια προσπάθεια, οδηγοί μας μπορούν να γίνουν και ο πλούτος της σοσιαλιστικής παιδαγωγικής σκέψης, οι φωτισμένοι δάσκαλοι προηγούμενων δεκαετιών.

Κόντρα και σε πείσμα με μια σύγχρονη "σούπα" που υποβιβάζει την παιδαγωγική απλά σε μια συνταγή τεχνικών διδασκαλίας, αξιώνουμε να βλέπουμε την παιδαγωγική ως επιστήμη. Ως επιστήμη που ασχολείται με την αγωγή του ανθρώπου, αναγνωρίζοντας φυσικά ότι η αγωγή εκφράζει στόχους για το τι άνθρωπο θέλει να βγάλει η κοινωνία από το σχολείο, κάτι που δεν είναι άσχετο, αλλά εξαρτάται από τον χαρακτήρα της κοινωνίας.

Σε αυτήν την υπόθεση είναι αναντικατάστατο όπλο η πρόταση του ΚΚΕ για το σχολείο των σύγχρονων δυνατοτήτων και αναγκών.

Σε μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος, η πιο σημαντική παραγωγική δύναμη, δεν απαξιώνεται, η μόρφωσή του δεν είναι ούτε πολυτέλεια ούτε κόστος αλλά αναγκαιότητα.

Στο πλαίσιο αυτής της οικονομίας και κοινωνίας, κανείς δεν περισσεύει και κανείς δεν πετιέται στα αζήτητα της ανεργίας.

Σε αυτήν την κοινωνία κανένα παιδί δεν αντιμετωπίζεται ως ανήμπορο στη γνώση. Η κοινωνία και οι θεσμοί της είναι υπεύθυνοι για τη μόρφωση του παιδιού και την επαγγελματική αποκατάστασή του και όχι η οικογένεια, όπως στον καπιταλισμό που φορτώνεται τα βάρη.

Αυτή η πρόταση, που αποτελεί εξειδίκευση του Προγράμματος του Κόμματος, δείχνει το δρόμο για μια κοινωνία που αξίζει να περπατήσουμε.

Σήμερα, το Κόμμα μας τιμά τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης που απέδειξε ότι ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος. Τιμάμε τη Σοσιαλιστική Επανάσταση του '17 με τη βεβαιότητα ότι το νέο θα επικρατήσει του παλιού. Και αυτό είναι το δικό μας μερτικό ευθύνης».